- •Беларусазнаўства
- •Беларусазнаўства
- •Уводзіны. Прадмет беларусазнаўства
- •Праблемы беларусазнаўства
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •2. Беларусы. Міжнацыянальныя адносіны на беларусі
- •2. 1. Этнiчныя адметнасцi беларусаў
- •Асаблівасцi беларускага нацыянальнага характару
- •2. 2. Беларускія тапанімічныя назвы. Імёны і прозвішчы
- •2. 3. Старажытная мемуарная літаратура і сведчанні падарожнікаў аб беларусах і іх зямлі
- •2. 4. Дэмаграфічныя катаклізмы на зямлі беларусаў: войны і людзі
- •Агульная колькасць насельніцтва Беларусі
- •Палітычныя прычыны
- •Сацыяльна-эканамічныя прычыны
- •Нацыянальны склад насельніцтва Беларусі (паводле даных перапісаў, %)
- •Пяці заходніх губерняў у 1897 годзе, %
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •3. Нацыянальная самасвядомасць беларусаў
- •3. 1 Нацыянальная самасвядомасць і яе адзнакі
- •3. 2. Фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці
- •3. 3. Утварэнне беларускай літаратурнай мовы. Самасвядомасць і беларуская мова і літаратура
- •Этапы фарміравання беларускай літаратурнай мовы
- •3. 4. Нацыянальнае адраджэнне 1900 – 1920 гг
- •3. 5. Механізмы разбурэння нацыянальнай самасвядомасці беларусаў ва ўмовах таталітарызму 1930 – 1980 гг.
- •3. 6. Пытанні нацыянальнай свядомасці беларусаў на сучасным этапе
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэматыка рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •4. Сувязі беларусі з суседнімі краінамі.
- •4. 1. Геапалітычныя ўмовы жыццядзейнасці беларускага народа
- •4. 2. Перакройванне этнічных зямель беларусаў у хх ст.
- •4. 3. Віленскі край і яго лёс
- •4. 4. Беларусы за мяжою
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •5. Своеасаблівасці нацыянальнага побыту
- •5.1. Жыллё беларуса. Паселішчы
- •5. 2. Традыцыйныя заняткі, рамёствы і промыслы беларусаў
- •5. 3. Традыцыйнае адзенне беларусаў
- •5.4. Айчынны фальклор
- •Розніца паміж з вычаем і абрадам
- •Віды свят.
- •Групы беларускіх свят і абрадаў.
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •6. Веравызнанні народаў беларусі
- •6. 1. Дахрысцiянскiя вераваннi нашых продкаў
- •6. 2. Хрысцiянства I iншыя рэлiгii як формы грамадскай свядомасцi розных народаў на Беларусі
- •6. 3. Сучасны рэлiгiйны стан на Беларусi
- •Пытаннi для самападрыхтоўкi
- •Тэмы рэфератаў
- •Лiтаратура
- •Тэст да тэмы
- •7. Развіццё айчыннай грамадскай думкі
- •7. 1. Помнікі айчыннай грамадскай думкі сярэднявечча
- •7. 2. Развіццё нацыянальнай культуры і грамадскай думкі ў эпоху Адраджэння
- •7. 3. Асветніцтва на Беларусі
- •7. 4. Айчынная нацыянальна-дэмакратычная думка
- •7. 5. Сучасны стан грамадазнаўства на Беларусі
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •8. Славутасці беларусі
- •8. 1. Славутасці старажытнай Беларусі і часоў Вялікага княства Літоўскага
- •8. 2. Рупліўцы нацыянальнага адраджэння
- •8. 3. Зоркі айчыннага спорту
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •9. Мастацтва беларусі
- •9. 1. Нацыянальнае дойлiдства
- •9. 2. Выяўленчае мастацтва
- •9. 3. Нацыянальны тэатр і музыка
- •9. 4. Дэкаратыўна - прыкладное мастацтва
- •Разьба па дрэве
- •Ганчарства
- •Вырабы з саломы, лазы, бяросты
- •9. 5. Кнігадрукаванне
- •Эпоха Адраджэння і еўрапейскае кнігадрукаванне
- •Летапіс Аўраамкі і Мсціжскае Евангелле
- •Мялецій Сматрыцкі
- •Лаўрэнцій Зізаній
- •Іван Фёдараў
- •Куцеінская друкарня
- •Магілёўская друкарня
- •Супрасльская друкарня
- •9. 6. Музейная справа на Беларусі
- •9. 7. Помнікі культуры горада, дзе размяшчаецца навучальная ўстанова
- •Баранавічы Троіцкі касцел
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •10. 1. Пісьменнасць на Беларусі як аснова развіцця нацыянальнай школы
- •10. 2. Народная педагогіка ў сістэме нацыянальнай асветы
- •10. 3. Канфесійная адукацыя. Роля брацкіх школ у развіцці асветы на Беларусі ў XVI – XVII стст.
