3. Культура і рэлігія на беларускіх землях у IX-XIII cтст.

У цеснай сувязі з дзяржаваўтвар-мі працэсамі на Бел. ў IX-XIII стст. ішло развіццё к-ры. Найбольш моцны ўплыў у гэтым працэсе аказала прыняцце і распаўсюджв. хрысц-ва. На Бел. хрысц-ва пачало пранікаць у IX ст. Не выключана тое, што да часу афіцыйнага прыняцця новай рэлігіі з верай былі знаёмы і Рагвалод, і Рагнеда. Інакш цяжка вытлумачыць пастрыжэнне Рагнеды у манашкі пад імем Анастасіі і заснаванне ёю ман-ра ў Заслаўі. Прыхільна ставіўся да хрысц-ва сын Рагнеды – князь Ізяслаў. Летапісы згадваюць яго як першага князя-кніжніка, які “любіў і шанаваў манашы чын”. Прамых звестак пра хрышчэнне Бел. няма. прынята Уладзімірам у 988 г. Спачатку ён прыстасоўваў язычніцтва да існуючага становішча. Але не атрымалася-язычніцтва адлюстроўвала прыроду, а Ул-ру трэба рэлігія, якая бы асвяціла яго ўладу. Выбар быў на мусульманства, каталіцтва і праваслаўе. Таксама той факт, што Русь лічылі варварскай краінай, бо паказчык свядомасці-рэлігія. Праз яе м.наладзіць сувязі с суседн.краінамі. Таксама неабходнасць далучэння да культ.здабыткаў адной з суседн.рэлігій. Адна рэлігія-адна краіна-лозунг Уладзіміра. Ас-сць прыняцця хр-ва на Русі: ішло зверху на ніз (у Візантый-з нізу на верх). Распаўсюджванне хр-ва замарудзілася да 13 ст. У Полацку ў 992 г. заснавана Полацкая епархія. Першы епіскап Міна (1105 г.). Ужо ў кан. IX ст. была пабудавана першая ц-ва ў імя Багародзіцы, куды былі перанесены мошчы невядомых святых. 1005 – Тураўская епархія. Нспакойна прынялі хрысц-ва (уплыў аказаў Святаполк, які імкнуўся да катал.узору, а не візантыйскага). З распаўсюджаннем хр-ва і пісьменства. Заснавалі слав.алфавіт Кірыла і Мяфодзій. Спачатку карысталіся глаголіцай, а потым кірыліца. Колькасць літар-33 (32), на той час-43. Не было прыпынкаў, чал-к павінен быў сам выбіраць інтанацыю. Мат-л д/ пісьма кніг-пергамент. Таксама выкарыст.берасту, пісалі з дапамогай пісал. Першым датаваным надпісам на ўсёй тэр. Усх. Еўропы з'яўл. надпіс на пячатцы полац. князя Ізяслава (Ноўгарад). Першыя бытавыя надпісы таксама з'явіліся на этнічных крывіцкіх землях. Падчас раскопак курганоў пад Смаленскам знойдзены вялікі гаршчок з надпісам “гараушна” – гарчыца. У XII ст. хрысц. к-ра і пісьменнасць паступова ахапілі амаль усе слаі тагачас. грам-ва. Пісьмом пачалі карыстацца не толькі царкоўнікі і князі, але і простыя людзі. Археолагі знайшлі берасцяныя граматы ў Мсціславе (купіць пшаніцы) і Віцебску (купіць жыта), а таксама ў Ноўгарадзе і Смаленску, якія належалі палачанам. Таксама знойдзены надпісы на сценах Саф.сабор у Кіеве надпіс-палацяне (графіці). Таксама знойдзены у аснаванні Пол.Саф.сабора камень з імёнамі яго магчымых будаўнікоў: Мікола, Ворыш… Выдатнымі помнікамі пісьменнасці з'яўляюцца так званыя “Барысавы” і “Рагвалодавы” камяні. Гэта былі язычніцкія культавыя камяні, на якіх полац. князі загадвалі выбіваць надпісы хрысц-га зместу. Т.ч., яны дамагаліся пакланення язычнікаў хрысц-кім святыням, а таксама ўвекавечвалі свае імёны. На Полацк.камені надпіс: Госпаде, помозі раб своему Борісу. Майстэрні па перапісванні кніг-скрыпторыі. Арх-ра: Да к.9 ст.навыкі цаглянага буд-ва невядомы. У Полацку склалася полацк.школа дойлідства. У 50-я гг. XI ст. у Полацку пабудаваны Сафійскі сабор-каменны. Па духу і ўнутр. змесце ён паўтараў візантыйскія храмы. Разам з Кіеўскай і Наўгародскай Сафіямі гэты храм з'яўляўся ўвасабленнем ідэі магутнасці, адзінства і непадуладнасці. Сабор меў 5 купалоў (можа 7), пабудаваны у тэхніцы утопленага рада. Таксама Спаса-Праабраж.царква (12 ст), будынкі Бельчыцкага манастыра, Пятніцкая царква. Полацкая школа дойлідства мела шэраг адметных рыс. Многія пабудовы пол. школы мелі падоўжаны ў плане аб'ём па лініі захад-усход і змешчанасць на захад падкупальнай прасторы. У XII ст. у самім Полацку было 8 храмаў, акрамя Сафіі і Багародзіцы, тры царквы ў Гародні, па адной у Віцебску (Дабравешчанская ц-ва), Менску, Наваградку, Ваўкавыску, Тураве і Пінску. Гродзенская школа дойлідства (12-13ст). Асаблівасць - маляўнічасць афармлення фасадаў устаўкамі з каляров.шліфаван.валуноў і спалучэнне чырвон. фону цаглянан кладкі з умураван.рознакаляров. кераміч. пліткамі. Каложская царква: устаўляліся гаршкі-галаснікі. У XIII ст пач. пераваж. абаронч. збудав. (крыжакі і татары). У апош. чв. XIII ст. у Камянцы (каля Брэста) - 30-метров. вежа абаронч. знач. — Белая вежа. Разам з храмавым дойлідствам з'явілася хрысц. выяўленчае маст-ва. Жывапісцы пісалі фрэскі, абразы. Сюжэты для фрэсак – фігуры святых, ілюстр. для евангелія і бібл.казаній: фрэскі Спаса-Праабраж.царквы. ў пол. Сафійс. і Спаскім саборах, у храмах Бельчыц. манаст., віц. Дабравеш. і гродз. царквы. Найвадатнейшым узорам стараж. хрысц-га маст-ва стаў крыж (51-52 см), які зрабіў майстар Лазар Богша ў 1161 г. на заказе Е.Полацкай. У 30-40-я гг. XX ст. гэты крыж знік з Магіл.краязн.музея і пакуль яшчэ не знойдзены. У 1997 г. зроблена копія крыжа М.Кузьмічом. Кніжная к-ра дасягнула сваіх вышынь у творчасці Е.Полацкай, К.Тураўскага, А.Смаленскага, Клімента Смаляціча.