1.СБЛМ як навышэйшая форма праяўл нац кул-ры. Гістар этапы разв бел мовы.Самабытн, непаўторн. бел. нар. Выяўл. У здабытках культуры. Эадметн. форма нашай культ –бел. мов. .”Адзежа душы”багушэвічБел. Мов – адна з найбольш страж еўрап моў. Бел. нац. мова – сродак зносін бел. нацыі. Склалася ў перыяд фарміраван нацыі. Бел. нац. м – мова беларускага народа, які непадзельна звязаны з духам сучаснага народа.Асаблівасці жыцця, менталітэт, гіст і грам вопыт, інтэлект, маральны і эстэтычны кошт адлюстроўваецца ў нац мове. Нац мова складаецца з літар-най і дыялектнай. Літ мова-унармаваная, апрац майстрамі слова і дзеячамі культуры мова, абавязковая для ўсіх членаў грамадства ў афіцыйных зносінах. Гэты вышэйшая форма нац мовы. На ёй ствар маст літ-ра, рукуюцца газеты, часопісы, вяшчаюць радыё, тэлебачанне, працуюць тэатры, вядзецца навучанне ў школах і ВНУ. З паняццем літ мова цесна звяз паняцце “мова маст літ-ры”. Існуе ў 2 разнавід: вуснай і пісьмовай (камунікат функцыя). Літ мова распаўсюдж на ўсёй тэр Беларусі. Гэта аднастайная, агульнаўжывальная мова, якая не мае рэгіян асаблівасцей і абмежав і з’яўл сродкам зносін і не супадае з дыялектам. Нормы- выпрацав грамадствам, прынятыя,прызнаныя і замацаваныя правілы вымаўл і напісання слоў, ужыв іх грам форм, пабудовы словазо і сказаў. Кадыфікацыя – афіц.прызнанне мовы і яе пісьмовае замацаванне. Дыялектная мова – мова народа, выступае ў выглядзе мясцовых гаворак. Гаворка – мова пэўнай мясцовасці, насельніцтва, пунктаў з аднатыпнымі моўнымі рысамі. Дыялекты: 1)паўдн- усходн; 2)паўдн-заходні; 3)сярэднебел. гаворка. 4)заходнепольск. або брэстская гаворка. Трасянка “некультурная”, безумоўна уплыў на суч бел. літ. мову. Этапы: 1.Агульнаславянскі (3тыс г да н.э.-6ст н.э.). 2.13,14-18ст-старабеларуская=дзярж-ная ў ВКЛ,Ф.Скарына,друк=>неаднародны перыяд.4. 19ст-нац-вызвал рух; 19-20ст-фармір сучаснай бел мовы. 4млн 847 тыс назв бел млву роднай.

2 Мова і маўленне. Функцыі мовы. Мова-арганізаваная па пэўных правілах знакавая сістэма, сродак,інструмент выказвання думак у вуснай ці пісьмовай форме. Маўленне-моўная дзейнасць чалавека, працэс выражэння пэўнага зместу з дапамогай мовы, канкрэтная праява мовы. Мова, як самаарганізав сістэма выяўляе свае магчымасці ў шэрагу функцый: Камунікатыўная (сродак зносін паміж людзьмі); Адлюстравання (здольнасць адлюстр знешнюю рэчаісн у свядомасці чалав); Пазнавальная (сродак атрымання ведаў); Эстэтычная (маст слова задавальняе эст патрэбы чал); Экспрэсіўная (сродак выяўл думак і пачуццяў); фатычная (кантактная).Усе функцыі цесна звязаны і скірав на тое, каб зрабіць мову эфектыўным сродкам зносін. Маўленне пряўл у вуснайпісьмовай формах. Віды маўленчай дзейнасці: аўдзіраванне-гаварэнне-чытанне-пісьмо. Паводле хар-ру маўленчай дзейнасці вылучаюць маналог,палілог, дыялог. Якасці маўлення: правільнасць (адпавед нормам літ мовы); дакладнасць (адпав паміж значэннем і ўжыв); лагічнасць (адпав законам логікі); дарэчнасць (адпав з улікам сітуацыі); багацце і вобразнасць.

