17. Утварэнне ступеняў параўнання прыметнікаў і правапіс суфіксаў Правапiс суфiксаў прыметнiкаў

Дзве лiтары нн пiшуцца ў прыметнiках, утвораных ад асноў на –н з дапамогай суфiкса –н-: камень – каменны, вагон –вагонны; утвораных ад асноў на –мя: iмя –iменны, цемя – цемянны, але: палымяны; з суфiксамi –енн, -энн: вогненны, задуменны.

Адна лiтара н пiшацца ў суфiксах –ан-, -ян-, -iн-, -ын-: драўляны, сярэбраны, курыны, арлiны i ў слове сцюдзёны.

У прыналежных прыметнiках, утвораных ад назоўнiкаў мужчынскага i нiякага роду, пiшуцца суфiксы –еў-, -аў-, -оў -, -ёў-: Пецеў, Васiлёў, бацькаў,Тамашоў; ад назоўнiкаў жаночага роду -- -iн-, -ын-: Наташын, бабулiн.

Утварэнне ступеней параўнання прыметнiкаў

Якасныя прыметнiкi ўтвараюць ступенi параўнання – вышэйшую i найвышэйшую.

Простая вышэйшая ступень параўнання ўтвараецца шляхам далучэння да асновы суфiксаў –ейш-, -эйш-, -ш-: смачны – смачнейшы, прыгожы – прыгажэйшы, добры – лепшы, вялiкi – большы, малы – меншы, дрэнны –горшы.

Складаная вышэйшая ступень параўнання ўтвараецца з дапамогай слоў больш, менш + прыметнiк: больш смачны, менш прыгожы.

Простая найвышэйшая ступень параўнання ўтвараецца ад формы вышэйшай ступенi з дапамогай прыстаўкi най-: найпрыгажэйшы, найлепшы.

Складаная найвышэйшая ступень утвараецца з дапамогай слоў самы, найбольш, найменш + прыметнiк: самы прыгожы, найменш вядомы, найбольш плённы.

Заўвага. Некаторыя якасныя прыметнiкi ўтвараюць толькi складаныя формы ступеней параўнання: ветлiвы – больш ветлiвы, самы ветлiвы.

Зусiм не ўтвараюць формы ступеней параўнання прыметнiкi, якiя абазначаюць: 1) колькасна нязменную якасць: жывы, жанаты, мёртвы; 2) масць жывёлы: гняды, буры; 3) колер прадмета праз адносiны да iншых прадметаў: васiльковы, бронзавы, блакiтны; 4) складаныя прыметнiкi: цёмна-сiнi, пяцiпавярховы.

Увага: у беларускай мове ў словазлучэннях з формамi ступеней параўнання залежнае слова ставiцца ў вiнавальным склоне з прыназоўнiкам за: брат маладзейшы за сястру, лiса спрытнейшая за ваўка. Ужываюцца таксама параўнальныя звароты са злучнiкамi чым, як: мы дужэйшыя, чым ты думаеш; ураджай сёлета большы, як летась.

18. Скланенне I правапiс лічэбнікаў, ужыванне з назоўнiкамi

Адрознiвайце скланенне лiчэбнiкаў два (м. i н. род) i дзве (ж. род): двух, дзвюх; двум, дзвюм; двума, дзвюма; аб двух, дзвюх.

У лiчэбнiках ад адзiнаццацi да дваццацi i трыццаць пiшацца цц. У форме творнага склону перад канчаткам –ю падаўжаецца ц у лiчэбнiках пяць, ад дзевяцi да дваццацi i трыццаць: пяццю, дзесяццю, сямнаццаццю. Запомнiце: дзвюма, двума, трыма, чатырма, шасцю, сямю, васьмю.

У складаных колькасных лiчэбнiках ад пяцiдзесяцi да васьмiдзесяцi i ад двухсот да дзевяцiсот пры скланеннi змяняюцца абедзве часткi: дзвесце, двухсот, двумстам, двумастамi, аб двухстах.

Лiчэбнiкi сто i сорак маюць дзве формы: Н. i В. – сто, сорак; Р., Д., Т., М. – ста, сарака.

Лiчэбнiкi дзевяноста, паўтара (м. i н. род), паўтары (ж. род) не змяняюцца.

Пры скланеннi састаўных колькасных лiчэбнiкаў змяняецца кожнае слова: шэсцьсот восемдзесят пяць, шасцiсот васьмiдзесяцi пяцi, шасцiстам васьмiдзесяцi пяцi, шасцюстамi васьмюдзесяццю пяццю, аб шасцiстах васьмiдзесяцi пяцi.

Састаўныя парадкавыя лiчэбнiкi на –тысячны, -мiльённы, -мiльярдны пiшуцца ў адно слова: статысячны (але сто тысяч), двухмiльённы (але два мiльёны). Калi першая частка такiх слоў запiсана лiчбай, то ставiцца злучок: 10-тысячны, 2-мiльярдны.

Адрознiвайце скланенне колькасных i зборных лiчэбнiкаў:

Н. тры, трое

Р. трох, траiх

Д. тром, траiм

В. тры або трох, траіх

Т. трыма, траiмi

М. аб трох, аб траiх