Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
латынь 3.doc
Скачиваний:
58
Добавлен:
01.03.2016
Размер:
708.61 Кб
Скачать

Контрольная работа № 10.

Сложное предложение. Глагол во всех временах системы перфекта изъявительного наклонения действительного и страдательного залогов.

Задание: Сделайте полный грамматический разбор и перевод предложения, следуя образцу, данному в контрольной работе № 4.

Варианты:

  1. Attalus, rex Asiae, regnum suum donāvit Romānis.

  2. Themistocles restituit muros, quos Persae delevĕrant.

  3. Pompeius ad Pharsālum a Caesare victus est.

  4. Parsimonia non sine causa dicta est magnum vectīgal.

  5. Sapientes sine aegritudĭne et metu vivěre possunt.

  6. Altĕra manu fert lapĭdem, panem ostentat alterā.

  7. Aristīdes interfuit pugnae navāli apud Salamīna.

  8. Semper honos nōmenque tuum laudēsque manēbunt.

  9. Carthaginienses victos hostes ferries catēnis vinciēbant.

  10. Graeci Troiam expugnavērunt, incŏlas fere omnes necavērunt.

Контрольная работа № 11. Сложное предложение. Обобщение знаний о придаточных предложениях в разных временных конструкциях.

Задание: Сделайте полный грамматический разбор и перевод предложения, следуя образцу, данному в контрольной работе № 4.

Варианты:

  1. Amētis patriam vestram et pareātis legĭbus ejus.

  2. Timor Romae grandis fuit, ne itĕrum Galli Romam venīrent.

  3. Plures hostes occĭdissent, nisi nox proelio intervenisset.

  4. Utĭnam ut culpam, sic etiam suspiciōnem evitāre potuisses.

  5. Pecunia est ancilla, si scis uti; si nescis, domĭna.

  6. Cum Caesar in Calliam vēnit, ibi duae factiōnes errant.

  7. Fit in proelio, ut ignāvus ac timĭdus miles, abjecto scuto, fugiat.

  8. Ne sint in senectūte vires; ne postulantur quidem vires a senectūte.

  9. Multum intĕrest, utrum rem ipsam, an libros inspicias.

  10. Ignoranti, quem portum petat, nullus ventus secundus est.

Контрольная работа № 12. Стилистика сложного предложения. Тропы и риторические фигуры.

Задание: Сделайте полный грамматический разбор и перевод предложения, следуя образцу, данному в контрольной работе № 4. Найдите тропы, которые используют античные авторы в своих стихах.

Примеры для первичного анализа:

Тропы:

Метафора: Tosta sitit tellus (Ovidius).

Метафора: Polus dum sidĕra pascet (Vergilius).

Олицетворение: Nescit, cui domĭno pareat, unda maris (Ovidius).

Олицетворение: Hiemps sequĭtur crepĭtans hanc dentĭbus algu (Lucretius).

Гипербола: Ferit aurea sidĕra clamor (Vergilius).

Гипербола: Luce sunt clariora nobis tua consilia omnia (Cicero).

Метонимия: Sine Cerĕre et Libĕro friget Venus (Terentius).

Метонимия: Manet sub Iove frigĭdo venātor (Horatius).

Синекдоха: Rapit ungŭla currus (Horatius).

Синекдоха: Tempŏra populea fertur vinxisse corōna (Horatius).

Риторические (или стилистические) фигуры:

Аллитерация: Machĭna multa minax minitātur maxĭma murus (Ennius).

Анафора: Credunt imprŏbis, credunt turbulentis, credunt suis (Cicero).

Эпифора: Omnia vincit Amor; et nos cebamus Amōri (Vergilius).

Удвоение: Sic, sic juvat ire sub umbras (Vergilius).

Оксюморон: Insanientis dum sapientiae consultus erro (Horatius).

Антитеза: Honesta mors turpi vita potior (Tacitus).

Риторическое восклицание: O tempora, o mores! Senātus haec intellĕgit, consul videt; hic tanem vivit! (Cicero).

Риторический вопрос: Canis none simĭles lupo? (Cicero).

Хиазм (перекрещивание): Ducunt volentem fata, nolentem trahunt (Seneca).

Инверсия (перестановка): Copiā cibōrum subtilĭtas anĭmi impedĭtur (Seneca).

Варианты для разбора:

1. Bárbǎrus híc ego súm, quia nón intéllĕgor úlli,

Ét ridént stolĭdí vérba Latína Getáe. (Ovidius).

2. Grátia, Músa, tibí! Nam tú solátia práebes,

Tú curáe requiés, tú medicína venís. (Ovidius).

3. Át mihi jám puěró caeléstia sácra placébant,

Ínque suúm furtím Músa trahébat opús. (Ovidius).

4. Dúm virés anníque sinúnt, toleráte labóres:

Jám veniét tacĭtó tárda senécta pedé. (Ovidius).

5. Dífficĭlís, facĭlís, jucúndus, acérbus es ídem,

Néc tecúm possúm vívĕre, néc sine té. (Martiālis).

6. Néc quae práeteriít, itĕrúm revocábĭtur únda,

Néc quae práeteriít hóra redīre potést. (Ovidius).

7. Dónec erís felíx, multós numerábis amícos;

Témpŏra sí fuĕrínt núbĭla, sólus erís. (Ovidius).

8. Ód(i) et amó. Quar(e) íd faciám, fortásse requíres.

Néscio, séd fierí sénti(o) et éxcruciór. (Catullus).

9. Dé nobís post háec tristís senténtial fértur;

Dát veniám corvís, vexát censúra colúmbas. (Juvenālis).

10.Áurum et ópes et rúra fréquens domábit amícis,

qui vélit ingénio cédere, rárus erít. (Martiālis).

Приложение № 2.

Перечень текстов для учебного анализа, чтения и перевода

Текст 1. Алфавит. Гласные и согласные.

a, ae: aēdōn, aedes, aēna, aēr, aera, aes, aetas, ager, aeger, agnus, maestus, laevus, taeda;

o, oe, e: homo, corpus, foedus, cena, bene, odor, Oedĭpus, oestrus, poēma, poena, poēta;

au, eu, u: auctor, audax, fauces, gaudēre, nudus, genus, durus, eurus, Eurōpa, Euxīnum;

i, y: vir, sitis, pietas, finis, Byzantium, cyanus, Cyclōps, cynĭcus, lyra, mīlvus, pyrămis;

c – [ц], [к]: acer, audacia, caelum, canis, cito, crimen, coeptus, cura, rēctor, tacĭtum;

h – [г/х]: hedĕra, helvus, herba, hiems, hora, humus, hydra, hypostāsis, hysterĭcus;

ti – [ци], [ти]: ratio, optĭmus, vitium, justitia, sapientia, prūdentia, pactio, mixtio, timor;

s – [з], [с]: aestas, miser, mens, spes, usus, causa, prōsa, sessio, rosa, vas, vasum, fūsus;

qu – [кв]: aquila, equus, nunquam, quattuor, quies, queri, relinquo, tesqua, tranquillus;

ngu –[нгв], [нгу]: angustiae, cingŭlus, languĭdus, pinguis, sanguis, singŭli, ungŭla;

su – [св]: suādēla, Suani, suārius, suāsum, suāvis, Suēbī, suēsco, Suessa, Suiōnēs;

ch – [х]: Achaeī, chaos, charta, cholēra, chrysos, māchĭna, mēchanĭca, ochra, pulcher;

th – [т]: āthlēta, arithmētica, cathedra, cathĕtus, catholĭcus, orthodōxus, thesaurus;

ph – [ф]: amphŏra, delphīnus, phaenomĕnon, phiala, phoenix, sphaera, triumphus;

rh – [р]: rhadinē, Rhamsēs, rhapsōdia, Rhēa, Rhēnus, rhētōr, rhombus, rhythmus;

sch – [сх]: Aeschinēs, Aeschylus, schēma, schizanthus, schisma, scholastica, scholĭcus.

Текст 2. Слогораздел. Количество слога. Правила ударения.

ā-cer, āc-ta,a-ēr,ae-ra,aes,ae-des,aes-tas,ae-tas,a-ger,ag-nus,cae-lum,sae-pe,coe-pi,cau-sa,do-mus,fa-vor,la-cus,lae-va,nau-ta,prae-tor,quaes-tor,scae-na,ve-to,ve-tus,vi-ta;

Au-rō-ra, a-quĭ-la, can-dĭ-dus, de-cā-nus, for-tū-na, ho-nes-tus, in-sŭ-la, ja-nua, ma-chĭ-na, ma-gis-ter, mi-nis-tra, po-ē-ta, proe-li-um, pub-lĭ-cus, se-cun-dus, stu-de-o, the-sau-rus;

ac-cu-sa-ti-vus, ad-ver-bi-um, ar-gu-men-tum, be-ne-fi-ci-um, com-mū-nis, e-le-phan-tus, ge-ne-tī-vus, in-stru-men-tum, jus-ti-ti-a, la-bo-rā-re, la-by-rin-tus, ma-ni-pŭ-lus, me-mo-ri-a, par-ti-ci-pi-um, pe-ri-cŭ-lum, re-li-gi-o, sim-pli-cĭ-tas, spec-ta-cŭ-lum, u-ni-ver-sĭ-tas.

Текст 3. Интернационализмы: словообразовательные элементы.

Рассмотрите слова, содержащие приставки, суффиксы или корни латинского происхождения. Продолжите ряд слов-интернационализмов с латинским компонентом:

Образец для анализа: a-, ab-, abs- (удаление): trăho (я тащу) – и abstrăho (я отвлекаю) – абстракция, абстрагировать;

de- (устранение, удаление): pono (кладу) – depono (откладываю) – депонент, депонировать;

e-, ex- (изъятие, исключение): pono (кладу) – expono (выкладываю) – экспонат, экспонировать.

Словообразовательные элементы для рассмотрения:

  1. Приставка – Pro-, prod- (движение вперед), trans-, tra- (перемещение), dis-, di- (разъединение), re-, red- (движение назад или повторение действия), con/m-, co- (совместное действие, соединение).

  2. Корень – -soci- (общий), -aqua- (вода), -terr- (земля), -ferr-(железо), -public-(общественный).