- •10. 4. Свецкая адукацыя на Беларусі ў дакастрычніцкі перыяд. Адукацыйная камісія (1773 – 1794)
- •Дзейнасць Адукацыйнай камісіі ўключала:
- •10. 5. Адраджэнне нацыянальнай школы ў перыяд беларусізацыі (1910 – 1920)
- •10. 6. Сучасны стан нацыянальнай адукацыі
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •11. Прыродныя ўмовы і экалагічная сітуацыя на беларусі
- •11. 1. Прыродныя ўмовы Беларусі. Своеасаблівасці яе рэгіёнаў (Цэнтральная Беларусь, Паазер'е, Падняпроўе, Панямонне, Заходняе I Усходняе Палессе)
- •11. 2. Багацці айчынных нетраў
- •1. 3. Праблемы экалогii на Беларусi
- •I. Стан атмасферы
- •II. Засаленне глебы
- •III. Транспарт – крынiца выкiдаў
- •IV. Стан водных крынiц
- •V. Радыяцыя
- •Барацьба з радыяцыяй
- •VI. Сельская гаспадарка і экалогiя
- •12. Станаўленне беларускай дзяржаўнасці
- •12. 1. Праблема беларускай дзяржаўнасці ў гістарычнай навуцы
- •12. 2. Вытокі беларускай дзяржаўнасці
- •12. 3. Погляды вучоных на праблему дзяржаўнасці Вялікага княства Літоўскага. Беларусь у складзе Расійскай імперыі (канец xvііі ст. – 1917 г. )
- •Устаўная грамата да народаў Беларусі (21. 02. 1918 г. )
- •Устаўная грамата Рады Беларускай Народнай Рэспублікі
- •12. 5. Беларусь у складзе ссср: суверэнітэт уяўны ці рэальны?
- •12. 6. Аднаўленне дзяржаўнай незалежнасці пасля распаду ссср. Беларусь на міжнароднай арэне
- •13. Атрыбуты нацыянальнага суверэнітэту
- •13. 1 Органы дзяржаўнай улады ў Рэспубліцы Беларусь. Да гicтоpыі айчыннай Канстытуцыі
- •Структура Урада Рэспублікі Беларусь (арт. 106 Канстытуцыі; Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 3 мая 1997 г. ):
- •Судовую ўладу ў Рэспубліцы Беларусь ажыццяўляюць суды
- •Структура Kaнстытуцыі рб 1994 г. Са змяненнямі I дапаўненнямі, прынятымі на рэспубліканскім рэферэндуме 24 лістапада 1996 г.
