Obóz sanacyjny po śmierci Józefa Piłsudskiego.

W 1935 r. zmarł Józef Piłsudski. Jego śmierć skomplikowała sytuację wewnątrz obozu rządzącej Polską sanacji. Źródłem konfliktu w łonie sanacji stała się sukcesja po Marszałku.

Pod koniec życia Piłsudskiego w obozie sanacyjnym ukształtowały się dwie grupy polityczne, między którymi trwała rywalizacja. Pierwsza grupa skupiła się wokół Walerego Sławka, który pełnił funkcję przywódcy BBWR, a także stał na czele Żołnierzy Legionowych. Czołową postacią w drugiej grupie był Ignacy Mościcki. Walery Sławek był bardzo bliskim współpracownikiem J. Piłsudskiego. Miał zostać przez Marszałka wyznaczony na prezydenta. Jednak Piłsudski nie pozostawił żadnego politycznego testamentu i nie wiadomo było kiedy Sławek miał objąć władzę. Z najwyższej władzy w kraju nie chciał zrezygnować Ignacy Mościcki. O urząd prezydenta ubiegał się jeszcze gen. Edward Rydz - Śmigły. Sławek liczył na to, że po wyborach do parlamentu Mościcki ustąpi z urzędu i odda mu władzę.

Następca Piłsudzkiego - Gabriel Narutowicz

Wincenty Witos (ur. 22 stycznia 1874 w Wierzchosławicach koło Tarnowa, zm. 31 października 1945 w Krakowie) – polski polityk, działacz ruchu ludowego, trzykrotny premier Rzeczypospolitej Polskiej.

Od 1895 w Stronnictwie Ludowym, w latach 1908–1914 poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego, od 1909 do 1931 wójt Wierzchosławic. Poseł do austriackiej Rady Państwa (1911–1918), od 1914 w PSL „Piast” (prezes ugrupowania w latach 1918–1931) i w Naczelnym Komitecie Narodowym, później w Lidze Narodowej (1917–1918) i Polskiej Komisji Likwidacyjnej (1918–1919). Od 1919 poseł na polski Sejm. Trzykrotnie sprawował funkcję prezesa rady ministrów (od 24 lipca 1920 do 13 września 1921, od 28 maja 1923 do 14 grudnia 1923 i od 10 maja 1926 do 14 maja 1926), jego rząd został obalony w wyniku przewrotu majowego. W latach 1929–1930 jeden z przywódców Centrolewu. W 1930 aresztowany przez władze sanacyjne, osadzony w twierdzy brzeskiej, oskarżony w tzw. procesie brzeskim o przygotowywanie zamachu stanu, skazany na 1,5 roku więzienia, udał się na emigrację do Czechosłowacji. Do kraju powrócił tuż przed wybuchem II wojny światowej, po jej rozpoczęciu internowany przez Niemców, odrzucił propozycję utworzenia rządu kolaboracyjnego. Po wojnie powołany na wiceprzewodniczącego Krajowej Rady Narodowej (nie podjął obowiązków), w 1945 prezes nowo powstałego Polskiego Stronnictwa Ludowego.

Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy (zwana też niesłusznie deklaracją o nieagresji) - podpisana 26 stycznia 1934 w Berlinie przez Józefa Lipskiego i Konstantina von Neurath; doprowadziła do czasowej normalizacji i poprawy stosunków polsko-niemieckich w latach 1934-1939.

Deklaracja została podpisana, gdy Piłsudski nabrał przekonania (słusznego), że Francja jest coraz słabszym sojusznikiem Polski i Polska musi sama unormować stosunki z Niemcami. Bezpośrednio potwierdziła to odmowa Francji przyjęcia tajnej propozycji wojny prewencyjnej przeciw Niemcom w obronie postanowień traktatu wersalskiego, wysuniętej przez Piłsudskiego w 1933^[1]. Piłsudski niestety nie docenił Hitlera, którego uważał za racjonalnego, normalnego polityka. Ze strony Niemiec motywem układu była właśnie chęć niedopuszczenia do takiej akcji zbrojnej przeciw Niemcom w czasie, gdy były jeszcze niedozbrojone. Hitler w tym okresie próbował ponadto skłonić Polskę do sojuszu z Niemcami wymierzonego przeciw ZSRR.