  3. Суффикс – -ura(-ура – действие, результат), -al (-аль – признак), -or, -oris (- ор – действующее лицо), -ment-um (мент – результат действия).

Интернациональная лексика:

Диспозиция, дистанция, диссидент…

Кредит, дискредитация, кредо…

Порция, пропорция, диспропорция…

Внимание! Дополните список интернационализмов, обращаясь к словарному минимуму или словарю иностранных слов.

Текст 4.Грамматический строй латинского языка. Характеристика частей речи. Существительное. Первое склонение имени существительного. Глагол «быть».

Proverbia. 1. Et ego in Arcadia [fui]. 2. Et tu [quoque], Brute! 3. Fidus Achātes. 4. Fortūnae filius. 5. Gradus ad Parnassum. 6. Hannĭbal ante portas. 7. Hodie Caesar, cras nihil. 8. Ilias malōrum. 9. Punĭca fides. 10. Pyladea amicitia. 11. Ad Kalendas Graecas. 12. Ad gloriam. 13. Aurea mediocrĭtas. 14. Et cetĕra (etc). 15. Ex cathĕdra. 16. Exempli gratia (e.g.). 17. Ex libris. 18. Status quo. 19. Ut supra.

De Italiā. In Eurōpā sunt terrae: Graecia, Germania, Hispania, Britannia et Hibernia. Italia est terra Eurōpae. Italia est patria linguae Latinae. Italia est paeninsŭla. Non procul ab Italiā sunt insŭlae. Corsĭca, Sardinia et Sicilia sunt insŭlae Italiae. In orā Siciliae est Aetna. In Italiā sunt silvae. In silvā bestiae sunt. Incolae Italiae agricŏlae sunt. Incolae insŭlārum nautae sunt. In Italiā est Roma.

Текст 5.Общие сведения о глаголе. Образование глагольных форм. Система инфекта. Личные окончания. Четыре спряжения латинского глагола, образование инфинитива. Основы и основные формы. Praesens indicativi activi глаголов I, II, III и IV спряжений.

Proverbia. 1. Saepe stilum vertas. 2. Testudĭnem Pegasso compăras. 3. Habet et musca splenem. 4. In vino verĭtas, in aqua sanĭtas. 5. Pallet: aut amat, aut studet. 6. Pecunia non olet. 7. Peregrinatio est vita. 8. Pulvis et umbra sumus. 9. Qui quaerit, reperit. 10. Sus Minērvam docet. 11. Currit rota. 12. Epistŏla non erubescit. 13. Cogĭto ergo sum. 14. Amicitia vitam ornat. 15. Experientia docet. 16. Musa gloriam corōnat gloriaque Musam. 17. Otia dant vitia.

Musca et asĭna. Musca in caudā asĭnae sedet et asĭnam vitupĕrat: “Quam tarde procēdis! Debes properāre!” Tum asĭna respondet: “Minae muscae non terrent asĭnam, sed timeo aurīgam. Aurīga sedet in sellā, pertĭcā dirĭgit et verbĕrat asĭnam!”

Текст 6. Существительные второго склонения. Praesens indicativi activi глаголов I, II, III и IV спряжений.

Proverbia. 1. Inter arma tacent Musae. 2. Pericŭlum est in mora. 3. Ante portas est bellum. 4. Inter bella et pericŭla non est locus otio. 5. Aut cum scuto, aut in scuto. 6. Duo sunt exercĭtus uni. 7. Mars Musis non amīcus. 8. Vitam regit fortūna, non sapientia. 9. Vivĕre est militāre. 10. Hac urget lupus, hac canis. 11. Deus ex machĭna.

Arma Romanōrum. Romāni habent arma et tela. Arma Romanōrum sunt galea, lorīca et scutum; tela autem sunt gladii, pila et sagittae. Signum copiārum Romanārum est aquila. Tubae copias ad bellum vocant. Romāni machĭnis saxa in muros oppidōrum inimicōrum jaciunt. In bello cotidie castra ponunt. Castra vallo fossāque muniunt. Romāni oppĭda, vicos, agros, templa deōrum armis defendunt.

Текст 7. Прилагательные I-II склонения. Притяжательные местоимения. Praesens indicativi activi глаголов I, II, III и IV спряжений.

Proverbia. 1. Ad multos annos! 2. Albae gallīnae filius. 3. Aliēna vitia in ocŭlis habēmus, a tergo nostra sunt. 4. Amīcus verus – rara avis. 5. Argenteis hastis pugnāre. 6. Canis mortuus non mordet. 7. Casta et pudīca. 8. Dimidium animae meae. 9. Fortuna caeca est. 10. Malumsignum.11. Nulla calamĭtas sola. 12. Parvi liberi, parvum malum. 13. Pulchrōrum etiam autumnus pulcher est. 14. Bonus pater familias. 15. Bonus vir semper tiro. 16. Persōna grata. 17. Terra incognĭta. 18. Tabŭla rasa. 19. Laterna magĭca.

De fabŭlis poëtārum antiquōrum. Saepe fabŭlas poëtārum antiquōrum legĭmus. In fabŭlis poētae antīqui de natūrā, bestiā et vitā virōrum clarōrum narrant. Fabŭlae antīquae scientias veras de natūra et persōnis etsi non dant, tanem bene vitam et studia populōrum antiquōrum monstrant. Fabŭlas poëtārum antiquōrum libenter legĭmus et narrāmus.

Текст 8.Существительные и прилагательные I и II склонения. Praesens indicativi activi глаголов I, II, III и IV спряжений.

De Graecōrum et Romanōrum deis.

Graeci et Romāni antiqui non unum Deum, ut Christiāni, sed multos deos deasque colunt. Primus in numĕro deōrum et maxĭmus Juppĭter, filius Saturni et Rheae, est. Locus, ubi Juppĭter sedet et mundi imperium tenet, est Olympus altus, stellis vicīnus. Inde deus deōrum, domĭnus caeli et mundi tonat et fulmĭnat: equi rapĭdi dei per totum mundum volant. Si clipeo quatit, ventos et procellas in terram mittit. Idem gratiā suā natūram tranquillat. Uxor dei maxĭmi Juno est, dea nuptiārum.

Secundus Saturni filius Neptūnus, deus oceăni est. Neptūnus et uxor ejus Amphitrīta oceănum regnant. Mare tranquillum est, si deus aquārum per undas equis suis procēdit. Si autem irā commōtus tridente divĭdit aquas, fluctuat oceănus magnus.

Saturni tertius filius Pluto est, horrĭdus domĭnus umbrārum, deus inferōrum. Pluto et uxor ejus Proserpĭna, filia Cerĕris, deae agricultūrae, sub terrā habĭtant, ibique divitias magnas – argentum et ferrum et aurum et gemmas varias – tenent. Juppĭter multos libĕros habet. Minerva dea sapientiae et belli est; Diāna regīna silvārum et dea lunae; Apollo, frater Diānae, deus artis et scientiārum, patrōnus poētārum; Venus, dea pulchra et praeclāra amōris. Marītus ejus Vulcānus est. Mars est deus belli et pugnārum. Bacchus laetus deus est vini et uvārum. Dei deaeque in Olympō habĭtant. Multa templa et oracŭla deis sacra sunt.

Текст 9. Imperativus.

Proverbia.

1. Cognosce te ipsum. 2. Abi in pace! 3. Si vox est, canta! 4. Ave, Maria! 5. Cave canem. 6. Ora et labōra! 7. Plaudīte, cives! 8. Salve! 9. Sapĕre aude! 10. Vade mecum. 11. Vale! 12.Vale et me ama! 13. Noli tangĕre circŭlos meos! 14. Nobis clare plaudite. 15. Divĭde et impĕra. 16. Aut disce, aut discēde! 17. Festīna lente! 18. Nota bene! 19. Vivĕ valēque. 20. I, bone, quō virtus tua te vocat, i pede fausto! (Horatius). 21. Spira, spera. 22. Sta, viator! 23. Tempori parce.

De concordiā et amīcitiā.

Filii agricŏlae cujusdam semper inter se litigābant. Pater ad concordiam eos revocābant et monēbat: “Filii mei! Obtemperāte mihi et concordiam colĭte! Concordia amōrem nuntrit!” Sed filii praecepta patris neglegēbant. Tum agricŏla virgulārum fascicŭlum filiis dat et: “Fascicŭlum eum, - inquit, - frangĭte!” Sed filii frustra fascicŭlum frangěre studēbant. Tum pater singŭlas virgŭlas singŭlis filiis dat et: “Nunc, - inquit, - singŭlas virgŭlas frangĭte!” Quod facĭle facĕre potĕrant. Tum pater: “Id vobis exemplo est! Tuti ab injuria inimicōrum erĭtis, quamdiu inter vos amor et concordia erit. At simŭlac discordia et rixae inter vos erunt, inimīci et viri mali vobis nocēbunt. Memoriā verba tenēte: concordiā parvae res crescunt, discordiā maxĭmae dilabuntur.

Текст 10. Imperfectum indicativi activi глаголов четырех спряжений.

De Vestā.

Romāni multis deis deabusque apud aras et in templis sacrificābant. Multi Romāni Vestam colēbant. Vesta foci domestici dea erat. Vesta sola deārum in templo suo nullam statuam habēbat. Pro simulacro Vestae ignis sacer erat. Templum Vestae deae in Foro Romāno rotundum erat. Ubi sex virgĭnes Vestāles ignem perpetuum custodiēbant. Virgĭnes Vestāles sacerdōtes ejus erant. Non procul Atrium Vestae erat, ubi virgĭnes Vestāles habitābant. Etiam matrōnae Romānae deābus sacrificābant et festa deārum celebrābant.

De haedo et lupo fabŭla.

Haedus erat in tecto stabŭli alti. Erat igĭtur secūrus et superbus. Forte lupus ad stabulum venit. Haedus, quia a pericŭlis tutus erat, audaciae plenus: “Lupe, - inquit, - imprŏba bestia es”. Lupus autem: “Parve haede, - inquit, - magna est audacia tua, quia in tecto stabŭli alti es. Etiam timĭdi sunt secūri et superbi et audaciae pleni, si nullum pericŭlum est.

Текст 11.Страдательный залог системы инфекта. Синтаксис страдательной конструкции.

Proverbia.

