Методыка рэдагавання вучэбнай і навуковай літаратуры.

Адзін сас спосабаў навуковай камунікацыі. Спецыфіка: аўтар адрасуе матэрыял аўдыторыі, падобнай да сабе – прафесіяналам, невялікай колькасці. Кам-цыя на ўзроўне праф. Зацікаўленнасці – спец. жанраў, кампазіцыі, моўна-стылёвых сродкаў.

Жанры: 1. Манаграфія( від пісьм-нав. Маўлення, у якім на вял. Фактычным матэрыяле усебакова вырашаюцца навук. Праблемы, ад грэч. Мона- адзін, графо – пішу). 2. Артыкул (невялікі нав. Твор, у якім не стаіць мэта ўсебаковага і вычэрпна адказаць на навук. Праблемы). -1і 2 - форма пісьм. Маўлення; 3. Дысертацыя( суадносіцца з манагр. – навук. Даследванне, якое ўяўляе ф-му вусн. навук. каммунікацыі, на вялікім факт.мат-ле поўна выкладаюцца праблемы; 4. Даклад – тэзісны выклад асн. нав. паладжэнняў, якія здабытв ў выніку аналізу вялікага факт. мат-лу; 5. Аўтарэферат дысертацыі – пераказ асн. Палажэнняў канд-доктарскай дысертацыі(даклада), тэзісы выкладу.

Методыка рэд. аналізу:

1 этап – ацэнка актуальнасці (своечасовасць і мэтазгоднасць публікацыі); 2. Дакладнасць. 3. Навуковасць – яе забяспечвае: тэрмін. нав. апарата – наяўнасць вялікай колькасці тэрмінаў; выкарыстанне штампаў.

Праца над мовай і стылем: 1. Праца над захаваннем навуковага стылю( праверка правільнасці дэфініцый, тэрмінаў, даць ім тлумачэнне, калі патрэбна – зноскі ў тэксце).

Акрамя моўнага - графічны матэрыял – пры рэд-ні табліцы неабходна правяраць грам. Правільнасць афармлення элементаў табліцы, уніфікаваць адзінкі вымярэння і ўмоўныя абазначэнні, табліца не павінна дубляваць тэкст матэрыяла – гэта дадатковая інфармацыя. Формулы ўводзяцца як раўназначныя члены з захаваннем правіл граматыкі і сінтаксісу. Трэба праверыць наяўнасць эксплікацый(тлумачэнняў), універсальнасць, нарматыўнасць. Ілюстрацыі ўжываюць для аргументацыі навук. Мат-лу як вынік навуковага эксперыменту: адпавядаць зместу; функцыя – не павінны замяняць тэкст – павінны дапаўняць, аргументаваць, мець хар-р высказванняў; працэнтнае выкарыстанне ілюстрацый у тэксце – вызначае паказчык найбольшай эфектыўнасці – ад 4 да 30% у адносінах да асноўнага тэксту.

Вучэбная літ-ра ўяўляе сабой сукупнасць друкаваных твораў, целевое назначэнне якіх – служыць сродкам навучэння. Тэматыка вучэбнай літ-ры настолькі шырокая, што ўключае не толькі ўсе вобласці навукі, але і ўсе віды прыкладнога жыцця грамадства. Вуч.літ. звязана з навучнай, але яе назначэнне іншае. Вуч.літ. адрознівае перш за ўсё тое, што яе задача – данесці да чытача вучэбны прадмет, а не навуку ў целым (асвяшчэнне асноўных законаў і метадаў навукі).

Рэдактарска-выдавецкая дзейнасць ф. Скарыны

Нарадзiўся ў Полацку ў 1486 ці ў 1490 г. У 1504 г адправіўся ў Кракаўскi унiверсiтэт. Вучыўся з 1504 па 1506 гг., дзе i атрымаў сваю першую навуковую ступень бакалаўра свабодных навук. У 1512 г. здаў экстэрнам экзамены на годнасць доктара лекарскiх навук у Падуанскiм унiверсiтэце ў прысутнасцi 24 знакамiтых прафесараў.

