Паходжанне балот IIX распаусюджванне на зямным шары

Балота - прыроднае утварэнне, якое уяуляе сабой увшьготнены учас-так зямной паверхш, на яюм працякаюць працэсы торфаутварэння i тор-фаназапашвання. Балоты характарызуюцца развшцём спецыф1чных рас­лш, прыстасаваных да умоу павышанай вшьгащ i недахопу кюлароду.

Развщцё балот i балотных форм раслш адбываецца пры застойным ш слабапраточным увшьгатненш вepxHix слаёу глеб i грунтоу. Да балотных утварэнняу таксама адносяцца забалочаныя земл1, якия адрозшваюцца меншай магутнасцю тарфянога слоя i маюць иншую раслшнасць, што звязана з жыуленнем раслш пажыуным1 рэчывам1 з грунтоу, як1я падсцилаюць торф, а таксама асабл1васцям1 водна-салявога абмену пам1ж мше-ральным грунтам i тонюм слоем торфу. Частка зямной паверхш, на якой распаусюджаны тарфяны слой, называецца балотным масивам, щ прос­та балотам. Звычайна па краях балот знаходзяцца забалочаныя земл1.

Звычайна балоты утвараюцца у вышку забалочвання вадаёмау щ сушы. Гэта адбываецца пры спалучэнш ф1зжа-геаграф1чных умоу, як1я садзейш-чаюць адначасоваму запавольванню сцёку вады, насычэнню вшьгаццю па-верхневых гарызонтау глебы i грунтоу, акамуляцьп л1шкау вшьгац1 на па-верхн! зямл1. У вын1ку у верхшх слаях глебы i грунтоу наз1раецца пастаян-нае ui перыядычнае пераувшьгатненне, якое пагаршае умовы жыулення раслш к1слародам i М1неральным1 рэчывам1. У таких умовах з'яуляюцца асобныя балотныя расл1ны. Акрамя гэтага, пагаршаюцца 6\ях\и\чшля пра­цэсы разлажэння адмёрлых частак раслш, яюя паступова накопл1ваюцца, ушчыльняюцца i пераутвараюцца у торф. З'яуленне торфу - прыкмета пе-раходу сушы у забалочаныя земл1, а пры павел1чэнн1 магутнасц1 торфу - у балоты. Kani слой торфу у адмоуных формах рэльефу дасягае значнай ве-л1чын1, а паверхня балота вырауноуваецца з навакольнай мясцовасцю, ба­лоты пашыраюцца, ахопл1ваюць усё больш высок1я участк!.

Пры утварэнш балот значную ролю адыгрывае узровень грунтовых вод у торфе i прылягаючых сухадолах. 3 павел1чэннем таушчын1 торфу павы-шаецца узровень грунтавых вод, памяншаюцца ухты ix паверхн1, што прыводз1ць да запавольвання ix руху да балота. Значная частка балот на поуначы узшкла на месцы былых хваёвых лясоу, дзе на адпаведныя ста-дьи вышчалочвання лясных глеб пры бл1зюм заляганн1 водаупору пару-шаецца водна-паветраны рэжым паверхневых слаёу глебы. У вышку у лесе пры роуным рэльефе узнжаюць умовы для развшця балотнага пра-цэсу. Спачатку з'яуляюцца зялёныя iMxi (кукушк1н лён), потым сфагна-выя - тышчныя npaдстауники балотных iMxoy. Узн1кае працэс накаплення торфу, распаусюджваюцца тып1чныя балотныя дрэвы.

Часта балоты з'яуляюцца на месцы высечаных лясоу i лясных пажа-рау. Без леса памяншаюцца страты вшьгаш на трансп1рацыю. У вышку травяное покрыва спрыяе утварэнню дзярн1ны, пагаршаюцца умовы для шфшьтрацьн, узн1кае пераув}льгатненне. У так1м выпадку часта наз1раец-ца павышэнне узроуню грунтавых вод.

Балоты могуць утварацца на мяжы пойм, як1я заняты лугавой расл1нна-сцю. Пры гэтым вял1кае значэнне мае эвалюцыя самой раслшнасш. 1нтэн-ciyHae pa3Biuue раслшнасш прыводзщь да утварэння шчыльнай дзярншы, якая памяншае паступленне к1слароду у глебу. Лугавыя расл1ны адм1раюць, ix замяшчаюць iMxi i acoKi, менш патрабавальныя да умоу жыулення. Пачы-наецца працэс торфаназапашвання, у вышку чаго узн1кае тарфяное балота.

Невялтя балоты i забалочаныя земл1 таксама утвараюцца на схшах гор ui каля ix падножжа, на схшах рачных далш у месцах выхаду на па-верхню падземных вод. У зоне вечнай мерзлаты змерзлыя грунты служаць водаупорам, над ягам у глебе накогшваюцца глебавыя воды, ягая спрыя-юць забалочванню.

У зоне недастатковага увшьгатнення утварэнне балот магчыма тольга у далшах i поймах рэк щ у абмежаваных катлавшах, дзе пастаяннае i пе-рыядычнае увшьгатненне узншае у вышку прытока рачных, азёрных ui падземных вод, колькасць ягах перавышае ix расход на выпарэнне.

Забалочванне цесна звязана з торфанакапленнем. Торфанакапленне -вышк штогадовага прыросту аргашчнай масы раслш i працэсу разлажэн-ня адмерлых частак раслш. Рост тарфянога слоя адбываецца пры перавы-шэнн! вел1чын1 прыросту над вел1чынёй разлажэння. Найбольш спрыяль-ныя умовы для утварэння балот i назапашвання торфу складаюцца у зоне зaлiшнягa увшьгатнення ва умераным кшмаце. Магутнасць торфу тут наи­большая (да 8-9 м). На поунач i на поудзень ад гэтай зоны колькасць ба­лот памяншаецца. На поуначы у сувязи з больш халодным климатам па-мяншаецца прырост б1ямасы раслш. На поудш наз1раецца больш хуткае разлажэнне арганиа, нават пры павел1чэнш аб'ёму бкмасы раслш.