- •13. 2. Дзяржаўны герб. Геральдыка Беларусі
- •Прынцыпы дзяржаўнай сімволікі:
- •Старажытны герб Мінска
- •Герб “Пагоня”
- •Дзяржаўны герб бсср (гісторыя)
- •Сучасны Дзяржаўны герб (пасля 1995г. )
- •13. 3. Да гісторыі дзяржаўнага сцяга. Дзяржаўны гімн
- •13. 4. Узнагароды Беларусі
- •13. 5. Нацыянальнае войска. Памятныя старонкі айчыннай вайсковай славы
- •13. 6. Беларускія грошы і паштовая марка
- •Паштовая марка
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •1. Закон “Аб мовах у Беларускай сср”
- •2. Закон аб культуры
- •3. Закон “Аб адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь”
- •Слоўнік тэрміналагічных выразаў і асноўных паняццяў
- •Беларусазнаўства
Уводзіны. Прадмет беларусазнаўства
Метадычныя рэкамендацыі. Асэнсаваць такія паняцці, як нацыянальны нігілізм, інтэлектуальныя донары, беларусазнаўства, прадмет беларусазнаўства, метадалогія беларусазнаўства, айчыннае беларусазнаўства, эміграцыйнае беларусазнаўства, замежнае беларусазнаўства.
Мэтанакіраванае выхоўванне беларусаў доўгі час у духу няведання, ігнаравання сваёй гісторыі, мовы, нацыянальных традыцый прывяло да ўсталявання нацыянальнага нігілізму. Нас паслядоўна скіроўвалі, арыентавалі на культуру другіх суседніх народаў. Даволі часта беларусы выхоўваліся як інтэлектуальныя донары, што ўзбагачалі чужы духоўны патэнцыял, станавіліся нацыянальнай гордасцю іншых культур (С. Полацкі, С. Манюшка, М. Глінка, Ф. Дастаеўскі, А. Міцкевіч і інш. ). Каб добра ведаць дасягненні беларускага народа ў культуры, мове, літаратуры і г. д., дасканалае развіццё беларускай нацыі, у лік базавых дысцыплін у ВНУ ўсіх тыпаў 23 верасня 1992 г. рашэннем калегіі Міністэрства адукацыі РБ было ўключана беларусазнаўства.
Беларусазнаўства – навука, якая вывучае адметнасць і агульнасць беларусаў, іх нацыянальны рух, узаемаадносіны з суседзямі; гэта комплекс ведаў гісторыка-філалагічных і іншых навук пра Беларусь і беларускі народ; яго сацыяльную і этнічную гісторыю, матэрыяльную і духоўную культуру, мову і літаратуру, умовы бытавання; сістэма навуковых ведаў аб найбольш агульных заканамернасцях фарміравання і развіцця беларусаў і ўсяго, што з імі звязана.
Праблемы беларусазнаўства
Фарміраванне беларускага этнасу і развіццё нацыянальных меншасцей.
Фарміраванне этнічнай тэрыторыі беларусаў.
Геаграфічнае становішча, прыродныя ўмовы, экалагічнае становішча і іх уплыў на беларусаў.
Складванне і развіццё матэрыяльнай і духоўнай культуры.
Гісторыя зараджэння і развіццё розных канфесій.
Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці.
Складанасці станаўлення беларускай дзяржаўнасці.
Атрыбуты нацыянальнага суверэнітэту.
З’яўленне і стан беларускай дыяспары.
10. Асаблівасці жыццядзейнасці беларускага народа на фоне суседніх этнасаў.
Прадмет беларусазнаўства: найбольш агульныя заканамернасці фарміравання, станаўлення і развіцця беларускага этнасу, яго самасвядомасці, дзяржаўнасці, матэрыяльнай і духоўнай культуры; узаемаадносін з іншымі этнасамі і дзяржавамі.
Метадалогія беларусазнаўства (метады):
Гістарычны.
Лагічны (аналіз, сінтэз, індукцыя, дэдукцыя).
Параўнаўчы.
Структурна-функцыянальны (сістэмны падыход).
Праблемны.
Статыстычны.