Пасля звесткi на 5 гадоў. Недзе памiж 1512 i 1517 Ф. Скарына апынуўся ў Празе. Тут бярэцца перакладаць i каментаваць кнiгi Бiблii. Першая кнiга — «Псалтыр» — выйшла ў свет 6 жнiўня 1517. За няпоўныя тры гады Ф. Скарына пераклаў, пракаметаваў i падрыхтаваў да друку 23 кнгi Бiблii, кожная з якiх пачыналася «предословием» або «сказанием» i канчалася «послесловием».У 1520—21 Ф. Скарына пакiнуў Прагу i пераехаў у Вiльню. Задума надрукаваць усю Бiблiю засталася незавершанай. Першадрукар выдаў пераважную большасць вядомых тады кнiг Старога запавету.

«Найвышшы» бурмiстр Якуб Бабiч адвёў для друкарнi памяшканне ў сваiм уласным доме.Недзе памiж 1525—29 Ф. Скарына ажанiўся на ўдаве вiленскага купца Юрыя Адвершка Маргарыце.

З першай у родным краi друкарнi выйшла ў свет каля 1522 года «Малая падарожная кнiжка» — зборнiк рэлiгiйных i свецкiх твораў ад «Псалтыра» да «Саборнiка». Там былi пазначаны вясновае i асенняе раўнадзенствы, зiмовае i летняе сонцастаяннi, вылiчаны велiкодныя святы, даты зацьменняў Сонца i Месяца. Кнiжка гэтая адрасавалася як людзям духоўнага звання, так i свецкiм — купцам, службовым асобам, рамеснiкам, воiнам, якiя па характары сваiх заняткаў павiнны былi часта вандраваць i ў дарозе атрымлiваць канфесiйную i астранамiчную iнфармацыю, а пры неабходнасцi прыгадваць i словы малiтваў цi псалмоў. У сакавiку 1525 года Ф. Скарына выдаў апошнюю сваю кнiгу «Апостал».

У 1529 г: памер брат, накiнулiся крэдыторы нябожчыка, згарэла друкарняў Вiльнi… У сярэдзiне 1530-х г. Ф. Скарына прымае запрашэнне караля Фердынанда I на пасаду каралеўскага медыка i садоўнiка ў толькi што адкрытым батанiчным садзе ў каралеўскiм замку Градчаны. Там ен i жыў да самай смерцi. Усе прадмовы i пасляслоўi да яго выданняў можна чытаць як алегорыi, у якiх поруч з прамым асветнiцкiм зместам разгортваецца змест iншасказальны, падтэкставы — ланцуг намёкаў на тое, як трэба ўспрымаць родную гiсторыю i сучаснае грамадскае жыццё на канве бiблейскага канона, для таго часу — вышэйшай нормы.

Нямецкія традыцыі:

Гравюры маюць характар нямецкіх ілюстрацый таго часу. Біблейскія асобы апрануты ў сучаснае еўрапейскае адзенне; Старажытныя пабудовы ў гатычным стылі; Сцэна бітвы ля сцен Іерусаліма нагадвае рыцарскі турнір.

Чэшскія традыцыі: Скарына ставіў перад сабой адукацыйныя мэты. “Малую падарожную кніжыцу” ён перапрацаваў і па зместу і па форме. У 5-ай частцы змясціў каляндар, які змяшчае астранамічныя звесткі, запазычаныя ім з чэшскага і польскага календароў. Скарына таксама выдаваў свае кнігі на нацыянальнай мове. Гэта яднае друкара з чэшскікі выдаўцамі. Тытульны ліст

Італьянскія традыцыі:

У Чэхіі ў канцы 15 – пачатку 16 ст удасканальваецца паліграфічнае майстэрства. “Траянская хроніка” надрукавана разнавіднасцю гатычнага шрыфту. Былі спробы друкаваць ратондай, у чым праявіўся ўплыў італьянскай выдавецкай практыкі. У пачатку 16 ст. у антыкаталіцкіх мэтах венецыянская “Біблія” 1506 г. Гэта выданне і паслужыла ледзь не асноўнай крыніцай у час працы Скарыны над беларускім перакладам Бібліі. У пачатку 16 ст. кніжная ілюстрацыя пачынае адчуваць ўсё большае ўздзеянне Рэнесанса. Скарына таксама падвяргаўся яго ўздзеянню: а) ужываў родную мову ў кнігадрукаванні; б)звяртаўся да паказу чалавека у “Бібліі”; в)размясціў свой партрэт у “Бібліі”; г)напаўняў глыбока чалавечым зместам традыцыйныя рэлігійныя сюжэты; д)імкнуўся перадаць вывучэнне і тлумачэнне пісання свецкім вучоным.