1. De te fabāla narrātur. 2. Nullum pericŭlum sine pericŭlo vincĭtur. 3. Tertium non datur. 4. Clavus clavo pellĭtur. 5. Audacia pro muro habētur. 6. Amicus certus in re incerta cernitur. 7. Amor tussisque non celantur. 8. Nemo sibi nascitur. 9. Paulātim summa petuntur. 10. Sapientia vino obumbratur. 11. Si vis amāri, ama. 12. Témpora mútantúr et nós mutántur in íllis. 13. Vix orimur, morimur. 14. Ex fructu arbor agnoscitur.

De Romŭlo et Remo.

Romŭlus et Remus filii Rheae Silviae sunt, gemĭni ex familia regia. Ut fama est, pater puerōrum Mars, deus bellōrum, est. Amulius, vir duri anĭmi, puĕros necāre studet. Imperio Amulii gemĭni in alveo ponuntur et in fluvium jaciuntur. Sed puĕri a deis servantur. Subĭto lupa advĕnit et gemĭnos nutrit. Deinde a pastōre Faustŭlo puĕri inveniuntur et educantur. Postea Roma a Romŭlo et Remo cognĭtur.

Текст 12.Futurum I indicativi activi et passivi правильных глаголов.

Proverbia.

1. Amīci vitia si feras, facis tua. 2. Carmĭna nulla canam. 3. Cras amet, qui nunqu(am) amāvit, quiqu(e) amāvit, cras amet. 4. Do ut des. 5. Et si nullus erit pulvis, tamen excŭte nullum. 6. Ingrāta patria, ne ossa quidem mea habēbis. 7. Non semper erunt Saturnalia. 8. O rus! Quando ego te aspiciam! 9. Ódero, sí poteró; si nón, invítus amábo (Ovidius). 10. Post prandium stabis, post cenam ambulabis. 11. Ut salutas, ita salutaberis. 12. Ut vincas, disce pati, ut vivas, disce mori. 13. Vitia erunt, donec homĭnes. 14. Vívamús, mea Lésbi(a), átqu(e) amémus! (Catullus).

De castris Romānis.

Castra Romāna quadrāta erant. Circum castra vallum a militĭbus aedificabātur et fossa fodiebātur. Centuriōnes ab imperatōre convocantur, et imperātor oratiōnem habet: “Milĭtes! Castra subĭto movebuntur: tela a militĭbus parabuntur, nam acie pugnabĭtis! Hostes haud dubie advenient et impĕtum facient. Si fortĭter pugnabĭtis, hostes depellentur. Captīvi tum Romam ducentur, ubi Romāni eos vendent; captīvi servi erunt. Vobis, milĭtes fortes, praemia dabuntur!”

Текст 13.Существительные III склонения.

Proverbia.

1. Ignis, mare, mulier – tria mala. 2. Amīci fures tempŏris. 3. Antiquus amor cancer est. 4. Dura lex, sed lex. 5. In pace leōnes, in proelio cervi. 6. Mel in ore, verba lactis, fel in corde, fraus in factis. 7. Nemo judex in propria causa. 8. Suus rex regīnae placet. 8. O tempora! O mores! 9. Panem et circenses. 10. Quod licet Jovi, non licet bovi. 11. Viva vox docet. 12. Qualis rex, talis grex. 13. Finis corōnat opus. 14. Vim vi repellĕre licet. 15. Procul ab ocŭlis – procul ex mente.

De lupo et capra.

Lupus aliquando capram in altā ripā videt et: “Huc, - inquit, - descende. In herbidos campos; locos autem nudos relinque”. Sentit capra fraudem lupi et respondet: “Ipse ambŭlo ibi, si placet, ego non habeo in anĭmo voluptātem praeponĕre salūti.

De leonĭbus.

Leo est incŏla Asiae et Afrĭcae, in Eurōpā leōnes non habĭtant. Figūra leōnis est regia, leo est rex bestiārum. Color leōnum varius est, Asia leōnes nigros habet. Leōni propria est audacia. Leo est terror homĭnum et bestiārum. Praeda leōnum saepe sunt aliae bestiae, leōnes hominĭbus etiam nocent. In libris poëtārum multas de leonĭbus fabŭlas legĭmus.

Текст 14. Местоимения.

Proverbia.

1. Alter ego. 2. Ad se ipsum. 3. Cave illum semper, qui tibi imposuit semel. 4. Circumagētur hic orbis. 5. Ego te intus et in cute novi. 6. Est deus in nobis. 7. Hoc erat in fatis. 8. Nec sibi, nec alteri. 9. Nemo sine vitiis est. 10. Nihil semper floret. 11. Qualis mater, talis filia. 12. Quidquid domi est, vile est.

De virō cupĭdō.

Habēbat vir quidam gallīnam, quae cotidie ovim aurem pariēbat. Homo cupĭdus contentus non erat iis ovis, quae cotidie accipiēbat, et: “Certe, - inquit, - magna copia auri intra ventrem gallīnae inest: occīdam illam et omne aurum habēbo”. Necat igĭtur gallīnam, sed nihil invĕnit; ităque neque aurum, neque ova, neque gallīnam habet. Recte igĭtur proverbium: avārus semper eget; atque illud: rarus fortūnā suā contentus.

De erinaceō et vipĕrā.

Erinaceus quidam hiĕme vipĕram rogat: “Accĭpe me, o bona, in cavernam tuam, frigŏre enim vexor”. Obtempĕrat vipĕra precĭbus eius eumque angusto loco accĭpit. Paulo post autem saepe erinacei spinis pungĭtur, ităque: “Relinque, - inquit, - domum meam et alio demĭgra, mihi enim et tibi nimis parva est”. Cui erinaceus respondet: “Mihi placet caverna ista, ităque mihi non est in anĭmo domum tuam relinquĕre; tu autem, si tibi non placet, alio demĭgra”. Et vipĕra cogĭtur domo suā cedĕre. Periculōsum est amicitiam cum eis facĕre, in quorum potestāte postea erĕmus.

Текст 15. Прилагательные III склонения.

Proverbia.

1. Si felix esse vis, esto. 2. Vita brevis, ars longa. 3. Non est facĭlis ad astra via. 4. Homo sapiens. 5. Veritātis oratio simplex est. 6. Sapienti sat(is). 7. Omnia mea mecum, porto. 8. Sol omnĭbus lucet. 9. Ópprĭme, dúm nova súnt, / subĭtí mala sémĭna mórbi (Ovidius). 10. Facĭlis descensus Averni. 11. Fúgit írreparábile témpus (Vergilius). 12. Ira furor brevis est. 13. Sermo mollis frangit iram.

14. Dónec erís felíx, multós numerábis amícos;

Témpŏra sí fuĕrínt núbĭla, sólus erís. (Ovidius)

De leōne magno et mure parvŭlo.

Leo dormiēbat. Ea tempestāte mus parvŭlus temĕre in dorsum bestiae insĭlit et bestiam e somno excĭtat. Leo murem capit, sed mus eum rogat et leo murem incolŭmem dimittit. Post paucos deis leo in laqueos venatōrum incĭdit et silvam clamōre ingenti implet. Mus rugītum audit et, ubi leōnem in laqueis videt, pro salūte grata laqueos dentĭbus arrōdit et leōnem pericŭlo ingenti libĕrat. Recte igĭtur, qui dicunt: nullīus exiguitātem et impotentiam spernĕre debēmus.

Текст 16. Существительные IV склонения.

Proverbia.

1. Altĕra manu fert lapĭdem, panem ostentat altĕra. 2. Pro domo mea dicam. 3. Manus manum lavat. 4. Per risum multum potĕris cognoscĕre stultum. 5. Lapsus linguae. 6. Usus est optĭmus magister. 7. Casus belli. 8.Sensim sine sensu aetas senescit nec subĭto frangĭtur (Cicero). 9. E fructū arbor cognoscĭtur. 10. Vultūs sensūs anĭmi indĭcant (Cicero). 11. Corpus visu tactuque manifestum (Quintiliānus). 12. Propĕras grandi gradu (Plautus). 13. Novus fructus, novus luctus.

De exercĭtu Romāno.

Exercĭtus Romānus de equitātu et peditātu constābat. Exercĭtus Romānus pro patriā pugnābat et victoriă exercituum gloriam magnam patriae parābat. Exercitui Romāno popŭlus gratias agēbat, nam oppĭda, vicos, agros, templa deōrum defendēbat. Poētae saepe laudant exercĭtus, qui patriam defendunt, et de exercituum victoriis saepe narrant. Cornua et tubae exercĭtum ad pugnam vocant.

Текст 17. Существительные V склонения.

Proverbia.

1. Salus rei publĭcae suprēma lex! 2. Dies diem docet. 3. Est modus in rebus. 4. Nulla dies sine linea (Plinius). 5. Contra spem spero. 6. Carpe diem. 7. Fallax species rerum. 8. Omnium rerum principia parva sunt (Cicĕro). 9. Bona fide. 10. Aequám meménto rebus in árduís // serváre méntem (Horatius). 11. Ad restim res rediit. 12. In me omnis sres mihi est.

De re publĭca.

Res publĭca – res popŭli est. Variae sunt formae et status rerum publicārum. Gloriam rei publĭcae exercĭtus defendit. Viri boni rem publĭcam amant, in rebus secundis et in rebus adversis rei publĭcae auxilio sunt. Cives saepe de rebus publĭcis atque de rei publĭcae commŏdis dispŭtant. Vir bonus nullum pericŭlum pro re publĭca, nullum incommŏdum pro patria vitat. Fidem virōrum Romanōrum poētae saepe laudābant. Diēbus festis popŭlus Romānus deis deabusque sacrificābat et pro re publĭca deos orābat.

Текст 18. Неличные формы глагола. Причастия.

Proverbia.

1. Serpentium morsus non petit serpentes. 2. Nihil agenti dies est longus. 3. Curae leves loquuntur, ingentes stupent. 4. Vocātus atque non vocātus deus aderit. 5. Albo dies notanda lapillo. 6. Hic desperatus. 7. Littĕra scripta manet. 8. Timeo Danaos et dona ferentes. 9. Abiens, abi! 10. Volens nolens. 11. Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. 12. Alea jacta est. 13. Facĭle dictu, difficĭle factu.