Z uwagi na stanowisko III Rzeszy dokument nie miał formy traktatu, lecz nienazwanej umowy międzynarodowej, ratyfikowanej przez prezydenta RP i promulgowanej w Dzienniku Ustaw RP^[2]. Wbrew krążącym pogłoskom (lansowanym zwłaszcza przez prasę francuską i sowiecką) dokument nie zawierał tajnych klauzul rozszerzających jego treść.

6 kwietnia 1939 minister spraw zagranicznych Józef Beck podpisał w Londynie dwustronne porozumienie polsko-brytyjskie o gwarancjach wzajemnej pomocy wojskowej na wypadek agresji niemieckiej^[3]. W tydzień później do tych gwarancji przyłączyła się Francja. 28 kwietnia Hitler przemawiając w Reichstagu uznał umowy Polski z Wielką Brytania i Francją za pogwałcenie polsko-niemieckiej deklaracji o nieagresji i za jej anulowanie przez Polskę, co zostało przyjęte jako jednostronne zerwanie tego porozumienia przez III Rzeszę.

Pakt o nieagresji Polska - ZSRR – układ międzynarodowy zawarty w Moskwie 25 lipca 1932 między Polską a ZSRR. Umowę zawarto na trzy lata, a następnie 5 maja 1934 przedłużono do 31 grudnia 1945.

Rozmowy na temat zawarcia tego układu rozpoczęły się w styczniu 1926. Zaprzestano ich po zerwaniu w maju 1927 stosunków dyplomatycznych pomiędzy Wielką Brytanią a ZSRR w konsekwencji afery szpiegowskiej związanej z działalnością sowieckiej misji handlowej w Londynie i po zabójstwie posła ZSRR w Warszawie Piotra Wojkowa^[1] przez rosyjskiego emigranta Borysa Kowerdę w czerwcu 1927.

Zawieszone rozmowy polsko-sowieckie podjęto ponownie dopiero pod koniec roku 1931, ponieważ strona polska uważała zobowiązania o nieagresji wynikające z podpisanego w r. 1929 tzw.protokołu Litwinowa ^[2]za niewystarczające.

Aktem sprzecznym ze wszystkimi umowami wiążącymi Polskę i ZSRR był tajny protokół do paktu Ribbentrop-Mołotow z dnia 23 sierpnia 1939, zawartego między Niemcami a ZSRR, przewidujący faktyczną likwidację Rzeczypospolitej przez III Rzeszę i ZSRR. W konsekwencji, po agresji Niemiec na Polskę, w dniu 17 września 1939 rząd ZSRR jednostronnie uznał układ z 1932 i wszystkie umowy zawarte z rządem lub z udziałem rządu RP za nieistniejące pod pretekstem "zaprzestania istnienia państwa polskiego" i dokonał siłami Armii Czerwonej najazdu na Polskę. Agresja zbrojna ZSRR była złamaniem wszystkich powyższych porozumień międzynarodowych, w tym w szczególności paktu o nieagresji z roku 1932, protokołu Litwinowa, konwencji o określeniu napaści i paktu Ligi Narodów.

Sanacja (łac. sanatio – uzdrowienie) – potoczna nazwa rządzącego obozu piłsudczykowskiego 1926–1939, powstała w związku z głoszonym przez Józefa Piłsudskiego hasłem „sanacji moralnej” życia publicznego w Polsce, wysuwanym w toku przygotowań i w okresie przewrotu majowego 1926.

