56. Патша үкіметі құлағаннан кейінгі Қазақстандағы саяси жағдай. Уақытша үкіметтің Қазақстандағы саясаты.

1917ж.ғы Ақпан бур­жу­азиялық-де­мок­.қ ре­волю­ци­ясы­нан кейін ор­наған Уақыт­ша бур­ж.қ өк. ел­дегі әле­уметтік және ұлттық езгіні жою, жер мәсе­лесін, им­пе­ри­алистік соғыс­тан шығу және т. б. мәсе­ле/ді шеш­педі. Қаз.ғы жергілікті ха­лық/­ды са­яси құқық/нан айырған бұрынғы пат­ша өк.ң заңд/ы өз күшінде қал­ды. Өлке­дегі ка­зак-орыс әскер­/ң ұлан-бай­тақ жер иелік/і мен бар­лық әле­уметтік ар­тықшы­лық/ы то­лығымен сақтал­ды. Қаз.ң ең жақсы шұрай­лы жер­/н отар­шыл ку­лак­/ тар­тып алып бер­ген Қоныс ауда­ру басқар­ма­сының жергілікті ап­па­раты өз жұмы­сын одан әрі жалғас­тырды. Өнеркәсіп орын­/н­да 8 сағат­тық жұмыс күні енгізілмеді. Мем­л.к ме­кеме­/ мен мек­теп/­де қазақ тіліне көшу­ге бұрынғысын­ша тыйым са­лын­ды. Ре­сей мем­л.гі бұл жағдай­/­ды Ле­нин бас­таған боль­ше­вик­/ пар­ти­ясы «Бүкіл өкімет кеңес­/ге берілсін» — де­ген ұран­ды пай­да­лана оты­рып, Уақыт­ша өк.ті құла­ту үшін оны бас­ты құралға ай­нал­дырды. Сөйтіп, 1917ж 25 қазан­да Пет­роград­та қару­лы көтеріліс бас­т.п, Уақыт­ша бур­ж.қ өк. құла­тыл­ды. Ре­волю­ция бүкіл билікті жұмыс­шы, сол­дат, ша­руа де­путат/ы кеңесінің қолы­на бе­ру арқылы ха­лықтың әр түрлі топ­т/ы мен түрлі ұлт/ң, ха­лық/ң ке­лешек­тегі тағды­рына бай­л. түрліше үмітте бо­лу­ына жол аш­ты. Ре­сейдің қол ас­тында бо­лып кел­ген орыс емес ха­лық/ң еңбекші бұқара­сы Қазан ре­в.­нан кейін эко­н.қ-әле­ум.к күй­зелістен шығумен бірге отар­шылдықтың бұғауынан бо­санып, тәуелсіздік ала­тын шығар­мыз деп үміттенді. Ле­нин бас­таған боль­ше­вик­/ за­уыт, фаб­ри­ка/ жұмыс­шыға, жер ша­руаға, бейбітшілік – бүкіл ха­лыққа де­ген ұран көте­ре оты­рып, Ре­сей­ге тәуелді бо­лып кел­ген ха­лық/ жөнінде өз бағытт/н белгіледі. Олар бар­лық ұлт/ мен ұлыс­/ң, ха­лық/ң теңдігі мен бостандығын, азат­тығын жа­ри­ялай оты­рып, олар­ды ре­в.я ту­ының ас­ты­нан кет­пе­уге шақыр­ды. 1917ж Ақпан төң.ң жеңісі күллі қазақ деген ұлт зиялы/ң басын бір жерге қосуға мүмкіндік әкелді. 1917ж сәуір-мамыр ай/да көптеген обл-уезд орталық/да аймақтық қазақ сиез/і өткізіліп, қазақ комитет/і құрыла бастады. Олардың жекелеген өкіл/і Уақытша өк.ң жергілікті орган/ы болған обл.қ ж/е уездік атқ. комитет/ң құрамына енгізілді.

57. 1917 Ж. Қазан төңкерісі. Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы.