3. мовы свету і прынцыпы іх класіфікацыі У свеце каля 5тыс моў. Умовазнаўстве існуе шэраг класіфікацый: 1.тыпалагічная:выяўляе асноўныя тыпы грамат ладу мовы. 2.Флектыўная-асобная група, да якой належаць слав мовы. 3.Арэальная (геаграфічная): вывучэнне моўнай карты свету,моўнай хар-кі розных краін, распаўсюджання асобных моў або іх груп. 4.Функцыянальная-улічвае сувязь мовы з народам, якому належыць, функцыі, якія выконвае ў грамадстве, распаўсюдж мовы за межамі этнічнай супольнасці. 5.Генеалагічная:найбольш распрацаваная з класіфік, аб’ядноўвае роднасныя мовы ў вял групы-сем’і. Моўная сям’я- сукуп роднасных моў незалежн ад іх тэрытар змяшчэння, якія паходзяць з агульнай крыніцы, што атрымала назву мовы-асновы/прамовы. Бел мова ўваходзіць у адну з самыз вялікіх сем’яў-індаеўрапейскую. Налічв 16 моўных груп:індыйская, раманск, германск, славянск, балтыйск і інш. Славяне выдзеліліся з індаеўрап адзінства ў 3тыс да н.э. Слав мовы паходзяць ад праславянс(агульнаслав),на якой гаварылі стараж слав плямены. Ва ўсіх слав мовах захавалася каля 2тыс слоў, якія маюць аднольк значэн але адрознів некат фанет асаблів.Рассяленне славян, якое завярш да 6-7ст, прывяло да аслаблення кантактаў паміж слав плямёнамі і да распаду мовы-асновы, выдзял слав моўных груп, асобных слав моў.Утварыл 3 групы плямён: усходн, заходн, паўднёв славяне. 1) усходнеславянск (руск, беларуская, украінск) 2) заходнеслав(польская, чэская, славацкая, латышская 3) паўдневаславянская (славенская, балгарская, македонская, сербска – харватская.)

4. Акустычныя і фізіялагічныя характарыстыкі маўлення

У прадмет вывучэння Ф уваходзяць спосабы ўтварэння гукаў,іх акуст.уласцівасці.узаемаўплыў, колькасныя і якасныя змяненні, а таксама інтанацыя і націск. Гук – гэта найменшая фанетычн адзінка, якая вымаўляецца за адну артыкуляцыю.

Паводле артыкуляцыйных, акустычных, функцыянальных асаблівасцей усе гукі дзеляцца на гал і зычныя.

артыкуляцыйны (фізялагічны) –(адны і тыя ж моўныя ограны па-рознаму ўдзельнічаюць ва ўтв-ні гукаў) Н, г= гал.звязкі-напружаны, з=гал.звязкі расслаблены.

Акустычны –якасці гукаў даслед. фізіка – акустыка + хар = вышыня, працягласць, тэмбр ( індывід.якасць, суб’ектыўная афарбоўка гука,не залежныя ад сілы і вышыні) , сіла гука.

функцыянальны (лінгвістычны) – розглад гукаў з боку іх функцый + хар = якую ролю выконвуюць гукі ў моўнай плыні. (словаўтварэнне, словаадрозневанне функцый гукаў)Гал.утвар.склады,а зычныя – НЕ.

5.Асн адзінкі гукав сістэмы бел мов. Сегментн і суперсегментн ад, адрознен.

Гук – гэта найменшая фанетычн адзінка,якая вымаўляц за адну артыкуляцыю.