Ex Euangeliō Secundō Matthaeum.

Nolite judicare, ut non judicemini.

In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini: et in qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis.

Quid autem vides festucam in oculo fratris tui: et trabem in oculo tuo non vides?

Aut quomodo dicis fratri tuo: Sine ejiciam festucam de oculo tuo: et ecce trabs est in oculo tuo?

Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et tunc videbis ejicere festucam de oculo fratris tui.

Nolite dare sanctum canibus: neque mittatis margaritas vestras ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis, et conversi dirumpant vos.

Petite, et dabitur vobis: quaerite, et invenietis: pulsate, et aperietur vobis.

Omnis enim, qui petit, accipit: et qui quaerit, invenit: et pulsanti aperietur. (Текст не адаптирован).

Текст 19.Неправильные глаголы. Глаголы сложные с esse.

De perfidia punĭta.

Olim bellum erat inter Romam et Falerios, oppĭdum Romae proxĭmum, et Romāni ante Falerios castra habēbant. Puĕri Faliscōrum autem etiam in bello extra oppĭdum se exercēbant. Aliquando Faliscus quidam cum puĕris nonnullis in castra Romāna intrat et Romānis dicit: “Frustra oppĭdum nostrum oppugnabĭtis: armis id expugnāre non poterĭtis, sed dolo incŏlas superabĭtis. Vidētis puĕros istos: eos vobis mando ac ita Romānis victoriam paro!” Sed Romāni ei respondent: “Contra viros arma habēmus, nunquam ea contra puĕros capiēmus. Semper armis pugnāmus; ităque Faliscos dolo insidiisque superāre non possŭmus. Puĕros domum remittēmus, te autem merĭto puniēmus”.

Текст 20. Степени сравнения прилагательных.

De Romā antiquā.

Roma veterrĭma urbs Italiae putātur; coloniae autem Graecōrum, in orā Italiae sitae, vetustiōres sunt. Initiō Roma admŏdum parva erat, vias habēbat angustissĭmas, domicilia humillĭma, aedificia autem publĭca ampliōra et ornatiōra erant.

In Capitoliō, arce Romāna, Jovi optĭmo et maxĭmo templum celeberrĭmum aedifĭcant. Princĭpum temporĭbus urbs dissimillĭma erat vetustiōri; vias latissĭmas, domos ornatissĭmas, fora amplissĭma habēbat. Juxta tamem luxuriōsas domos Romanōrum divĭtum miserrĭmae tabernae paupĕrum habebantur.

Текст 21. Perfectum indicativi activi.

De puĕro mendāci.

Puer, custos ovium, saepe per jocum auxilium rogāvit magna voce clamans: “Auxilium mihi date! Lupus adest!” Vicīni auxilio veniēbant, sed lupum non vidēbant, et puer eos irridēbat. Aliquando lupi re verā in oves irruērunt, et puer, ut antea, clamāvit: “Lupi adsunt! Auxilium mihi date!” Sed nemo puĕri mendāci credĭdit neque ei auxilium dedit, et lupi multas oves arripuērunt.

De asĭno mendāci.

Asĭnus pellem leōnis induit et homĭnes bestiasque formā suā territābat. Forte aures longae asĭnum indicavērunt. Tum viri timōre liberāti asĭnum punivērunt et in pistrīnum duxērunt.

Текст 22. Герундий и герундив.

Varia.

1. Agis, Lacedaemoniōrum rex, interrogātus, qua arte Lacedaemonii maxĭme exercerentur: “Arte, - inquit, - imperandi etparendi”.

2. Nihil est aptius ad delectatiōnem lectōris, quam tempŏrum varietātes fortūnaeque vicissitudĭnes: quae etsi nobis optabĭles inexperiendo non fuērunt, in legendo tamen erunt jucundae: habet enim praeteriti dolōris secūra recordatio delectatiōnem (Cicero).

3. Quae causa justior est belli gerendi, quam servitūtis depulsio? (Cicero).

4. Quidam veniunt, ut audiant, non ut discant, sicut in theātrum voluptātis causā, ad delectandas aures oratiōne vel voce, vel fabŭlis ducĭmur (Seneca).

5. Ver tanquam adulescentiam signifĭcat ostenditque fructūs futūros, reliqua autem tempŏra demetendis fructĭbus et percipiendis accommodāta sunt (Cicero).

Текст 23. Plusquamperfectum indicativi activi et Futurum II indicativi activi.

De asĭno et equo.

Asĭnus sarcinis onustus equum rogāvit: “Porta partem oneris!”. Equus autem asini preces repudiāvit. Paulo post asĭnus, nimio onĕre et labōre fatigātus, in via corruit et anĭmam efflāvit. Tum agitātor omnĭbus sarcĭnis, quas asĭnus portavĕrat, atque insuper pelle asĭni equum onerāvit.

De vulpe et corvo.

Corvus aliquando caseum raptavĕrat et laetissĭme cum praeda in altam arbŏrem evolavĕrat. Procul id spectavĕrat vulpes et ipsa caseum habēre optāvit. Ităque formam et nitōrem pennārum corvi collaudābat: “Certe etiam vocem eximiam habes: non enim avis tam pulchra, sine pulchra voce erit; canta tandem!” Corvus gaudēbat laudĭbus vulpis et vocem suam ostentāre optāvit; sed cum rostrum hiāvit, decīdit caseus. Tum vulpes caseum devŏrat et dicit: “O corve, vocem habes, mentem autem non habes”.

Текст 25. Perfectum indicativi passivi.

De Galliā.

Caesar in libris, qui Commentarii ge bello Gallĭco nominantur, et de bellis, quae cum popŭlis Gallōrum et Germanōrum Romani gerebant, et de morĭbus institutisque eorum scripsit.

Pleraeque Gallōrum gentes a Julio Caesăre jam victae sunt. Una tamen gens – nomĭne Arverni – diu Romanis restĭtit. Regŭlus Arvernōrum Vercingetorix, dux summae fortitudĭnis, multis proeliis defessus, intra moenia oppĭdi Alesiae fugatus est. Mox Caesar advēnit et oppĭdum obsidere statuit.

Castra extra moenia a Romanis posĭta sunt et oppĭdum extĕro muro cinctum est. Post multos menses obsidii incŏlae Alesiae cibo et aquā carebant. Tum princĭpes arma Romanis dare constituerunt. Milites, qui vi et armis capi non potĕrant, fame victi sunt. Multi Gallōrum statim occisi sunt; cetĕri cum Vercingetorīge in vincŭla conjecti sunt. Proxĭmo anno Romam adducti sunt; ibi Caesar Gallos triumpho duxit; deinde misĕros capĭte damnavit.

Текст 26. Plusquamperfectum indicativi passivi. Futurum II indicativi passivi.

Varia.

1. In eundem portum, ex quo eramus egressi, magna jactati tempestate, confūgimus (Cicero). 2. Datĕmes postĕro die tropaeum posuit, quo loco pridie pugnatum erat (Cornelius Nepos). 3. Bellum Illyriis, propter unum ex legatis, qui ad eos missi errant, occīsum, indictum est, subactique in deditionem venerunt (Titus Livius). 4. Caecus est virgis Athenagoras, qui in fame frumentum exportare erat ausus (Cicero pro L. Flacc.). 5. Ne Ciceronis quidem temporĭbus intellegebantur eă, quae, regnante Romŭlo aut Numā, scripta errant (Muretus). 6. Gregorius, pontĭfex maxi,us, ad quingentorum aureorum nummorum stipendium, quod mihi jam pridem constitutum erat, ducentos adĭci jussit (Muretus). 7. Nihil est virtute amabilius; quam qui adeptus erit, ubicunque erit gentium, a nobis diligetur (Cicero). 8. Carpite florem, Qui nisi carptus erit, turpiter ipse cadet (Ovidius). 9. Qui prior strinxerit ferrum, ejus victoriă erit (Titus Livius).

10. Ergo etiam, quum me supremus adederit ignis,

Vivam, parsque mei multa superstes erit (Ovidius).

11. Qui erit rumor, id si feceris! (P. Terentius Afer).

12. Omnis enim res, -

Virtus, famă, decus, divina humanăque pulchris

Divitiis parent; quas qui construxĕrit, ille

Clarus erit, fortis, justus (Q. Horatius Flaccus).

Текст 27.Числительные.

De diĕbus et mensĭbus.

Antiquissĭmis Romae temporĭbus annus non in duodĕcim menses, ut nunc, sed in decem menses divīsus erat. Cui rei testimonio sunt nomĭna mensium, quōrum ultĭmus December, id est decĭmus, appellātur.

Primus anni mensis erat Martius, qui a deo Marte nomen suum traxit. Secundus mensis erat Aprīlis, a Venĕre deā, quae apud Graecos Aphrodītae nomen habēbat, appellātus. Tertius – Majus, a nomĭne Majae sive Majestae, antiquissĭmae Italōrum deae, appellātus, quam illi sicut ipsam terram matrem colēbant. Quarto mensi nomen Junius fuit, quod nomen Junōni, deae, Jovis conjŭgis debebātur. Quintus autem mensis Quintīlis appelabātur, sextus – Sextīlis, septĭmus – September, octāvus – Octōber, nonus – November, decĭmus, ut jam pridem dixĭmus, December.

Postea Romāni mensem Quintīlem in Gaii Julii Caesăris honōrem Junium nominavērunt, mensem autem Sextīlem – Augustum, in Octaviāni Augusti imperatōris laudem.

Numa Pompilius, secundus rex Romanōrum, annum in duodĕcim menses ad cursum lunae descripsisse narrātur duōbus mensĭbus Januario et Februarīo eum augens. Mensis Januarius, qui a Jano, principii deo, nomen habet. Februarius a februo, Romanōrum ritu sacro, appellātur. Sed postea Januarius primus anni mensis factus est, sed nomĭna mensium mutāta non sunt.

Текст 28.Наречия. Степени сравнения наречий.

De Archimedis morte.

Bello Punĭco secundo magna classis Romanōrum Marcellō ducĕ Syracūsas, urbem Siciliae, diu oppugnāvit. Nam Syracusāni tam acerrĭme resistēbant, ut exercĭtus Romanōrum per tres fere annos urbem capĕre non posset. Syracusānos autem in urbe defendendā multum Archimēdes juvābat, vir doctissĭmus, variōrum bellicōrum opĕrum et machinārum inventor.

