Тергеу бөлімі бастығының өкілеттігі

Алдын ала тергеу жүргізу үшін бірнеше тергеушіге береді

Заңда көзделген реттерде, іс жүргізуден тергеушіні шеттету

Істі, өзіне бағынысты органның басқа тергеу бөлімшесіне береді

Қаралып біткен қылмыстық істі прокурорға жіберу

Қылмыстық істі қозғайды

Қылмыстық істі өзінің іс жүргізуіне алу

Бақылауды жүзеге асыру

Нұсқаулар беру , орындалуы міндетті болып табылатын нұсқаулар /прокурорға беріледі/

Қылмыстықістердің дер кезінде шешілуіне бақылауды жүзеге асырады

Нұсқауды шағымдау, олардың орындалуын тоқтатпайды

Қамауда ұстау мен алдын ала тергеудің мерзімдердің сақтауын бақылау

Істі сотқа жіберу үшін қылмыстық істі прокурорға жіберу

Прокурор нұсқауларының орындалуын қадағалау және прокурор нұсқ-ның басқа да тергеушілерге орынд. тапсыру

Айыптау көлемі мен қылмысты квалификациялау туралы

Қылмыстық істі қысқарту туралы

Тергеуші. Тергеушінің өкілетіктері, оның алдын ала тергеу жүргізу функцияларынан ажыратылмайды, оның үстіне олар, тергеу бөлімі бастығының процессуалдық жағдайымен өзара байланыста қаралуы тиіс.Қылмыстық іс жүргізу заңы бойынша тергеуші - өз құзіреті шегінде қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеуді жүзеге асыруға өкілетті лауазымды адам. Ішкі істер органдарының тергеушісі, ұлттық қауіпсіздік органдарының тергеушісі, қаржы полициясы органдарының тергеушісі болады. Тергеуші заңмен көзделген жағдайларда әртүрлі өкілеттіктерге ие. Тергеушінің процессуалдық жағдайын қылмыстық ізге түсу органының ұғымымен байланыстыру керек. Өйткені Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7-бабының 14-бөлігінде көрсетілгендей қылмыстық ізге түсу органдарын тергеуші де жатқызылған. Осы жағдай алдын ала тергеу органын сипаттайтын, атап айтқанда, қылмыстық іс жүргізу құқықтық қатынастарының қатысушысы ретінде қаруға итермелейді.

Қылмыстық сот ісі қатынастарына қатысушы ретінде тергеушінің тұлғасын түсіну үшін анағұрлым маңызды принциптер мыналар болып табылады: заңдылық,жариялылық, азаматтардың тегіне және әлеуметтік жағдайына, нәсілдік және ұлттық болмысына, діни сеніміне қарамастан зхаң алдында теңдігі; тергеудің ұлттық тілде өтуі, тұлғаға, тұрғын үйге, жеке өміріне, хат-хабар-алысуына, телефонмен болатын әңгімелердің және телеграфтық хабарлардың құпиясына қол сұқпаушылық, істің мән-жайын зерттеудің жан-жақтылығы, толықтылығы, обьективтілігі; алдын ала тергеуге қатысушылардың заңды құқықтары мен мүдделерін қамтамасыз ету; процеске қатысушылар мен өзге де адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдау;кінәсіздік презумпциясы; алдын ала тергеу ісін жеделдетіп жүргізу; тергеушінің іс жүргізушілік дербестігі және жауапкершілігі; қылмыстарды ашу мен тергеуге қатысуға жұртшылықты тарту.

Тергеушінің негізгі мақсаты-істі тергеу болып табылады. Заң әдебиеттерінде “істі тергеу” ұғымы “анықтау”, “қарау”, “зерттеу” ұғымдарымен үндес, бірақ тергеушіге қатысты «айыптау», “қорғау” ұғымы жоқ және болуы да мүмкін емес. Тергеуші өз жұмысын айыптауға немесе қорғауға емес, шындықты анықтауға бағыттайды.