Міжпрадметныя сувязі. Беларусазнаўства дыялектычна звязана з гуманітарнымі і прыродазнаўчымі навукамі (этнаграфія, гісторыя Беларусі, геаграфія Беларусі, гісторыя дзяржавы і права Беларусі, дэмаграфія Беларусі, педагогіка, літаратуразнаўства, мовазнаўства). У сваю чаргу, дасягненнямі беларусазнаўства карыстаецца грамадазнаўства.
Этапы развіцця беларусазнаўства (паводле даследаванняў Шыбекі З. В. )
Падрыхтоўчы этап (канец XVIII ст. – 80-ыя гг. XIX ст. ) прадстаўлены імёнамі вучоных і студэнтаў Віленскага універсітэта: Міхаіл Баброўскі, Ігнат Даніловіч, Антон Марціноўскі.
2-і этап (1880 – 1904 гг. ) – студэнты-народнікі, што выступалі на старонках падпольнага часопіса “Гоман” (1881 г. ): М. Янчук, М. Доўнар-Запольскі, Ф. Багушэвіч, Генрых Татур (археолаг), Карусь Каганец.
3-і этап (1905 – 1917 гг. ) – класікі беларускай літаратуры; газета “Наша ніва”; В. Ластоўскі, А. Разенфельд, Б. Тарашкевіч.
4-ы этап (1918 – 1928 гг. ) – уздым беларусазнаўства: У. Пічэта, Д. Жылуновіч (Ц. Гартны), М. Янчук, Я. Карскі, Ігнат Абдзіраловіч.
5-ы этап (канец 20-ых гг. – І палова 80-ых гг. XX ст. ) – заняпад беларусазнаўства: Я. Запруднік, А. Калубовіч, В. Кіпель, А. Адамовіч.
6-ы этап (80-ыя гг. – 1995 г. ) – адраджэнне;
7-ы этап (з мая 1995 г. ).
Вывучэнне беларускага краю пачалося даўно, але навуковы характар яно набывае ў той час, калі фарміруецца беларуская нацыя (XIX ст. ).
Курс беларусазнаўства стаў уводзіцца ў працэс навучання ў апошнія перадрэвалюцыйныя і першыя паслярэвалюцыйныя гады, у перыяд нацыянальнага адраджэння.
Беларусазнаўства як вучэбная дысцыпліна было замацавана з 1918 г.: курсы беларусазнаўства ў Мінску працавалі з красавіка 1918 – 1927 гг.; вышэйшыя курсы беларусазнаўства ў Петраградзе – з 1918 г.; летам 1918 г. у Маскве ў Беларускім народным універсітэце прачытаны курс беларусазнаўства для настаўнікаў. У гэты курс уваходзілі лекцыі па гісторыі, мове, этнаграфіі, антрапалогіі, літаратуры, мастацтву беларускага краю, землекарыстанні, лесазнаўству, кааперацыі. У 1920 г. курс лекцый па беларусазнаўству выдадзены ў Маскве на рускай мове.
У перыяд сталінскіх рэпрэсій справа беларусазнаўства пайшла ў зваротным накірунку. Гэтую справу ўзнавіла беларуская эміграцыя, якая за мяжой стварала беларускія навучальныя ўстановы, нацыянальна-культурныя суполкі (у Аўстраліі, ЗША, Францыі, Канадзе, Аўстрыі, Германіі і інш. ). Асабліва выдзяляюцца такія цэнтры: Беларускі інстытут навукі і мастацтва (Нью-Йорк), беларуская бібліятэка імя Ф. Скарыны (Лондан), цэлы комплекс устаноў у Польшчы, Літве і інш., Усходнееўрапейская акадэмічная асацыяцыя (штат Мерыленд, 1973г. ).
Плыні беларусазнаўства як навукі:
- айчыннае беларусазнаўства,
- эміграцыйнае,
- замежнае.
Навукоўцы, якія даследуюць праблемы развіцця Беларусі, аб’ядналіся ў Міжнародную асацыяцыю беларусістаў (МАБ). Першы міжнародны кангрэс МАБ адбыўся ў маі 1991 г. у Мінску.