- •Экономикалық теория пәні және зерттеу әдістері.
- •5. Өндіріс және оның қоғамдағы рөлі, ресурстар және өндіріс факторлары
- •6.Экономикалық жүйе түсінігі, оның жіктемесі.
- •7.Ресурстардың сиректігі мәселесі.
- •Өндіріс факторлары. Экономикадағы таңдау мәселесі.
- •Натуралдық шаруашылық, оның белгілері және ерекшеліктері.
- •.Ақшаның пайда болуы, мәні және қызметтері.
- •15. Рыноктың (нарықтың) мәні, қызметтері және артықшылығы мен кемшіліктері
- •Рыноктық (нарықтық) инфрақұрылымдары.
- •Рыноктық (нарықтық) механизмдері, элементері.
- •Сұраныс, сұраныс заңы,сұрастың өзгеруіне әсер ететін факторлар.
- •Сұраныс пен ұсыныстың рыноктық тепе-теңдігі.
- •20.Ұсыныс, ұсыныс заңы, ұсыныстың өзгеруне әсер ететін факторлар.
- •26.Жеке кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтың формалары.
- •29. Өндірістік шығындар жіктемесі.
- •33.Жер нарығы, рента
- •34.Капитал нарығы, пайыздық табыс
- •35. Еңбеақы мәні және оның формалары.
- •36. Ұдайы өндіріс теориясы, оның өсу фаторлары
- •38. Ұлттық есеп жүйесі. Макроэкономикалық көрсеткіштер.
- •39. Ұлттық байлық және оның құрылымы
- •40. Экономикалық цикл. Цикл фазалары. Экономикалық дағдарыс
- •41.Экономиканы мемлекттік реттеудің мақсаты және қажеттілігі
- •42.Экономикалық өсу типтері мен факторлары.
- •Экономикалық өсудің факторлары:
- •43.Жұмыссыздық мәні, негізгі түрлері
- •45. Жұмыспен қамтылу жүйесіндегі мемлекеттік саясат.
- •46. Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық салдарлары және оған қарсы саясат
- •47. Меншіктің экономикалық мазмұны, түрлері, объектілері мен субъектілері.
- •48. Рыноктық (нарықтық) экономиканың модельдері (үлгілері).
- •49.Қаржы жүйесі, мәні, құрылымы.
- •50. Салықтар және олардың түрлері
- •51. Мемлекеттік бюджет: құрылымы, қызметтері
- •53. Несие жүйесі мен оның қызметтері.
- •Банк жүйесі мен оның құрылымы, қызметтері.
- •Қр Президентінің 2011 жылғы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» халыққа жолдауы
- •56. Қр индустриялдық–инновациялық стратегиясын (2003-2015 ж.Ж.) жүзеге асыру мәселелері
- •58. Қр үкіметі шағын және орта бизнесті қолдау саясатын жетілдіре түседі
- •59.«Қазақстан-2030» даму стратегиясы ондағы экономикалық өсуге аяқ басудың шарттары
- •60 Экономиканы әртараптандыру негізінде бәсекеге қабілеттілікті арттыру
46. Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық салдарлары және оған қарсы саясат
Инфляцияның салдары өте күрделі де көп қырлы. Қарқыны баяу инфляция баға деңгейі мен пайда нормасын өсіреді, сондықтан экономикалық жағдайдың (конъюнктураның) уақытша жандануына ықпал жасайтын фактор болады. Бірақ, уақыт артып инфляция тереңдегенде ол ұдайы өндірістің кедергісіне айналады, қоғамда экономикалық және әлеуметтік жағдай қиындайды. Инфляция қоғамда ақшадан қашу белсенділігін арттырады, бұл процесс қарқынды да, ұлғаймалы түрде жүреді, тауар тапшылығы асқындайды, ақшалай қор жинау мүддесі жойылады, ақша-несие жүйесінің қызметі бұзылады, тауарды тауарға тікелей айырбастау (бартер) туындап кеңейеді. Инфляция салықтан түскен табысты (түсімді) құнсыздандырады. Мысалы, егер салықтар жылдың үшінші ширегінде (кварталында) есептеліп осы жылдың төртінші ширегінде төленген болса, онда гиперинфляция жағдайында бюджетке түскен түсімдер құнсызданады, яғни бюджет түсімінің нақты мөлшері азаяды. Инфляция жағдайында тұрғындардың қолында сақталған ақша қоры құнсызданады, несие беруші мекемелер мен банктер шығын шегеді.
