- •Беларусазнаўства
- •Беларусазнаўства
- •Уводзіны. Прадмет беларусазнаўства
- •Праблемы беларусазнаўства
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •2. Беларусы. Міжнацыянальныя адносіны на беларусі
- •2. 1. Этнiчныя адметнасцi беларусаў
- •Асаблівасцi беларускага нацыянальнага характару
- •2. 2. Беларускія тапанімічныя назвы. Імёны і прозвішчы
- •2. 3. Старажытная мемуарная літаратура і сведчанні падарожнікаў аб беларусах і іх зямлі
- •2. 4. Дэмаграфічныя катаклізмы на зямлі беларусаў: войны і людзі
- •Агульная колькасць насельніцтва Беларусі
- •Палітычныя прычыны
- •Сацыяльна-эканамічныя прычыны
- •Нацыянальны склад насельніцтва Беларусі (паводле даных перапісаў, %)
- •Пяці заходніх губерняў у 1897 годзе, %
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •3. Нацыянальная самасвядомасць беларусаў
- •3. 1 Нацыянальная самасвядомасць і яе адзнакі
- •3. 2. Фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці
- •3. 3. Утварэнне беларускай літаратурнай мовы. Самасвядомасць і беларуская мова і літаратура
- •Этапы фарміравання беларускай літаратурнай мовы
- •3. 4. Нацыянальнае адраджэнне 1900 – 1920 гг
- •3. 5. Механізмы разбурэння нацыянальнай самасвядомасці беларусаў ва ўмовах таталітарызму 1930 – 1980 гг.
- •3. 6. Пытанні нацыянальнай свядомасці беларусаў на сучасным этапе
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэматыка рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •4. Сувязі беларусі з суседнімі краінамі.
- •4. 1. Геапалітычныя ўмовы жыццядзейнасці беларускага народа
- •4. 2. Перакройванне этнічных зямель беларусаў у хх ст.
- •4. 3. Віленскі край і яго лёс
- •4. 4. Беларусы за мяжою
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •5. Своеасаблівасці нацыянальнага побыту
- •5.1. Жыллё беларуса. Паселішчы
- •5. 2. Традыцыйныя заняткі, рамёствы і промыслы беларусаў
- •5. 3. Традыцыйнае адзенне беларусаў
- •5.4. Айчынны фальклор
- •Розніца паміж з вычаем і абрадам
- •Віды свят.
- •Групы беларускіх свят і абрадаў.
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •6. Веравызнанні народаў беларусі
- •6. 1. Дахрысцiянскiя вераваннi нашых продкаў
- •6. 2. Хрысцiянства I iншыя рэлiгii як формы грамадскай свядомасцi розных народаў на Беларусі
- •6. 3. Сучасны рэлiгiйны стан на Беларусi
- •Пытаннi для самападрыхтоўкi
- •Тэмы рэфератаў
- •Лiтаратура
- •Тэст да тэмы
- •7. Развіццё айчыннай грамадскай думкі
- •7. 1. Помнікі айчыннай грамадскай думкі сярэднявечча
- •7. 2. Развіццё нацыянальнай культуры і грамадскай думкі ў эпоху Адраджэння
- •7. 3. Асветніцтва на Беларусі
- •7. 4. Айчынная нацыянальна-дэмакратычная думка
- •7. 5. Сучасны стан грамадазнаўства на Беларусі
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •8. Славутасці беларусі
- •8. 1. Славутасці старажытнай Беларусі і часоў Вялікага княства Літоўскага
- •8. 2. Рупліўцы нацыянальнага адраджэння
- •8. 3. Зоркі айчыннага спорту
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •9. Мастацтва беларусі
- •9. 1. Нацыянальнае дойлiдства
- •9. 2. Выяўленчае мастацтва
- •9. 3. Нацыянальны тэатр і музыка
- •9. 4. Дэкаратыўна - прыкладное мастацтва
- •Разьба па дрэве
- •Ганчарства
- •Вырабы з саломы, лазы, бяросты
- •9. 5. Кнігадрукаванне
- •Эпоха Адраджэння і еўрапейскае кнігадрукаванне
- •Летапіс Аўраамкі і Мсціжскае Евангелле
- •Мялецій Сматрыцкі
- •Лаўрэнцій Зізаній
- •Іван Фёдараў
- •Куцеінская друкарня
- •Магілёўская друкарня
- •Супрасльская друкарня
- •9. 6. Музейная справа на Беларусі
- •9. 7. Помнікі культуры горада, дзе размяшчаецца навучальная ўстанова
- •Баранавічы Троіцкі касцел
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •10. 1. Пісьменнасць на Беларусі як аснова развіцця нацыянальнай школы
- •10. 2. Народная педагогіка ў сістэме нацыянальнай асветы
- •10. 3. Канфесійная адукацыя. Роля брацкіх школ у развіцці асветы на Беларусі ў XVI – XVII стст.