Tandem Romāni per dolum urbem cepērunt. Nam die festo, cum omnes fere Syracusāni vino oppressi dormīrent, delecta manus Romanōrum scalis admōtis in murum tanto silentio ascendit, ut custōdes eos non conspicĕrent. Tum caedes magna orta est. In hoc tumultu Archimēdes quoque perisse dicĭtur. Is, dum milĭtes Romāni urbem diripiēbant, domi sedēbat ita attente in cogitatiōne defīxus (nam in arēna formas quasdam describēbat), ut urbem captam esse non sentīret. Tum miles quidam in domum irrūpit strictōque gladio, quis esset, interrogāvit. Archimēdes autem nomĭne suo non indicāto: “Noli, - inquit, - obsĕcro, circŭlos meos turbāre!” Ităque a milĭte interfectus est. Marcellus, qui jam antea imperavĕrat, ut milĭtes vitae Archimēdis parcĕrent, cum mortem ejus cognovisset, honorifĭce Archimēdem sepelīri jussit. Multis annis post Cicĕro, cum in Sicilia quaestor esset, sepulchrum Archimēdis ab ipsis Syracusānis ignorātum invēnit. Quo in sepulchro inĕrat sphaerae figūra et cylindri.

Текст 29. Инфинитив. Инфинитивные обороты.

Varia.

1. Nihil Sequăni respondere, sed in eādem tristitiā permanēre (G.J.Caesar). 2.Tum demum Titurius trepidare et concursare cohortesque disponĕre(G.J.Caesar). 3. Legem brevem esse oportet. 4. De nihilo fieri nil posse, videmus (Lucretius). 5. Corrumpi mores in scholis, putant (Cicero). 6. Eventus docuit, fortes fortunam juvare (T. Livius). 7. Quem defendis, sperat se absolutum iri (Cicero). 8. Vix a te videor posse tenere manus (Ovidius). 9. Vivere cornīces multos dicuntur ib annos. 10. Quod tegitur, magnum creditur esse malum (Martialis).

In assiduo labōre thesaurus esse dicĭtur.

Agricŏla senex, mortem appropinquāre sentiens, filios ad lectum convocāvit et dixit: “Vidētis me a vobis discessūrum esse; in agro meo thesaurus defossus esse dicĭtur; ibi magnae divitiae esse dicuntur; eas repertūri esse videmĭni. Omnes eas divitias in vinea nostra quaerĭte et divĭtes erĭtis”. Paulo post pater anĭmam efflāvit. Filii autem, credentes in vinea thesaurum abdĭtum esse, totum vineae solum ligonĭbus eruērunt, at thesaurum nullum invenērunt. Sed autumno vidērunt agrum ubĕres uvas peperisse. Tum filii intellexērunt in assiduo labōre thesaurum defossum esse.

Текст 30. Сослагательное наклонение.

Proverbia et carmina.

1. Cedant arma togae! 2. Sit mens sana in corpŏre sano! 3. Cántet, amát quod quísque: levánt et cármĭna cúras. 4. Quídquid agís, prudénter agás et réspĭce fínem. 5. Sít tibi térra levís mollíque tegáris aréna! 6.Ignoscas aliis multa, nihil tibi.

7.Quare, dum lĭcet, inter nos laetemur amantes:

Non sătis est ullo tempore longus amor (Propertius).

8. Ponamus nimios gemĭtūs; flagrantior aequo

Non debet dŏlor esse vĭri, nec vulnere major (Juvenalis).

9. Vívamús, mea Lésbia, átque amémus,

Rumoresque senum severiōrum

Omnes unĭus aestimēmus assis! (Catull).

De stultitiā.

Accessit ad Aristippum philosŏphum pater familias quidam rogavitque, ut filium suum susciperet erudiendum. Quum ille pro mercede petisset quingentas drachmas, pater, deterritus pretio, quod avaro rudique homĭni nimium videbātur, “Tanti, - inquit, - emĕre asĭnum possum”. Tum philosophus: “Eme, - inquit, - jam habēbis duo”. (Diogenes Laertius)

Текст 31. Сложное предложение. Придаточные предложения разных типов.

Duo amīci et ursus.

Duo amīci, qui in itinĕre erant, subĭto ursum vidērunt. Tum alter eōrum perterrĭtus arbŏrem ascendit; alter, credens se sine auxilio amīci suis virĭbus ursum superāre non posse, in terram se jecit: sciēbat enim ursos corpŏra mortuōrum repudiāre. Ităque, terrā jacens, anĭmum continēbat, simŭlans se mortuum esse. Ursus, toto corpŏre jacentis pertemptāto, denĭque discessit, nam homĭnem esse mortuum putābat. Paulo post amīcus, qui de arbŏre descendĕrat, altĕrum per jocum interrogāvit: “Quid ursus ad aurem tibi dixit?” “Rulchrum, - inquit ille, - proverbium: amīcus verus – rara avis.”

Текст 32.Стилистика латинского языка.

Gaius Valerius Catullus

XLIII

Sálve, néc minimó puélla náso.

Néc belló pede, néc nigrís océllis,

Néc longís digitís, nec óre sícco,

Néc sané nimis élegánte língua,

Décoctóris amíca Fórmiáni.

Tén(e) província nárrat ésse béllam,

Técum Lésbia nóstra cómparátur?

Ó saecl(um) ínsapiéns et ínfacétum!

Publius Vergilius Maro

Aeneis (I, 1-11)

Árma virúmque canó, Trojáe qui prímus ab óris

Ítaliám fató profugús Lavíniaque vénit

Lítora; múlt(um) ill(e) ét terrís jactátus et álto

Vi superúm, saeváe memorém Junónis ob íram,

Múlta quoqu(e) ét belló passús, dum cónderet úrbem

Ínferrétque deós Latió, genus únde Latínum

Álbaníque patrés atqu(e) áltae móenia Rómae.

Músa, mihí causás memorá, quo númine láeso

Quídve doléns regína deúm tot vólvere cásus

Ínsigném pietáte virúm, tot adíre labóres

Ímpulerít. Tantáen(e) animís caeléstitibus írae?

Quintus Horatus Flaccus

Ad Melpomenen (III, 30)

Éxegí monumént(um) áere perénniús

Régalíque sitú pýramid(um) áltiús,

Quód non ímber edáx, non Aquil(o) ímpoténs

Póssit díruer(e) áut ínnumerábilís

Ánnorúm seriés ét fuga témporúm

Nón omnís moriár, múltaque párs meí

Vítabít Libitín(am), úsque ego pósterá

Créscam láude recéns, dúm Capitóliúm

Scándet cúm tacitá vírgine póntiféx.

Dícar, quá violéns óbstrepit Áufidús

Ét qua páuper aquáe Dáunus agréstiúm

Régnavít populór(um) éx humilí poténs

Prínceps Aeoliúm cármen ad Ítalós

Déduxísse modós, Súme supérbiám

Quáesitám meritís ét mihi Délphicá

Láuro cínge voléns, Mélpomené, comám.

Publius Ovidius Naso

Ars amandi (III, 59-66)

Vérturáe memorés jam núnc estóte senéctae:

Síc nullúm vobís témpus abíbit inérs.

Dúm licet, ét vernós etiámnunc vívitis ánnos,

Lúdit(e): eúnt anní móre fluéntis aquáe.

Néc quae práeteriít, iterúm revocábitur únda

Néc quae práeteriít, hóra redíre potést.

Útendúm (e)st aetáte: citó pede lábitur áetas,

Néc bona tám sequitúr, quám bona príma fuít…

Phaedrus

Vulpes et uva

Famé coacta vúlpes alt(a) in vínea

Uv(am) áppetebat, súmmis saliens víribus.

Quam tánger(e) ut non pótuit, discendéns ait:

“Nondúm matura (e)st, nól(o) acerbam súmere”.

Qui, fácere quae non póssunt, verbis élevant,

Adscríber(e) hoc debébunt exemplúm sibi.

Приложение № 3.

Перечень крылатых выражений

AbequisadasinosИз коней в ослы

Ab ovo usque ad mala От яйца до яблок

Abyssus abyssum invocat Бездна бездну призывает

AeternanoxВечная ночь

AeternaurbsВечный город

AleajactaestЖребий брошен

Amícuscértusínr(e)incertacérniturВерный друг познается в неверном деле.

Amīcuscognoscituramōre,more,ore,reДруг познается по любви, нраву, речам, делам.

AmīcusPlato,sedmagisamīcaverĭtasПлатон мне друг, но истина бóльшая подруга.

AquilanoncaptatmuscasОрел не ловит мух.

Arslonga,vitabrevisНаука (или искусство обширно) обширна, жизнь коротка.

AsinusasinumfricatОсел трется об осла.

AsinusBuridāniinterduoprataБуриданов осел (между двух лугов).

AudaciapromurohabēturСмелость вместо стен имеется.

AurōramusisamicaАврора музам подруга.

AutCaesar,autnihilИли Цезарь или ничто.

AveCaesar, (imperātor),moritūritesalūtantЗдравствуй, Цезарь, (император), идущие на смерть приветствуют тебя.

Barbamvideo,sedphilosophumnonvideoБороду я вижу, а философа не вижу.

Bisdat,quicitodatВдвойне дает тот, кто дает быстро.

CárpediémЛови день.

Cogito,ergosumЯ мыслю, следовательно я существую.

Consuetūdo–altěranatūraПривычка – вторая натура.

Demortuisautbene,autnihilО мертвых или хорошо, или ничего.

DiesdiemdocetДень учит день.

DivideetimperaРазделяй и властвуй.

DixietanimammeamlevāviЯ сказал и тем облегчил свою душу.

Ducúntvoléntemfáta,nólentémtrahúntжелающих судьбы ведут, нежелающих тащат.

DulcisfumuspatriaeСладкий дым отечества.

Dumspiro,speroПока дышу, надеюсь.

Duōbuslitigantĭbus,tertiusgaudetДвое ссорятся, третий радуется.

Duralex,sedlexСуров закон, но закон.

Ede,bibe,ludeЕшь, пей, веселись.