1917ж 27 акпан-Ресей буржуазиялық-демократиялық төңкерісі,монархия құлатылды.( Николай билігі).Қосөкімет орнады: 1.Уақытша ук.т.2.Жұмысшы,шаруа және солдат депутат/ы Кеңесі. 1917ж.24-25 қазан-Петроградта большевик/ қарулы көтеріліс арқ.билікті жеңіп алып,Қосөкімет жойылды.Буржу.қ Уақытша үкімет орнады.Кеңес ук.і жеңіске жетті.жер мен бітім туралы декрет/ң қабылдануы (1917ж 25-26қазан) ,ұлт саясаты бағдарламасының жариялануы революцияның бүкіл елде тез арада жеңіске жетуінде шешуші рөл атқарды.Ташкентте мұсылман жұмысшы/ы депутат/ң Кеңесі пайда болды.1917ж 15-22 қараша – Түркістан өлкесінде «Түркістан Халық Комиссар/ Кеңесі » орнады.1917ж22 қараша – Қоқан қаласында Бкілтүркістандық төтенше IV сьезд ашылды .Ққараған мәселе:Түркістан Автономиясы құрылды,президенті –М.Шоқай.Ислам –мем.к дін деп танылды. 1918ж қаңтар – Ташкент Кеңесі мұсылман ук.н жоймақшы болып ұйғарды.5 ақпан- Қоқан қаласы шабуылмен алынып,өртелді.Бұл әрекет Кеңес ук.ң беделін түсірді.1917ж 5-13 желтоқсан- Орынбордағы жалпы қазақ съезі. Қаралған мәселе/:*территориялық-ұлттық автономия құру.*Қазақ облыс/ң автономиясына Алаш атауын беру.*Автономиялы Алаш обл.ң аумағын Алаш.ң мем.к меншігі деп жариялау.*Алашорда Уақытша Халық Кеңесін 25 мушеден құрып, оның 10 мүшесін орыс және т.б халық өкіл/н сайлау.Төрағасы - Ә.Бөкейханов.Алашорда.ң уақытша орт.- Семей.1917ж 21 қараша – «Алаш» партиясы бағдарламасының 10 бөлімдік жобасы жарияланды:*Алаш партиясы әділдікке жақ *дінді мем.тен бөлектеу*сот ісін қазақ тілінде жүргізу*әскери қызметті өз жерінде атқару * жұмысшыларды заңмен қорғау*оқудың жалпыға бірдей ақысыз болуы *сөз бостандығы *жерді алдымен жергілікті халыққа беру .Бағдарлама жобасының маңызы: сол кездің нақты мүмкіндік.н ескере отырып,қазақ халқы дамуының балама жолын ұсынды,*буржуазиялық-демократиялық ұлттық-азаттық революцияны аяқтауға бағытталған жолды көрсетті. 1917 қараша -18ж қаңтар сайлауда қазақ еңбекші/ң көбі «Алаш» партиясы.ң бағ.қ талап/н қолдайтынын көрсетті.Кеңес ук.і орнауының 2 жолы болды: 1.өнеркәсіп орталық/ы мен темір жолға жақын,жұмысшы/ басым оңт. және солт. аймақ/да – бейбіт жолмен 2.Сібір,Орал,Жетісу казак/ы мен офицер/ ,кулак/ біріккен контррев.қ күш/ басым ауд.да – қарулы курес жолымен .Қазақ өлкесінде Кеңес билігі алдымен теміржол бойындағы қала/да орнады.1917ж 30 қазан – Перовскіде(Қызылорда) Кеңес ук,і бейбіт орнады. 1917ж 1 қараша – Ташкентте қарулы куреспен,1917ж қараша- Әулиеатада бейбіт жолмен .1917ж қараша –Черняевта (Шымкент) бейбіт жолмен орнады. 1917ж желтоқсан – Бөкей Ордасында ,1917ж 25 желтоксан – Қостанайда карулы куреспен орн.ды. 1917ж желтоқ.ң аяғы – Көкшетауда Кеңес ук.і орн.ды. 1917ж.2 желтоқ.- Бөкей ордасында орн.ды. 1918ж ақпанның 16-нан 17-ге караган туні – Семейде орнады. 1918ж.қаңтар.ң аяғы - Павлодарда орн.ды.1917ж. карашада Орынборда атаман Дутов контр.рев.қ төңкеріс жасап, өкімет билігі казак.ң «Әскери ук.і» қолына көшті. 1917ж Торғай обл.да саяси жағдай қиындап кетті. Атаман Дутов.ң казактар тобы, Алашорда ук.і , меньшевик/,эсер/ Кеңес ук.не қарсы бірікті. Дутовшы/ға қарсы курес жург.ді,нәт.де:1918ж18қаңтар – Орынборда қарулы күреспен Кеңес ук. Орнады.1918ж 8 қаңтар – Ақтөбеде орнады. 1918ж басы – Ырғыз,Торғайда орнады. Оралда Кеңес ук.і қиын жағдайда орн.п, 1918ж 15 қаңтарда жеңді. 1918ж наурыз.ң 2-нен 3-не караган тунинде рев.шыл куш/ төңкеріс жасап, Верныйда Кең.ук. жеңіске жетті. 1918ж наурыз- Жетісуда кеңес ук.і орнады. 1917ж қазан – 1918ж наурыз – Кеңес үкіметі өлкеде түгел орнап бітті.