22.Службовыя часціны мовы:прыназ.,часціца,выклічнік,мад.Словы.

Прыназ.– службовая часціна мовы, якая выражае адносі-

ны паміж назоўнікам (або займеннікам) ва ўскосным склоне і іншымі

словамі ў сказе.Розныя адносіны: прасторавыя: прыехаць з вёскі, часавыя: працаваць з раніцы; аб'ектныя:смяяцца з каго-небудзь; спосабу дзеяння:ударыць з размаху; прычыны:аслабець з голаду; азначальныя:дрэва з сукамі і інш.

Невытвор.(простыя) і вытвор. прыназ.(паводле марфалагічнай будовы і паходжання).Невытворныя: а, аб, ад, з (са), за,без, да, для, дзеля, к, г.д.

Разнавіднасцю невытворных з'яўляюцца складаныя прыназоўнікі

з-за, з-пад, па-за, па-над, паўз.Вытворныя прын. ўжываюцца з адным якім-небудзь склонам.Тры групы:1) вакол, абапал, упоперак, пасля.Прыслоўныя прын.(апрача,акрамя, замест, паводле і інш.)выконваюць толькі службовую ролю. Другія словы(вакол, побач, абапал) захоўваюць прыслоўнае значэнне месца або часу і ўжыв. як прыслоўі і як прыназоўнікі, параўн.: Вакол было ціха і глуха (К-с) і Афіцэры сабраліся вакол свайго начальніка... (К-с). 2)Прыназ., ўтвораны ў выніку злучэння аднаго ці двух невытворных прыназ. з наз. ва ўскосным склоне: на працягу,з выпадку, з мэтай,у час, у выніку.3)Прыназ. дзеяслоўнага паходжання: нягледзячы на,гледзячы па, пачынаючы

Ужыванне прыназ.са склонамі.З адным склонам ужываюцца наступныя прыназоўнікі:ад, да, для, з-за, сярод,– Р.скл.; насустрач, услед, дзякуючы – Д.скл.;пра, праз,скрозь, цераз – В.скл;над, перад, па-над Т.скл;а, пры – М.скл.

З двума склонамі ўжываюцца прыназ:за, пад – з В і Т;аб, на – з В і М; між (паміж) – з Р і Т.З трыма склонамі ўжываюцца прыназ:з – з Р,В і Т; у – з Р,В і М;па – з М,В і Д. Асаблівасці ўжывання прыназ.:часта вызначаецца дзеясловам, пры якім стаіць прыназоўнікава-іменнае спалучэнне.

Злучнік. - службовая часціна мовы, якая злучае аднародныя члены

сказа, часткі складанага сказа, а таксама асобныя сказы.Злучальныя і падпарадкавальн.злучнікі(паводле сінтаксічнай функцыі).Злучальныя-звязваюць аднародныя члены сказа або часткі складаназлучанага сказа:Над лугам і ў нізінах стаяў малочны туман, і ў твар шыбала халадком (Шам.). Злучальныя злучнікі паводле характару адносін падзяляюцца на спалучальныя(і,ды,ні...ні - пералічэнне,падобіе), супастаўляльныя (а, але, ды, затое- 1)паказваюць на супастаўляльнасць дзеянняў, 2)падкрэсліваюць неадпаведнасць), размеркавальныя (або (альбо), ці- узаемная замену,чаргаванне з'яў), далучальныя (ды і,прычым-далучаюць да папярэдняй часткі сказа словы,словазлуч.) і паясняльныя(для сувязі пэўных членаў сказа,і частак складаных сказаў). Падпарадкавальныя злучнікі падзяляюцца на групы: часавыя злучнікі (калі, пакуль, як, ледзь,перш чым),прычынныя (бо,што,таму што), мэтавыя (каб, для таго каб), умоўныя (калі, калі б, каб), параўнальныя (як,нібы,быццам,як бы), уступальныя (нягледзячы на тое што,няхай), тлумачальны я(што, як, каб, чым),выніковыя(так што,то,дык).

Класіфікацыя злучнікаў паводле іх стр-ры і спосабу ўжывання.

Паводле паходжання-невытворныя(і,а,але,ды,бо) і вытворныя(што,таму што,як).Паводле структуры-простыя(адно слова) і састаўныя.

У залежнасці ад спосабу ўжывання – адзіночныя(а,але,ды,затое-ужыв.1раз), паўторныя(або,ці,і,ды-некалькі раз) і парныя(не толькі...але і, не

толькі...а і,як ... так і).

Часціцы.Часціцы –службовая часціна мовы,выражае дадатковыя сэнсавыя, мадальныя і эмац.-экспрэсіўныя адценні слоў, словазлуч. і сказаў.

Паводле марфалагічнага складу – простыя(не,ні,аж,хіба,) і састаўныя (вось дык,ну і). Паводле паходжання-невытворныя (вунь,а, і, жа(ж) і вытворныя(гэта,усё,менавіта,няхай). Паводле значэння: часціцы,

якія выражаюць дадатковыя сэнсавыя адценні; мадальныя і мадальна-ва-

лявыя часціцы; эмацыянальна-экспрэсіўныя часціцы,словаўтваральныя і формаўтваральныя часціцы.Часціцы, якія выражаюць дадатковыя сэнсавыя адценні-ўказальныя, азначальна-ўдакладняльныя (іменна, менавіта, як раз) і вылучальна-абмежавальныя часціцы(абы толькі, хіба толькі).Мадальныя і мадальна-валявыя часціцы выраж. розныя адносіны гаворачай асобы да рэчаіснасці: сцвярджэнне(гэта), адмаўленне(не,ні), пажаданне(хіба), параўнанне(нібы,быццам).Эмацыянальна-экспрэсіўныя часціцы(што за, як, ну). Словаўтв. і формаўтв. часціцы- прыстаўкі не-(ня),ні-,абы-, постфіксы –небудзь,няхай (хай),давай (давайце).

Выклічнік - гэта клас слоў, з дапамогай якіх выражаюцца пачуцці,

волевыяўленні чалавека. Разрады: эмацыянальныя (ой!,ах!, ох!,), волевыяўленчыя (стоп!,марш!, гайда!, цсс) і выклічнікі моўнага этыкету (бывай(це)!, дзякуй!, дабранач!,). Дзве групы: невытворныя(о!,ах!,) і вытворныя(божа!,жах!,чорт!).

Гукапераймальныя словы-моўныя адзінкі, якія прыблізна пераймаюць гукі, характэрныя для жывой і нежывой прыроды.Імітуюць крык птушак (ку-ку, курлы-курлы), жывёл (му-у, гаў-гаў), гукі і шумы прыроды (шш-ш, шу-шу-шу), гукі, што ўзнікаюць у выніку нейкіх працэсаў (бух, дзынь-дзынь).

Выклічнікі выражаюць пачуцці, волевыяўленні чалавека, а гукаперайманні ўзнаўляюць,пераймаюць гукі,пазбаўленыя ўсякага сэнсу,значэння.