Тергеуші істің жағдайын жан-жақты, толық және обьективті зерттеуге ол үшін барлық шараларды қолдануға, оның қылмыс жасағандығын көрсететін жеткілікті дәлелдер жиналған адамдарға қатысты айыпталушы ретінде тарту, айып тағу, қылмыстардың жолын кесу шарасын таңдап алу, айыптау қортындысын жасау жолымен қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыруға міндетті.Тергеуші алдын ала тергеу жүргізу міндетті болып табылатын қылмыс белгілері болған кезде анықтау органы қылмыстық іс қозғауға және қылмыстың ізін анықтау мен бекіту жөніндегі кейінге қалдыруға болмайтын тергеу іс әрекеттерін: қарауда, тінтуді, алуды, куәландыруды, сезіктілерді ұстау мен олардан жауап алуды,жәбірленушілер мен куәлерден жауап алуды жүргізуге құқылы. Анықтау органы байқалған қылмыс пен қылмыстық іс қозғалғаны туралы прокурорға дереу хабарлайды.

Кейінге қалдыруға болмайтын тергеу іс әрекеттерін орындағаннан кейін, бірақ іс қозғалған күннен бастап, бес тәуліктен кешіктірмей анықтау органы істі тергеушіге беруге беруге, бұл туралы жиырма төрт сағаттың ішінде прокурорға жазбаша хабарлауға міндетті. Істі тергеушіге бергенне кейін анықтау органы ол бойынша тергеу іс әрекеттерін және жедел іздестіру шараларын тек тергеушінің тапсырмасы бойынша ғана жүргізе алады. Қылмыс жасаған адамды анықтау мүмкін болман істі тергеушіге берген жағдайда анықтау органы қылмыс жасаған адамды анықтау үшін іздестіру шараларын жүргізуге, тергеушіге нәтижелер туралы хабарлауға міндетті.

Тергеуші, заңда прокурордың санкциясын немесе соттың шешімін алу көзделген жағдайларды қоспағанда, тергеудің бағыты мен тергеу іс әрекеттерін жүргізу туралы барлық шешімді дербес қабылдайды және олардың заңды және уақытылы үшін толық жауапты болады. Тергеушінің қызметіне заңсыз араласу қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқтырады. Егер, тергеуші, тергеуіндегі ісі бойынша прокурордың нұсқауларымен келіспесе, онда жоғары тұрған прокурорға шағымдану құқығына ие болады.

Тергеуші өз тергеуіндегі істер бойынша анықтау органдарының тергеліп жатқан іске қатысты жедел-іздестіру материалдарымен танысуға, тергеу іс-әрекеттерін жүргізу туралы тапсырмалар мен нұсқаулар беруге және олардан тергеу іс-әрекеттерін жүргізуге жәрдемдесуді талап етуге құқығы бар.

Сонымен қорыта келгенде, қылмыстық іс жүргізу қатынастарына қатысушы ретінде тергеушінің іс жүргізушілік қызметі туралы ғылымдағы негізгі дау тергеушінің сот ісін жүргізудегі функциялары туралы мәселенің төңірегінде өрбіді. Н.А.Якубовичтің пікірі бойынша тергеуші үш функцияны ғана жүзеге асырады,олар:қылмысты ашу,ізге түсу, алдын алу.¹⁰

Аталған осы үш функцияға А.М.Ларин тағы екеуін қосты, олар мыналар: іске қатысушы адамдардың өз құқықтарын жүзеге асру мүмкіндігін қамтамасыз ету;тергеуге процесуалдық басшылық жүргізу. Мұндай көзқарастың ішкі қайшылықтары да бар. Мәселе мынада: іске қатысушы адамдардың құқықтарын қамтамасыз ету, сондай-ақ тергеуге іс жүргізушілік басышылық жасау – принциптер болып табылады. Және де біріншісі – жалпы іс жүргізушілік принцип, ал екіншісі – тергеуші қызметі принципінің құрамдас бөлігі, ол тергеушінің іс жүргізушілік дербестігі мен жауапкершілігінен көрінеді.