- •10. 4. Свецкая адукацыя на Беларусі ў дакастрычніцкі перыяд. Адукацыйная камісія (1773 – 1794)
- •Дзейнасць Адукацыйнай камісіі ўключала:
- •10. 5. Адраджэнне нацыянальнай школы ў перыяд беларусізацыі (1910 – 1920)
- •10. 6. Сучасны стан нацыянальнай адукацыі
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •11. Прыродныя ўмовы і экалагічная сітуацыя на беларусі
- •11. 1. Прыродныя ўмовы Беларусі. Своеасаблівасці яе рэгіёнаў (Цэнтральная Беларусь, Паазер'е, Падняпроўе, Панямонне, Заходняе I Усходняе Палессе)
- •11. 2. Багацці айчынных нетраў
- •1. 3. Праблемы экалогii на Беларусi
- •I. Стан атмасферы
- •II. Засаленне глебы
- •III. Транспарт – крынiца выкiдаў
- •IV. Стан водных крынiц
- •V. Радыяцыя
- •Барацьба з радыяцыяй
- •VI. Сельская гаспадарка і экалогiя
- •12. Станаўленне беларускай дзяржаўнасці
- •12. 1. Праблема беларускай дзяржаўнасці ў гістарычнай навуцы
- •12. 2. Вытокі беларускай дзяржаўнасці
- •12. 3. Погляды вучоных на праблему дзяржаўнасці Вялікага княства Літоўскага. Беларусь у складзе Расійскай імперыі (канец xvііі ст. – 1917 г. )
- •Устаўная грамата да народаў Беларусі (21. 02. 1918 г. )
- •Устаўная грамата Рады Беларускай Народнай Рэспублікі
- •12. 5. Беларусь у складзе ссср: суверэнітэт уяўны ці рэальны?
- •12. 6. Аднаўленне дзяржаўнай незалежнасці пасля распаду ссср. Беларусь на міжнароднай арэне
- •13. Атрыбуты нацыянальнага суверэнітэту
- •13. 1 Органы дзяржаўнай улады ў Рэспубліцы Беларусь. Да гicтоpыі айчыннай Канстытуцыі
- •Структура Урада Рэспублікі Беларусь (арт. 106 Канстытуцыі; Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 3 мая 1997 г. ):
- •Судовую ўладу ў Рэспубліцы Беларусь ажыццяўляюць суды
- •Структура Kaнстытуцыі рб 1994 г. Са змяненнямі I дапаўненнямі, прынятымі на рэспубліканскім рэферэндуме 24 лістапада 1996 г.
- •13. 2. Дзяржаўны герб. Геральдыка Беларусі
- •Прынцыпы дзяржаўнай сімволікі:
- •Старажытны герб Мінска
- •Герб “Пагоня”
- •Дзяржаўны герб бсср (гісторыя)
- •Сучасны Дзяржаўны герб (пасля 1995г. )
- •13. 3. Да гісторыі дзяржаўнага сцяга. Дзяржаўны гімн
- •13. 4. Узнагароды Беларусі
- •13. 5. Нацыянальнае войска. Памятныя старонкі айчыннай вайсковай славы
- •13. 6. Беларускія грошы і паштовая марка
- •Паштовая марка
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •1. Закон “Аб мовах у Беларускай сср”
- •2. Закон аб культуры
- •3. Закон “Аб адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь”
- •Слоўнік тэрміналагічных выразаў і асноўных паняццяў
- •Беларусазнаўства
3. 2. Фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці
Працэс фарміравання самасвядомасці беларусаў працякаў у адзінстве з працэсам фарміравання беларускага этнасу. Шлях да фарміравання нацыянальнай самасвядомасці, асабліва для беларускага народа, складаны шлях. І складанасць працэсу ўзнікнення беларускай самасвядомасці звязана, перш за ўсё, з тэрытарыяльнай размешчанасцю беларускіх зямель сярод буйных суседніх этнасаў: польскага і рускага.
З ІХ ст. на тэрыторыі беларускіх зямель узнікае незалежнае Полацкае княства. Жыхароў Полаччыны (ІХ – ХІІ стст. ) вызначае форма лакальнай самасвядомасці, яны называюць сябе палачанамі; пазней, у ХІV – XVІ стст., з’яўляюцца саманазвы “віцябляне”, “магілёўцы”, “тураўцы” і інш. Узнікненне саманазваў сведчыць аб першапачатковай кансалідацыі насельніцтва і яго інтэграцыі па нацыянальным прызнаку, а таксама ўсведамленне беларускай народнасцю сваіх этнічных адрозненняў ад іншых народаў, прыхільнасць да нацыянальных каштоўнасцей (тэрыторыі, мовы, культуры, наяўнасць дзяржаўнасці). Вытокі этнічнай самасвядомасці нашых продкаў патрэбна шукаць у гістарычным мінулым першых княстваў на старажытнай тэрыторыі Беларусі.