ElefantumexmuscafacisТы делаешь из мухи слона.

EpistulanonerubescitПисьмо не краснеет.

ErrārehumānumestОшибаться есть свойство человека.

EstmodusinrebusЕсть мера в вещах.

EtCurióssimulánt,sedbácchanáliavívuntПритворяются куриями, а живут как вакханты.

EtegoinArcadia[fuit] И я в Аркадии (родился, жил), т.е. и я пережил счастливое время.

Et tu [quoque], Brute! И ты, Брут!

EtiaminnocentescogitmentīridolorБоль заставляет лгать даже невинных.

EtiamsanātovulnĕrecicatrixmanetДаже от зажившей раны остается шрам.

ExipsofontebibereПить из самого источника, т.е. обращаться к самому источнику.

Félix,quípotuítrerúmcognóscerecáusasСчастлив, кто смог познать причины вешей.

FestīnalenteТоропись медленно.

FiatluxДа будет свет.

FiniscorōnatopusКонец венчает дело.

FuimusTroes,fuitIliumБыли мы, троянцы, был Илион.

FurorteutonicusТевтонская ярость.

Gúttacavátlapidém(nonví,sedsáepecadéndo) Капля долбит камень (не силой, но частым паденьем).

HabentsuafatalibelliКниги имеют свою судьбу.

HannibaladportasГаннибал у ворот, т.е. враг у ворот.

Honōresmutantmores,sedraroinmeliōresПочести меняют нравы, но редко на лучшие.

IgnorantianonestargumentumНезнание не есть довод.

InhocsignovincesПод этим знаменем победишь.

Inpaceleōnes,inproeliocerviВо время мира – львы, в сражении – олени.

InterarmatacentMusaeМежду оружием музы молчат.

IntercaecosluscusrexСреди слепых одноглазый царь.

LatetanguisinherbaВ траве скрывается змея.

LegembrevemesseoportetЗакон должен быть кратким.

Litteraoccīdit,spiritusautemvivificatБуква убивает, а дух животворит.

Lupus in fabǔlā Волк в басне.

MagnachartalibertātumВеликая хартия вольностей.

Malomori,quamfoedāriПредпочитаю смерть бесчестью.

Manus manum lavat Рука руку моет.

Mea culpa, mea maxima culpa Моя вина, моя величайшая вина.

Medice, cura te ipsum! Врач, исцели себя сам!

Melinore,verbalactis,felincorde,frausinfactisМед на языке, молоко на словах, желчь в сердце, обман на деле.

MementomoriПомни о смерти.

MenssanaincorpŏresanoВ здоровом теле здоровый дух.

(Mutátonómine)détefábulanárratúrБасня рассказывается о тебе, (изменено только имя).

NatūraabhorretvacuumПрирода боится пустоты / Природа не терпит пустоты.

NemoomniapotestscireНикто не может все знать.

NihilagentidiesestlongusНичего не делающему день долог.

NilsubsolenovumНичто не ново под солнцем.

Nolitangěrecircŭlosmeos! Не тронь моих кругов!

NolītemittěremargarītasanteporcosНе мечите жемчуга перед свиньями.

Nomen illis legio Имя им легион.

Nonessecupidumpecuniaest,nonesseemācemvectīgalestНе быть жадным – уже богатство, не быть расточительным – доход.

Nonestculpavini,sedculpabibentisВиновато не вино, а виноват пьющий.

NonómniapóssumusómnesНе всё мы все можем.

Nonrefertquammultos,sedquambonoshabeans(libros) Важно не сколько у тебя (книг), а сколь они хороши.

Nonscholae,sedvitaediscimusНе для школы, а для жизни мы учимся.

Nonsimalenunc,etolimsiceritЕсли ныне нам плохо, то не всегда так будет и впредь.

NónsumquáliserámЯ не тот, каким был прежде.

NosceteipsumПознай самого себя.

Nullaregula[est]sineexceptioneНет правила без исключения.

OmneprincipiumdifficileВсякое начало трудно.

OmniameamecumportoВсе свое ношу с собой.

Omniapraeclāra–raraВсе прекрасное – редко.

ÓmniavíncitamórВсё побеждает любовь.

OmnisarsimitatioestnatūraeВсякое искусство есть подражание природе.

OraetlabōraМолись и трудись.

O tempora! O mores! О времена! О нравы!

Panem et circenses Хлеба и зрелищ.

Per aspera ad astra Через тернии к звездам.

PerfasetnefasЧерез закон и беззаконие.

PerrisummultumpotĕriscognoscĕrestultumПо частому смеху сможешь узнать глупца.

PericuluminmoraОпасность в промедлении.

Plenus venter non studet libenter Полный живот неохотно учится.

Post nubila Phoebus (тж. sol) После туч Феб, т.е. после ненастья – солнце.

Primus inter pares Первый среди равных.

Procul ab oculis – procul ex mente Вдали от глаз – вдали от ума.

ProetcontraЗа и против.

Quailsrex,talisgrexКаков царь, такова и толпа.

Qui quaerit, reperit Кто ищет, находит.

Quo vadis? Куда идешь (Камо грядеши)?

QuodlicetJovi,nonlicetboviЧто дозволено Юпитеру, не дозволено быку.

Quodnonfecēruntbarbari,fecēruntBarberiniЧего не сделали варвары, то сделали Барберини.

QuodnonfecēruntGothi,fecēruntScotiЧего не сделали готы, то сделали шотландцы.

Remtene,verbasequenturПостигни суть, а слова найдутся.

Repetitioestmaterstudiōrumповторение есть мать учения.

Sáepevirífallúnt,tenĕráenonsáepepuéllae(Ovidius) Часто мужчины обманывают, не часто девушки юные.

Salve! Будь здоров! Здравствуй!

SaluspopulisuprēmalexestoБлаго народа пусть будет высшим законом.

Sancta simplicitas Святая простота.

SapientisatУмному достаточно.

Scientia est potentia Знание – сила.

SciomenihilscireЯ знаю, что ничего не знаю.

SerovenientibusossaПоздно приходящим – кости.

Sitsaluti! На здоровье!

Sivispacem,parabellumЕсли хочешь мира, готовься к войне.

SívivísRomáe,románovívitomoreЕсли живешь в Риме, живи по римским обычаям.

SictransitgloriamundiТак проходит слава мира.

Subrosa«Под розой», по секрету, тайно.

SuperfluminaBabylōnisНа реках вавилонских.

SuumcuiqueКаждому свое.

Tabŭlarasa«Чистая доска» (о сознании ребенка, человека).

TémporamútantúretnósmutánturiníllisВремена меняются, и мы меняемся вместе с ними.

TerraincognitaНеизвестная земля.

TertiumnondaturТретьего не дано.

TimeóDanaósetdónaferéntesБоюсь данайцев и дары приносящих.

TotusmundusagithistriōnemВесь мир играет (комедию), весь мир – актеры.

Transeat a me calix iste Да минует меня чаша сия.

Ubibene,ibipatriaГде хорошо, там отечество.

UnahirundononfacitverОдна ласточка не делает весны.

Utsalūtas,itasalutabĕrisКак ты здороваешься, так и тебя поприветствуют.

Vade in pace Ступай с миром.

Vae victis! Горе побежденным!

Vale! Будь здоров! Прощай!

ValeetmeamaБудь здоров и люби меня.

VanitasvanitātumetomniavanitasСуета сует и все – суета.

Veni,vidi,viciПришел, увидел, победил.

Verbadocent,exemplatrahuntСлова учат, примеры увлекают.

ViaAppiaАппиева дорога.

Viadolorōsa«Путь страданий», крестный путь.

Vincerescis,Hannibal,victoriautinescisГаннибал, побеждать ты умеешь, но пользоваться победой не умеешь.

Vitasinelibertāte,nihilЖизнь без свободы – ничто.

Vitae,nonscholaediscimusДля жизни, не для школы мы учимся.

VivĕreestcogitāreЖить – значит мыслить.

VolensnolensВолей неволей.

Vox clamantis in deserto Глас вопиющего в пустыне.

Voxpopuli,voxDeiГлас народа – глас Божий.

Приложение № 4.

Перечень латинских слов и латинизмов

латинское слово

перевод

латинизмы

aborigĕnes, um m (pl)

аборигены, туземцы

абориген

absolvo, absolvi, absolutum, absolvĕre 3

освобождать, оправдывать, оканчивать

абсолют, абсолютизм

abstrăho, abstraxi, abstractum,abstrahĕre3

отвлекать, уводить, увлекать

абстракт, абстрактный, абстракционизм

accentus, us m

ударение, повышение голоса, усиление

акцентология, акцентировать

accurātus, a, um

тщательный, точный

аккуратный

action, actiōnis f

действие, дело

акция

adaequo, adaequāvi, adaequātum, adaequāre 1

уравнивать, равняться

адекватный

adverbium, i n

наречие

адвербиальный

affigo, fixi, fixum 3

прикреплять, прибавлять

аффикс

affrico, fricui, fricatum 1

тереть, чесать

аффриката

agglutino, agglutināvi, agglutinātum, agglutināre 1

приклеивать, прилепить

агглютинация

aggrĕgo, aggregāvi, aggregātum, aggregāre 1

присоединять, собирать

агрегат, агрегировать

agnus, i m

ягненок

агнец

alter, ěra, ěrum

второй, другой

альтернатива

anĭma, ae f

дыхание, дух, душа, жизнь

анимация, аниматор, анимизм

anĭmal, ālis n

животное

анималист

antiquus, a, um

древний, старинный

античный

aqua, ae f

вода

аквариум, акванавт, акваланг

arbĭter, arbitri m

судья, свидетель

арбитр

arēna, ae n

песок, покрытая песком площадь, арена

арена

armo, armāvi, armātum, armāre 1

вооружать

армия

ars, artis f

ремесло, искусство, хитрость, прием

артист, артистизм

articulo, articulāvi, articulātum,articulāre 1

расчленять, членораздельно произносить

артикуляция, артикуляционный

assisto, astiti, – , assistere 3

стоять возле, присутствовать

ассистент

auctio, ōnis f

увеличение, рост

аукцион

audio, audīvi, audītum, audīre 4

слышать, слушать

аудитория, аудитор, аудиокассета

bacillum, i n

палка

бацилла

beneficium, i n

благодеяние, услуга

бенефис

bestia.ae f

зверь

бестия, бестиарий

bis

дважды, два раза

бис

brevis, e

короткий, краткий

аббревиатура

caerimōnia (caeremōnia), ae f

святость, культовый обряд, почитание

церемония

Calendae (Kalendae), ārum f (pl)