Pierwszy Prezydent RP – Gabriel Narutowicz

Następca - Władysław Ziemiński

Narutowicz Gabriel (1865-1922), inżynier hydrotechnik, pierwszy prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Studiował w Zurychu, gdzie ukończył politechnikę i w 1908 został profesorem budownictwa wodnego. Zdobył międzynarodową sławę w swojej specjalności, kierując budową szeregu elektrowni wodnych w państwach Europy Zachodniej. W czasie I wojny światowej utworzył Polski Komitet Pomocy Ofiarom Wojny (tzw. Komitet Vevey), należał do stowarzyszenia La Pologne et la Guerre w Lozannie. Po powrocie do kraju w marcu 1920 pełnił funkcję prezesa Akademii Nauk Technicznych (1920-1922) i przewodniczył Krajowej Radzie Odbudowy. W 1922 jako delegat Polski uczestniczył w międzynarodowej konferencji w Genewie, obradującej na temat przyszłości ustrojowej państw europejskich. W latach 1920-1921 był ministrem robót publicznych, w 1922 ministrem spraw zagranicznych w gabinetach A. Śliwińskiego i J. Nowaka. 9 grudnia 1922 wybrany przez Zgromadzenie Narodowe (wspólnie Sejm i Senat) na prezydenta głosami lewicy, centrum i mniejszości narodowych. W pięciokrotnym głosowaniu pokonał przedstawiciela prawicy hrabiego M. Zamoyskiego. Po wyborze stał się obiektem oszczerczych i bezpardonowych ataków ze strony partii prawicowych, zwłaszcza endecji. Przemocą usiłowano nie dopuścić prezydenta-elekta do złożenia przysięgi przewidzianej konstytucją. 16 grudnia 1922 przybywającego na wernisaż do Zachęty prezydenta zastrzelił E. Niewiadomski, fanatyczny zwolennik endecji. Gabriel Narutowicz pochowany został w podziemiach Katedry Warszawskiej.

Gomułka Władysław pseudonim Wiesław (1905–1982), polski działacz komunistyczny, polityk. Członek KPP od 1926. 1934–1935 przebywał w Moskwie, w okresie II Rzeczypospolitej dwukrotnie więziony. 1939–1942 w Białymstoku i Lwowie, 1942 w Warszawie, od 1942 w PPR (członek władz), 1943–1945 sekretarz, następnie sekretarz generalny KC PPR, 1944–1948 członek Biura Politycznego KC i sekretarz generalny partii. Inicjator KRN. 1944–1949 I wicepremier, 1945–1949 minister Ziem Odzyskanych. Przemówienie W. Gomułki 1948 oskarżony o tzw. odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne, 1951–1954 więziony, usunięty z PZPR. W 1956 przyjęty do partii i wybrany na I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR cieszył się początkowo dużym poparciem społecznym, występując jako zwolennik umiarkowanych reform i przeciwstawiając się naciskom radzieckim. Stopniowo odstępował od tej linii politycznej. Marcowe wydarzenia 1968 W latach 60. zaostrzył walkę z Kościołem, a także z partyjnymi intelektualistami (np. z L. Kołakowskim), 1968 poparł interwencję wojsk państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji oraz był odpowiedzialny za przebieg wydarzeń marcowych (m.in. represje wobec studentów, posunięcia o charakterze antysemickim, zaostrzenie cenzury). Bunt robotniczy, grudzień '70 W grudniu 1970 na jego polecenie krwawo stłumiono manifestacje na Wybrzeżu, gdzie zginęło kilkadziesiąt osób. W wyniku poważnego kryzysu politycznego został 20 grudnia 1970 zmuszony przez część własnego aparatu i zwolenników E. Gierka do rezygnacji ze stanowiska I sekretarza KC i członka Biura Politycznego KC PZPR, a 1971 pozbawiony innych stanowisk i przeniesiony na emeryturę. Autor Pamiętników (tom 1-2, 1994).