Працэс станаўлення самасвядомасці ўзмацняецца са станаўленнем Вялікага княства Літоўскага. З XVІ ст. узнікае назва “ліцьвіны” (па назве моцнай культурнай дзяржавы – ВКЛ). Па традыцыі беларусы працягвалі называць сябе ліцьвінамі, або “тутэйшымі”, амаль да канца XVІІІ ст., каб адасобіць сваю нацыянальную прыналежнасць ад іншых народнасцей. Ва ўмовах феадальнай дзяржавы адбываецца захаванне мясцовай самастойнасці: ладу жыцця, этнічных асаблівасцей, праваслаўя, культуры, мовы, якая на тэрыторыі Княства выконвала дзяржаўную функцыю.
У канцы XVІ ст. абарона праваслаўя была спосабам захавання самасвядомасці і нават фактару яе развіцця. На той час самасвядомасці нашых продкаў былі характэрны: талерантнасць у дачыненні да іншых народаў, іх веры, культуры, ладу жыцця, вялікі прэстыж адукацыі (на тэрыторыі Беларусі моцнае развіццё атрымала школьная справа). На этнічную самасвядомасць XVІ – XVІІ стст. вялікі ўплыў аказала высокая ступень дзейнасці законаў, вызначэнне прававога статуса асобы.
На фарміраванне самасвядомасці вялікае значэнне аказала мэтанакіраваная дзейнасць Ф. Скарыны, С. Буднага, В. Цяпінскага. У працэсе фарміравання нацыянальнай самасвядомасці вялікую ролю адыграла адчуванне еднасці з рускім, украінскім народамі.
У XVІ ст. зафіксавана назва “беларусцы”, гэта значыць складаецца самастойная этнічная назва “Белая Русь” у адрозненні ад Русі Маскоўскай. Вядомыя даследчыкі гісторыі, этнаграфіі і фальклору беларускага народа М. В. Доўнар-Запольскі, Я. Ф. Карскі, Н. Я. Нікіфароўскі, І. І. Насовіч, С. Р. Раманаў, А. К. Сержпутоўскі і іншыя характарызавалі беларусаў як сумленных, любячых сваю зямлю працаўнікоў, якія вельмі беражліва адносяцца да сваёй Бацькаўшчыны, добрых, паважлівых да людзей, добразычлівых, сціплых.
У час засілля ўлады Рэчы Паспалітай (XVІ – XVІІІ стст. ) самаразвіццё беларускай народнасці працякае ва ўмовах супрацьстаяння дзяржаўнай палітыцы паланізацыі, акаталічвання, забароны дзяржаўнасці беларускай мовы. Але беларусы на той час ужо ўсведамлялі сваю этнічную еднасць, таму і захавалі нацыянальную самабытнасць і мову. Нягледзячы на адыход прадстаўнікоў пануючага класа ад нацыянальна-культурных каштоўнасцей свайго народа, беларускі народ стаў захавальнікам асноўных рыс беларускага этнасу, культуры, які ва ўмовах шматвяковага нацыянальнага прыгнёту збярог родную мову, духоўныя каштоўнасці.
Пасля ўключэння зямель нашых продкаў у склад Расійскай імперыі (ХYІІІ ст. ) наглядалася ўзмацненне эканамічных сувязей паміж рознымі раёнамі Беларусі. З аднаго боку, рост эканамічнага развіцця прыводзіць да больш інтэнсіўных працэсаў фарміравання беларускай нацыі і мовы, з другога – адсутнічае сама назва “Беларусь”, не акрэслены межы тэрыторыі пражывання беларусаў, бо “Северо-Западный край” уключаў і землі з небеларускім насельніцтвам. У фарміраванні нацыянальнай самасвядомасці вялікую ролю адыгрывае і тэрытарыяльнае адзінства нацыі, якое страцілася пасля ўваходу ў расійскія землі. Але, нягледзячы на складаныя ўмовы гістарычнага развіцця, адсутнасць дзяржаўнасці, палітыку русіфікацыі, забарону роднай мовы для афіцыйнага ўжытку, слабае эканамічнае развіццё, поўную дэнацыяналізацыю прадстаўнікоў пануючых класаў, беларускі народ да пачатку XVІІІ ст. фарміруецца ў нацыю, захаваўшы родную культуру, мову, традыцыі.
На станаўленне самасвядомасці беларускага народа вялікі ўплыў аказала дзейнасць В. Дуніна-Марцінкевіча, Ф. Багушэвіча.
У час змены грамадскіх фармацый (канец ХVІІІ – пачатак ХІХ ст. ) нацыянальная самасвядомасць вызначаецца разуменнем сваёй асаблівасці, адрозненнем ад іншых народаў, складаецца беларуская нацыя.