календы (первый день каждого месяца)

календарь

campus, i m

поле, равнина

кампус

candĭdus, a, um

блестящий, белый, белоснежный

кандидат

canto, cantāvi, cantātum, cantāre 1

петь

кантата

capitalis, e

главный, опасный, уголовный

капитал, капитализм

caput, capĭtis n

голова, главная часть

капитан

casus, um m

падение, случай, несчастье, падеж

казус

censeo, censui, censum,censēre 2

ценить, оценивать, думать, считать

цензура

centum

сто

цент, центнер

circŭlus, i m

круг, собрание

цирк, циркуль

civīlis, e

гражданский, государственный

цивилизация

classis, is f

разряд, класс, флот

класс, классик

cohors, tis f

десятая часть легиона

когорта

collectio, ōnis f

собирание, краткий обзор

коллекция

collegium, i n

товарищество, содружество

коллегия

colloquium, i n

разговор, собеседование

коллоквиум

color, ōris m

цвет, окраска

колорит

commendo, commendāvī, commendātum, commendāre

поручать, вверять

комендант

commentārium, i n

записки, заметки

комментарий

commūnis, e

общий, всеобщий

коммунизм

compĕto, compĕtīvi, compĕtītum, compĕtĕre 3

быть способным, годным; соответствовать

компетентный

compleo, complēvi, complētum, complēre 2

наполнять, пополнять

комплектовать, комплект

compositio, ōnis f

составление, сочинение, привидение в порядок

композиция

concurro, concurri, concursum, concurrĕre 3

сходиться, сталкиваться, нападать

конкурент, конкуренция

cōnfĕro, cōntulī, collātum, cōnferre

соединять, собирать в одно место

конференция

cōnfligo, cōnflīxī, cōnflictum, cōnflīgĕre 3

сталкиваться, сражаться

конфликт, конфликтовать

cōnstruo, cōnstrūxī, cōnstrūctum, cōnstruĕre 3

собирать, строить, создавать

конструировать, конструктор

contra

против, напротив

контр…, контра…

contrăho, contrāxī, contractum, contrahĕre 3

стягивать, соединять, закреплять

контракт

copia, ae f

обилие, множество

копия

corpus, ŏris n

тело, туловище, остов

корпус

crēdo, credĭdī, credĭtum, credĕre 3

верить, доверять

кредо, кредит, кредитор

cremo, cremāvi, cremātum, cremāre 1

сжигать

кремация, крематорий

creo, creāvī, creātum, creāre 1

творить, создавать

креативный, креатура

cultura, ae f

возделывание, обрабатывание, образование

культура

cūro, curāvī, curātum, curāre 1

заботиться, ухаживать, лечить, почитать

куратор, курировать

debeo, debui, debĭtum, debēre 2

быть должным, задолжать

дебет, дебитор

debilĭto, debilitāvi, debilitātum, debilitāre 1

обессиливать, утомлять

дебильность

decem; decĭmus, a, um

десять, десятый

дециметр

decŏro, decorāvi, decorātum decorāre 1

украшать, славить

декорация, декоратор

defĭcio, defēci, defectum, deficĕre 3

недоставать, не хватать

дефицит, дефицитный

dēlēgo, delegāvī, delegātum, delegāre 1

направлять, поручать, возлагать

делегат, делегация, делегировать

delicātus, a, um

приятный, милый

деликатный

dēmonstro, demonstrāvī, demonstrātum, demonstrāre 1

показывать, указывать, объяснять

демонстрировать, демонстрант, демонстрация

dē-tĕgo, dētēxī, detēctum, detegĕre 3

открывать, обнаруживать, разоблачать

детектив, детектор

dictio, ōnis f

произнесение, высказывание

дикция

dicto, dictāvī, dictātum, dictāre 1

часто говорить, повторять

диктовать, диктант

discussio, ōnis f

исследование, рассмотрение

дискуссия

dis-pŭto, dispŭtāvi, dispŭtātum, dispŭtāre 1

рассуждать, говорить, спорить

диспут, диспутировать

distantia, ae f

расстояние, промежуток, различие

дистанция

disciplīna, ae f

наука, учение, порядок

дисциплина

dīversus, a, um

обращенный в другую сторону, противоположный

диверсия, диверсант

dīvido, divīsī, divīsum, divīdĕre 3

разделять, делить

дивиденд, дивизия, дивизион

doceo, docuī, doctum, docēre 2

учить, объяснять

доцент

doctrina, ae f

учение, наука

доктрина

documentum, i n

свидетельство, доказательство

документ, документальный

doto, dotāvī, dotātum, dotāre 1

наделять приданым, одаривать

дотация

duālis, e

двойной, двойственный

дуализм

duplĭco, duplicāvī, duplicātum, duplicāre 1

удваивать, умножать

дубликат

effectus, ūs m

исполнение, результат действия

эффект, эффективный

ego

я

эгоизм

ē-migro, ēmigrāvī, ēmigrātum, ēmigrāre 1

выселяться, переселяться

эмиграция, эмигрировать, эмигрант

epistŏla, ae f

письмо

эпистолярный

eruditio, ōnis f

образованность, ученость

эрудиция

evolutio, ōnis f

развертывание (свитка), т.е. чтение

эволюция

exemplar, āris n

образец, пример, копия

экземпляр

expeditio, ōnis f

приведение в порядок, устройство, набег, поход

экспедиция

expertus, a, um

знающий, сведущий

эксперт

ex-pōno, exposuī, exposĭtum, exponĕre 3

выставлять, показывать

экспонировать, экспонат, экспонент

ex-porto, exportāvī, exportātum, exportāre 1

выносить, вывозить

экспортировать, экспорт, экспортер

expressus, a, um

выразительный

экспрессивный

expromptus, a, um

находящийся в готовности, имеющийся под рукой

экспромт

extrāho, extrāxī, extractum, extrahĕre 3

вытягивать, вытаскивать, извлекать

экстрагировать, экстракт, экстрагирование

extrēmus, a, um

крайний, последний, критический

экстремизм, экстремист

fabrico, fabricāvī, fabricātum, fabricāre 1

изготовлять, производить

фабриковать, фабрикант, фабричный

fabŭla, ae f

сказка, басня

фабула

factum, i n

дело, поступок

факт, фактический

fanatĭcus, a, um

исступленный, безумный

фанатик, фанатический

favor, ōris m

благосклонность, расположение

фавор, фаворит

femĭna, ae f

жена, женщина

феминизм

filiālis, e

сыновний, дочерний

филиал

folium, i n

лист

фолиант

fons, tis m

источник, родник

фонтан

formŭla, ae f

модель, правило

формула, формулировать, формулировка

futūrus, a, um

будущий

футуризм

generālis, e

родовой, общий

генерал, генеральный

gladiātor, ōris m

цирковой боец

гладиатор

globus, ī m

шар

глобус, глобальный

gratia, ae f

привлекательность

грация

gubernātor, ōris m

рулевой, кормчий; правитель

губернатор

herba, ae f

трава

гербарий

hūmānus, a, um

человеческий

гуманизм, гуманный, гуманист

ignoro, ignorāvi, ignorātum ignorāre 1

не знать

игнорировать

il-lūdo, illūsī, illūsum, illudĕre 3

играть, издеваться, обманывать,

иллюзия, иллюзорный, иллюзионист

il-lūstro, illustrāvi, illustrātum, illustrāre 1

освещать, выявлять, украшать

иллюстрация, иллюстрировать

imperium, ī n

приказание, власть

империя, империализм, имперский

imitor, imitātus sum, imitārī

подражать, представлять, заменять

имитация, имитатор, имитировать

immūnitās, ātis f

освобождение от повинностей, льгота

иммунитет

im-porto, importāvī, importātum, importāre 1

ввозить, привозить

импорт, импортер, импортировать

incognĭtos, a, um

неизвестный

инкогнито

individuus, a, um

нераздельный, неразрывный

индивидуум, индивид, индивидуальный

industria, ae f

старательность, трудолюбие

индустрия, индустриальный

īn-fōrmo, īnfōrmāvi, īnfōrmātum, īnfōrmāre 1

придавать форму, строить, мыслить

информировать, информация, информатор

instrūctio, ōnis f

вставка, сооружение, поручение, указание

инструкция, инструктировать

intellēctus, us m

ощущение, восприятие, познание, рассудок, смысл

интеллект, интеллектуал, интеллектуальный

internus, a, um

внутренний

интернат

intervallum, i n

промежуток, расстояние

интервал

interventus, us m

приход, вмешательство, посредничество

интервенция

invalidus, a, um

бессильный, слабый

инвалид

jūs, jūris, n

право, справедливость

юрист

jūstitia, ae f

справедливость, правосудие

юстиция

labōro, labōrāvi, labōrātum, labōrāre 1

работать, трудиться

лаборант, лаборатория

lectio, ōnis f

собирание, чтение вслух

лекция, лекционный

lego, lēgī, lēctum, legĕre 3

собирать, читать, декламировать

легенда, легендарный

liberālis, e

свободный, щедрый

либеральный, либерализм

limes, ĭtis m

межа, граница

лимит, лимитировать

lingua, ae f

язык

лингвистика

littĕra, ae f

буква

литература

locus, i m

место

локальный

luxus, us m

роскошь

люкс (номер, каюта, купе)

