25. Паэтычны сінтаксіс

Сінтаксіс літаратурны - сістэма сінтаксічнай арганізацыі мовы маст літ-ры.

Два тыпы мовы – вершаваная і празаічная – маюць св. спецыфіку. Сінтаксіс вершаванай мовы больш складаны, чым сінтаксіс празаічны. Аднак гэтыя складаюць, дзеякуячы асаблівасцям вершаванай мовы, не адчуваецца чытачам, не перашкаджае разуменню. Наадварот, уся складанасць сінтаксіса пабудовы верша, калі яны толькі мастацкі апраўданы, служаць адной мэце: адпамагчы лепш, больш арганічна выявіць думку і пачуцце паэта.

У сістэму паэтычнага сінтаксісу ўваходзяць

1) рытарычныя фігуры – рытарычнае пытанне (не патрабуе адказу)

- рытарэчны зваротак (не прадугледжвае канкрэтнага адрасата)

- рытарэчны вокліч – (напр. А якія месцы тут наокал \\ У жывуць якія лудзі тут)

2) Стылістычныя фігуры:

- разнастайныя паўторы

- усе формы парушэння звычайнай сінтаксічнай ці лагічнай сувязі паміж словамі ўнутры вершаваных радкоў

- супрацьстаўленне і супрацьпастаўленне вершаваных радкоў

- групоўка асобных фрагментаў літ-га выказвання ў пэўныя інтанацыйна-сінтаксічныя адзінствы.

Кожная з фігур у паэтычным сінтаксісе адыгрывае ў творы сваю выяўленчую ролю.

1) Градацыя – паступовы пераход нейкай з’явы ад яе ніжэйшай ступені да вышэйшай ці, наадварот, рэзка павышае эмацыянальнасць выказвання.

2) Недасказ або абрыў. Умаўчванне – літ-нае выказванне раптоўна абрываецца, выяўляе ўсхвальванасць аўтара ці героя

3) Паралелізм –супастаўленне дзвюх ці больш нейкіх з’яў

4) Інверсія – такая расстаноўка ў фразе слоў або словазлучэнняў, якая парушае іх звычайны граматычны парадак.

5) Антэза – супрацьстаўленне процілеглых з’яў прадметаў. Хар-ў пачуццяў. Ідэй, вобразаў і г.д.

6) Сінтаксічныя погляды – складаныя сінтаксіч. Канструкцыі з адным галоўным і некалькімі даданымі сказамі сінтаксічныя перыяды, звычайна выклікаюць рэтардацыю – запаволенне ў апісанні як-небудзь падзей ці з’яў

7) Ампліфікацыя. Або накапленне – ужыванне ўвыказванні неалькіх аднатыпных слоў ці моўных канструкцый (эпітэтаў, параўнанняў. Сінонімаў, днародных членаў сказа і г.д.)

8) Эліпсы – пропуск у фразе нейк. Члена сказа. Які лёгка ўзнаўляецца з кантэкста. (Яна рукаў – кон – слёзы ручайком\\ яна рукою – слёзы ракою – нар песня)

У паэтычных творах ужываюцца разнастайныя лексіка-стылістычныя паўторы:

1) Анафара – паўтарэнне адных і тых жа слоў ці гукаў на пачатку вершаваных радкоў

2) Эпіфара – паўтор адных і тых жа слоў у канцы верш. радкоў

3) Падваенне – паўтор у верш радках двух слоў ці словазлучэнняў

4) Шматзлучнікавасць, або палісідэтан – паўтор адных і тых жы злучнікаў

5) Бяззлучнікавасць, або асіндэтан – адсутнасць злучнікаў паміж граматычна-аднароднымі словамі і сказам

6) Бяззлучнікавасць, або асіндэтан – паўтор адных і тых жа прыназоўнікаў

Паўторы надаюць літаратурнай мове асаблівую экспросію узвышаюць тон, запавольваюць тэмп сінт актыўна ўзаемадзейнаць паміж сабой, узмац-ць эстэтыт-ю выразнасць і эмацыянальнасць выказвання, пазбаўляюць мову маст літ аднастайнасці, дапамагаюць выявіць вобразную думку пісьменніка.

Ад паэтычнага сінт залежыць хар-р інтанацыйнасці ладу твора, граматычнага выражэннем якого, па сутнасці, ён і з’яўляецца.