Праяўленнем вальнадумства Скарыны было выданне ім, наперакор агульнапрынятай царкоўнай традыцыі, кніг свяшчэннага пісання на даступнай свайму народу мове з мэтай пашырэння асветы.

1. Скарына не прытрымліваўся літары, апускаў цэлыя раздзелы, рабіў іх перастаноўку па свайму меркаванню, уносіў свае ўстаўкі; першым ужыў у кірыліцкіх кнігах ілюстрацыі. Яго гравюры з’яўляюцца не столькі элементам упрыгожання, колькі сродкам зрабіць больш зразумелым, больш дзейсным змест; пры перакладзе карыстаўся рознымі крыніцамі. Гэта сведчыць аб чго незалежнай пазіцыі ў адносінах да царквы як праваслаўнай, так і каталіцкай. Скарына гаварыў, што “Прытчы”, “Еклісіяст” і “Песня песняў” былі напісаны царом Саламонам. Нават такая кніга, як “Прамудрасць Божая”, была, на думку Скарыны, складзена простым смертным чалавекам. Скарына зрываў арэол святасці з біблейскіх кніг.

У гісторыі усходняга кнігадрукавання Ф.С. вядомы, як перакладчык і рэдактар Бібліі. Скарына пераклаў Біблію на старабеларускую мову, карыстаючыся крыніцамі: 1) Біблія чэшская ў Венецыі друкаваная 1506г.; 2) Генадзіеўская Біблія (1499) царкоўнаславянская; 3)лацінскі пераклад Бібліі сярэдневяковых багасловаў Ераніма Блажэннага і Нікала дэ Ліра; 4) польская Біблія. Перакладая кнігі Бібліі на старабеларускую мову, Скарына меў пэўную задачу:кнігі адрасаваліся простаму люду паспалітаму. Скарына свядома пазбягае запазычанняў, таму ў перакладных тэкстах лацінізмы, грэцызмы, гебраізмы практычна адсутнічаюць. Скарына шырока ўжываў беларусізмы, а таксама чэхізмы і паланізмы, калі не існавала беларускага адпаведніка. Паводле У. Свяжынскага, выданні Скарыны – гэта ўзор бел. Рэдакцыі царкоўнаславянскай мовы, спецыфічнай асаблівасцю якой з’яўляецца выразны чэшскі і польскі ўплыў.

Як рэдактар:

1. Скарына парушыў парадак размяшчэння кніг, прыняты як у праваслаўнай так і каталіцкай царкве: спачатку ен выдаў кнігі пазнавальнага характару, прызначаныя для навучання (“Псалтыр”,1517; кніга “Іоў; прытчы “Саламона”) і толькі пасля кнігі прызначаныя да пазнання Бога і веры “Быцце”. У гэтым выявілася незалежная пазіцыя Скарыны да біблейскага тэксту, штог выклікала абвінавачванні ў ерасі, збоку розных хрысціянскіх плыняў.

2. У канцы прадмоў да кніг “Выхад”, “Эсфір”, “Іоў”, змясціў уласныя вершы, што таксама было несумешчальным з артадаксальным стаўленнем да царкоўных кніг.

3. Ф.Скарына шмат якія чэшскія словы пакінуў без перакладу, ужываючы пры гэтым беларускія сімвалы, каб дакладней патлумачыць выказванні. Такім чынам, аднаму слову арыгінала ў Сккарыны адпавядалі два.

4. Скарына шырока прымяняў глосы – тлумачэнні незразумелых слоў на палях і ў тэксце, ім было патлумачана каля 200 слоў.

5. Адлюстраваныя ў Бібліі элементы культуры народаў блізкага ўсходу Скарына часам замяняе адпаведнымі беларускімі, напрыклад у кнізе “Прытчы Саламона” есць наступны выраз “предлежаще аз гроба” – ляжыць каля гроба. Скарына ў адпаведнасці з беларускімі і ліітоўскімі паганскімі пахавальнымі абрадамі замяняе гэты выраз на “положенные во гробе”.

6. Асноўнымі крыніцамі для Скарынаўскіх перакладаў была чэшская Біблія 1506 г. Даследчык творчасці С. Уладзіміраў сцвярджае, што тэкст Скарыны з нязначнымі зменамі перапісаны з царкоўнаславянскай Бібліі. Аднак параўнанне