Экономиканың интеграциялануы (ұлттық шеңберден шығуы) инфляцияның бір елден екінші елге ауысуына мүмкіндік береді, бұл халықаралық валюта және төлем қатынастарын қиындатады.
Инфляцияның әлеуметтік салдары да бар, ол ұлттық табыстың қайта бөлінуіне әкеледі, тұрғындар үшін инфляция қосымша салық сияқты, бағалардың өсу қарқыны номиналды (ақшалай) табыстың өсуінен жоғары болады, сондықтан нақты (реалды) табыс азаяды. Инфляцияның зардабы әсіресе табысы шектеулі әлеуметтік топтар үшін ауыр болады. Инфляция жұмыссыздыққа да айтарлықтай ықпал жасайды. 1958 жылы ағылшын экономисі О.Филлипс осы ықпалды өлшеп көрсететін сұраным инфляция үлгісін (моделін) жасап ұсынған екен. 1861-1956 жылдар аралығында Ұлыбритания статистика мәліметтерін қолданып Филлипс еңбек ақы келісімдері мен жұмыссыздық деңгейлерінің арасындағы кері қатынасты білдіретін қисық сызықты (функцияны) анықтаған. Инфляцияның экономикалық субъектілердің экономикалық жағдайларына ықпалы қарама-қайшылықты болып келеді. Жоғары инфляция бизнеске қауіп төндіреді және инвестиция көлемін кемітеді. Әдетте, инфляция тұрақты табыс алушылар үшін тиімсіз (бюджет сферасындағы кызметкерлерге, несие берушілерге және жинақ иелеріне). Бағаның деңгейіне қарағанда табыстары тез өсетіндер үшін оның келеңсіз салдарынан құтыларлықтай мүмкіндік бар. Табыстың кеңейтілген көздері, мысалы, қаржылық активтер мен қозғалмайтын мүліктер, өздерінің иелерін инфляциядан бір мезгілде ұтып та, ұтылып та қалуларына жеткізеді. Инфляция, сондай-ақ, мемлекетке пайдалы да бола алады, мәселен, бюджеттің жетімсіздігін ақшаны бопырлата басып шығару есебінен қаржыландырып, инфляциялық салық алады. Құнсызданудың (инфляцияның) жағымсыз әлеуметтік және экономикалық салдары көптеген елдер үкіметтерін белгілі экономикалық саясат жүргізуге мәжбүр етеді. Бұл жерде экономистер ең алдымен мына сұрақтың жауабын табуға ұмтылады: күрделі де тегеурінді іс-шаралар арқылы инфляцияны жою керек пе, әлде инфляция жағдайына икемделген дұрыс па?
Бүл екі ұшты мәселе әртүрлі елдерде ерекше жағдайларға байланысты шешіледі екен. Мысалы, АҚШ-та және Англияда инфляциямен күресу мәселесі мемлекет деңгейіне көтеріліп қойылады. Басқа бірталай елдерде инфляцияға икемделу іс-шаралары жүргізіліп, тіпті арнайы бағдарламалар да жасалады (табыстарды индексациялау және т.б.) .
Инфляцияға карсы саясатты сипаттағанда, екі әдістемені бөліп айтуға болады. Бірінші әдістеме шеңберінде (оны осы күнгі Кейнс теориясының өкілдері зерттейді) белсенді бюджет саясаты жүргізіледі - сұранымға ықпал жасау мақсатында мемлекеттік шығындар мен салықтар реттеледі. Инфляция жағдайында мемлекет шығындарын қысқартып, салықтарды көтереді. Екінші әдістемені жана классикалық бағыттағы экономистер ұсынады. Олар бірінші орынға ақша-несие арқылы реттеу әдісін кояды. Бұл әдіс экономика жағдайына жанама түрде икемді ықпал жасайды. Бұл саясатты үкіметке тікелей бағынбайтын Орталық банк жүргізеді. Орталық банк айналымдағы ақша көлемін өзгертсді және қарыз пайызы (процент) кесімін реттейді, сонымен экономикаға ықпал жасайды.