Гук – гэта сегментная адзінка фанемы- гукі мовы, якія служаць сродкам адрознення сэнсу слоў. Да суперсегментных(не маюць самастойн сэнсавага хар-ру)адзінак адносяц націск і інтанацыя(суперсгмент адз-кі НЕ самастойн, а накладаюцца на сегментн адзін)

Націск – вылучэнне сілай голасу аднаго са складоў. Інтанацыя – рытмічны-меладычны бок маўлення, сукупнасць мелодыкі, працягласці, інтэнсіўнасці, тэмпу маўлення і націску.

Вымаўленчы апарат – легкія, бронхі, трахея, органы дыхання, гартань, галасавыя зязкі, ротавая і носавая поласці, а таксама органы ротавай поласці.’

Усе органы маўлення падзяляюцца на актыўныя (губы, язык, нос) і пасіўныя (зубы,альвеолы).

Склад-найкарацейшая адзінка моўнай плыні, якая ўтвар з галоснага гука/спалуч гал з зыч.Фанетычнае слова-гук,адзінка, аб’ядн адным націскам. Маўленчы такт (сінтагма) (/) – частка фразы з аднаго ці некалькіх слоў, з інтанацыяй незавершанасці і крыху карацейшымі паўзамі, аб’ядноўваецца адным націскам. Фраза- (//) – інтанацыі сістэмат закончан адзмаўлення, абмежаваная 2-ма працяглымі паўзамі. Можа складац з аднаго слова ці спалучэннслоў або аднаго ці некалькіх сказаў. Сінхронная фанетыка-вывучае гукі ў адносінах да пэўнага часу іх выкар. Дыяхронная-вывучае гукі ў адносінах да гістарычна розных прамежк часу іх ужывання. Супастаўляльн-калі гукі адной мовы апісваюцца ў параўнанні з гукамі голасу іншай мовы. Агульная-выв асаблів гукаў чалав голасу ўвогуле незалежна ад пэўнай мовы.

6. Гук у супастаўленні з марфемай і словам. Гук-найменшы членараздзель элемент вуснай мовы, утвар органамі маўлен за адну артыкуляцыю. Фанетыка, як вучэнне пра гукі разглядае насіупныя аспекты: фізічныя/акустычныя ўласціва гукаў. Фізіялагічн/артыкуляцыйныя хар-кі. Функц/лінгвістычн ролю гукаў (фанем)у мове..Гукі утвараюцца ў выніку складанай работы моўнага апарат:лёгкія, гартань, глотка, голас, звязкі, цв і мяккое паднябенне губы, поласць носа і рота, язык, язычок, губы. Актыўныя органы – рухомыя.Сярод іх большая нагрузка выпадае на губы, язык і газ звукі, ніжняя сківіца, мяккае паднябенне. Пасіўн органы – нерухом: зубы, паднябенне, поласць носа. Да іх толькі набліжаюцца або з імі змыкаюцца пры ўтварэнні гукаў актыныя органы маўлення. Ахарактыразаваць артыкуляцыйна асобны гук – апісаць становішча актыўн. органаў маўлення або вызначыць, якія часткі пасіўных органаў сутыкаюцца з актыўнымі у момант утварэння.Асноўн падел гукаў: на галосныя/зычныя. Ен адбыв паводле артыкуляц, акустычных і функцыян асаблів.Артыкуляцыйна адрозненн галосных і зычных: моўныя органы па-рознаму удзельнічаюць ва ўтвар галосных і зычных-сустракае перашкоды, паветра свабодна праходзіць, галас звязкі напружаны, ваганне галас звязак. Акустычн адрозненні: галосн ўтвар з дап голасу; зычныя-голасу і шуму. Функц адрозн: гал утвар склад, зычныя не ўтвар; гал знах пад націскам, зычныя абмежав; зычны ў большай ступені валодаюць словаадрозн функцыяй. Слова надзелена зместам –сам канкрэтн, марфема здольна надаваць дадатковае значээнне, гук – абсалютна абстрактны.