macŭlo, macŭlāvi, macŭlātum, macŭlāre 1

делать пятна, портить, быть грязным

макулатура

Maecēnās, ātis m

Меценат, покровитель Вергилия, Горация и др. поэтов

меценат

magnus, a, um

большой, крупный

магнат

manus, us f

рука

манускрипт, мануфактура

marīnus, a, um

морской

Марина, маринист

maxĭmus, a, um

самый большой

максимум, максимальный

medius, a, um

средний

медиевист, медиевистика

memoria, ae f

память

мемориал

memŏro, memŏrāvi, memŏrātum, memŏrāre 1

напоминать, упоминать

меморандум

militia, ae f

поход, война, войско

милиция

minĭmus, a, um

самый малый

минимум, минимальный

minister, trī m

слуга, подручный

министр

mobĭlis, e

быстрый, подвижный

мобильный, мобильность

monumentum, i n

памятник

монумент, монументальный

morālis, e

нравственный

мораль, моральный

multus, a, um

многочисленный, многократный

мультипликация, мультимиллионер

mutatio, ōnis f

перемена, изменение

мутация

natūra, ae f

природа

натуральный

navĭgo, navigāvi, navigātum, navigāre 1

плыть, плавать

навигация, навигатор

nocturnus, a, um

ночной

ноктюрн

nudus, a, um

голый, нагой

нудизм, нудист

numisma, ātis n

монета

нумизмат, нумизматика

objectus, us m

предмет, явление

объект, объективный

ob-servo, observāvi, observātum, observāre 1

внимательно следить, наблюдать

обсерватория

occultus, a, um

скрытый, тайный

оккультизм

occŭpo, occŭpāvi, occŭpātum, occŭpāre 1

занимать, захватывать

оккупант, оккупировать

ocŭlus, i m

глаз

окулист

operatio, ōnis f

дело, действие

операция, оператор, оперировать

orātor, ōris m

оратор, делегат, посредник

оратор

orbis, is m

окружность, круг

орбита

oriens, entis m

восходящее солнце, восток

ориентация, ориентир, ориентировка

ornamentum, i n

украшение

орнамент

pācificus, a, um

миротворческий

пацифизм, пацифист

passīvus, a, um

восприимчивый, страдательный

пассивный

pāstor, ōris m

пастух, пастырь

пастор

patiēns, entis

выносливый

пациент

patria, ae f

родина

патриот, патриотизм

patrōnus, i m

защитник, покровитель

патрон, патронаж

penātēs, ium m

пенаты, боги-хранители

пенаты

peregrīnus, a, um

иноземный, чужой

пилигрим

persōna, ae f

лицо, личность

персона, персональный

pessĭmus, a, um

наихудший

пессимист

phalanx, langis f

фаланга, полчище

фаланга

pinguis, e

жирный, толстый

пингвин

plagium, i n

похищение, увод

плагиат

planta, ae f

саженец, растение

плантация

plebs, plebis f

народ, толпа

плебей

plurālis, e

множественный

плюрализм

populāris, e

народный

популярный

potentia, ae f

сила, мощь

потенция

praemium, i n

награда

премия

primitīvus, a, um

первый, самый ранний

примитивный

primus, a, um

первый

прима (инструмент, голос)

principium, i n

начало, основа

принцип, принципиальный

prior, priōris

первый, старший

приоритет

privilegium, i n

преимущественное право

привилегия, привилегированный

prō-dūco, prodūxī, productum, producĕre 3

проводить, производить, увеличивать

продукт, продукция

profāno, profanāvī, profanātum, profanāre 1

лишать святости, разоблачать

профанация, профанировать

professio, ōnis m

занятие, специальность

профессия, профессионал

publĭco, publicāvī, publicātum, publicāre 1

сделать общим достоянием, обнародовать

опубликовать, публикация

publĭcus, a, um

общественный, народный

публичный, публицистика, публицист

quartus, a, um

четвертый

квартал, квартет

quintus, a, um

пятый

квинтет

quorum – Gen. Pl. от qui

который

кворум

radio, radiāvi, radiātum, radiāre 1

испускать лучи, сиять

радио, радист, радиация

radius, i m

палочка, лучевая кость, шип, луч

радиус, радиальный

rarus, a, um

редкий

раритет

ratio, ōnis f

счет, подсчет, список

рацион

redigo, redigēgī, redigactum, redigĕre 3

отгонять, направлять, доводить

редактор, редакция, редактировать

reformo, reformāvi, reformātum, reformāre 1

преобразовать, превращать, улучшать

реформировать, реформа, реформатор

regālis, e

царский, пышный

регалии

regressus, us m

обратное движение, отступление

регресс, регрессивный

relictum, i n

остаток

реликт, реликтовый

relinquo, reliqui, relictum, relinquĕre 3

оставлять, покидать

реликвия

repĕto, repetīvī, repetītum, repetĕre 3

возвращаться, повторять, возобновлять

репетировать, репетитор

reprimo, repressī, repressum, reprimĕre 3

прогонять, оттеснять

репрессия, репрессировать

reputatio, ōnis f

обдумывание, размышление

репутация

requies, ētis f

покой, отдых

реквием

revīso, revīsī, revīsum, revisĕre 3

снова смотреть, снова посещать

ревизия, ревизионный

rituālis, e

обрядовый

ритуал, ритуальный

ruber, rubra, rubrum

красный

рубероид, рубин, рубрика

ruina, ae f

падение, гибель

руины

sacer, sacra, sacrum

посвящённый, священный

сакральный

sacramentum, i n

обязательство, обещание

сакраментальный

salūto, salutāvi, salutātum, salutāre 1

приветствовать, поздравлять

салют, салютовать

sanĭtas, ātis f

здоровье

санитар, санитария

sano, sanāvi, sanātum, sanāre

лечить, исцелять

санаторий

satis-facio, satisfeci, satisfactum satisfacere 3

удовлетворять, разъяснять

сатисфакция

scalpo, scalpsi, scalptum, scalpĕre 3

скоблить, скрести, вырезать

скальп, скальпировать

scando, scandi, scansum, scandĕre 3

восходить, достигать, размеренно читать

скандировать

secta, ae f

путь, учение, школа

секта, сектант

sectio, ōnis f

резание, расчленение, операция

секция, секционный

secundo, secundāvi, secundātum, secundāre 1

благоприятствовать, помогать

секундант

secundus, a, um

следующий, второй, другой

секунда

seminarium, i n

рассадник, питомник

семинар, семинария

senātor, ōris m

член сената, сенатор

сенатор

sēnsus, ūs m

чувство, сознание

сенсорный

separatus, a, um

отдельный, разный

сепаратный

sessio, ōnis f

сидение, заседание

сессия

serpēns, entis partic.praes. к serpo

ползающий, пресмыкающийся (змея)

серпантин, серпентарий

simŭlo, simulāvi, simulātum, simulāre 1

подражать, притворяться

симулировать, симулянт

sociālis, e

товарищеский, дружеский, союзный

социальный, социализм

sōlārium, i n

солнечные часы, солярий

солярий

solidus, a, um

плотный, массивный

солидный

solus, a, um

один, единственный

солист

specto, spectāvi, spectātum, spectāre 1

смотреть, принимать во внимание

спектакль

spirĭtus, us m

дух, душа

спиритизм

stabĭlis, e

устойчивый, постоянный

стабильный, стабилизация, стабилизатор

stimŭlo, stimulāvi, stimulātum, stimulāre 1

погонять, возбуждать, подстрекать

стимулировать, стимул, стимуляция

stipendium, i n

солдатское жалование

стипендия

structūra, ae f

строение, расположение

структура

studeo, studuī, - , studēre 2

усердно заниматься, стараться

студент

subjectum, i n

подлежащее, субъект

субъект

subsidium, i n

тыловой эшелон, резерв, укрытие

субсидия, субсидировать

suf-fĭgo, suffīxī, suffīxum, suffigĕre 3

прикреплять, приколачивать

суффикс

tabella, ae f

дощечка, табличка, договор

табель

taberna, ae f

хижина

таверна

tactus, us m

прикосновение, влияние, чувство

такт

taxo, taxāvi, taxātum, taxāre 1

трогать, обвинять, оценивать

такса

tempus, ŏris n

время

темп

termĭnus, i m

пограничный знак, конечная цель

термин

terra, ae f

земля

террарий, террариум, терраса, территория

terror, ōris m

страх, ужас

террор, терроризировать

textum, i n

ткань, связь, соединение

текст, текстуальный

thesaurus, i m

сокровище, клад

тезаурус

totus, a, um

весь, целый

тотальный

tractātus, us m

обсуждение, рассмотрение

трактат

traditio, ōnis f

передача, предание, установившаяся привычка

традиция, традиционный

traho, traxi, tractum, trahĕre 3

тащить, тянуть, увлекать

трактор

transcrībo, transcrīpsī, transcrīptum, transcrībĕre 3

переписывать, передавать

транскрипция, транскрибировать

trāns-fero, transtulī, translātum, transferre

переносить, перевозить

трансферт

trāns-porto, transportāvi, transportātum, transportāre 1

переносить, перемещать, перевозить

транспорт, транспортный, транспортировка

tribūnal, ālis n

трибунал, возвышение, кресло, судилище

трибунал

tribūnus, i n

трибун (глава трибы)

трибун (оратор), трибуна

triumphus, i m

триумф, триумфальное шествие

триумф

ultĭmus, a, um

последний, крайний

ультиматум

unĭcus, a, um

единственный, исключительный

уникум, уникальный

unĭtas, ātis f

единство, единение

унитаризм, унитарный

ūniversitās, ātis f

целость, совокупность, объединение, коллектив

университет

urbānus, a, um

городской

урбанизация, урбанизм

urna, ae f

сосуд, ваза, сосуд для голосования

урна

utĭlis, e

полезный, годный

утиль, утилизация

vacuus, a, um

пустой, свободный

вакуум

Vandăli, ōrum m

вандалы (германское племя)

вандал, вандализм

vario, variāvi, variātum, variāre 1

делать пестрым, разнообразить

вариант, варьировать

verbum, i n

слово, выражение

вербальный, вербализм

vestibulum, i n

площадь перед домом, прихожая

вестибюль

veterānus, a, um

старый, испытанный, опытный

ветеран

via, ae f

дорога, путь

виадук

vibro, vibrāvi, vibrātum, vibrāre 1

колебать, дрожать

вибратор, вибрировать

virtus, ūtis f

доблесть, талант

виртуоз, виртуозный

vocabŭlum, i n

наименование, название

вокабула, вокабулярий

vocālis, e

издающий звук, звучный, благозвучный, гласный

вокальный, вокализация, вокализм, вокалист

vulgāris, e

обыкновенный, общедоступный, простой

вульгарный, вульгаризация, вульгаризм