Inne na ten temat: Grudniowy bunt robotniczy w Polsce 1970, Puławianie, Plan Gomułki, Kliszko Zenon, Mała stabilizacja, Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej

Józef Stalin Stalin Józef Wissarionowicz, właściwie Josif Wissarionowicz Dżugaszwili (1878–1953), Gruzin, działacz polityczny, przywódca ZSRR. Studiował 5 lat w seminarium duchownym w Tyflisie (Tbilisi). Od 1898 związany z rosyjską socjaldemokracją. W sporach wewnątrzpartyjnych opowiadał się po stronie bolszewików. 1906-1908 kierował bolszewickimi tzw. akcjami ekspropriacyjnymi (napady na banki, transporty pieniędzy itp.) na Zakaukaziu. 1908-1913 kilkakrotnie aresztowany i zsyłany na Syberię (uciekał). 1912 członek Komitetu Centralnego Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (bolszewików). Po rewolucji lutowej redaktor "Prawdy". Jeden z organizatorów rewolucji październikowej, poparł W.I. Lenina w sporze dotyczącym zawarcia pokoju brzeskiego 1918. Komisarz ludowy ds. narodowości 1917-1922. Komisarz ludowy kontroli państwowej 1919-1922. W czasie wojny domowej w Rosji (1918-1920) komisarz szeregu frontów. Od kwietnia 1922 sekretarz generalny Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). Po śmierci Lenina faktyczny dyktator ZSRR. W walce o władzę wyeliminował kolejno: L.D. Trockiego przy pomocy G.J. Zinowjewa i L.B. Kamieniewa, tych ostatnich przy pomocy grupy N.I. Bucharina, wreszcie Bucharina. 1929-1935 kierował procesem kolektywizacji rolnictwa i przyspieszonej industrializacji, którym towarzyszyła klęska głodu (pochłonęła miliony ofiar) oraz masowe zbrodnie i represje wobec wszystkich warstw społecznych i narodowości. W październiku 1934 zainspirował morderstwo S.M. Kirowa, które stało się pretekstem do wymordowania elity partyjnej i wojskowej podczas wielkich czystek. Ideologicznym uzasadnieniem terroru lat 30. była sformułowana przez Stalina teza o zaostrzaniu się walki klasowej w miarę postępów budowy socjalizmu. Przez Międzynarodówkę Komunistyczną Stalin wywierał także przemożny wpływ na światowy ruch komunistyczny. 1939 zainicjował zbliżenie z III Rzeszą, którego rezultatem było zagarnięcie w 1939 przez ZSRR wschodnich terenów Polski oraz Estonii, Łotwy, Litwy, wschodniej Rumunii i Karelii (1940). Po agresji Niemiec na ZSRR w 1941 Stalin związał się sojuszem z Wielką Brytanią, a następnie z Stanami Zjednoczonymi. Podczas konferencji w Teheranie (1943), Jałcie (1945) i Poczdamie (1945) wywierał decydujący wpływ na ich postanowienia, rozszerzając systematycznie radziecką strefę wpływów i ustanawiając rządy komunistyczne w krajach Europy Wschodniej. Uczestnicy konferencji w Jałcie Uczestnicy konferencji w Poczdamie W 1945 otrzymał tytuł generalissimusa i bohatera ZSRR. Jego metody - terror, represje, morderstwa polityczne były stosowane we wszystkich krajach bloku komunistycznego. Zmarł w niejasnych okolicznościach. Stalin był twórcą najbardziej ludobójczego, obok hitleryzmu, systemu XX w., wprowadził dyktatorski kult własnej osoby. Doprowadził ZSRR do statusu supermocarstwa. Jego politykę częściowo skrytykowano podczas XX Zjazdu KPZR w 1956. Rozpoczęta wówczas powierzchowna destalinizacja (ograniczana do demaskowania tzw. kultu jednostki) miała służyć utrwaleniu rządów nomenklatury partyjnej i trwała do końca istnienia KPZR i ZSRR.

Lech Wałęsa (ur. 29 września 1943 w Popowie) – polski polityk i działacz związkowy, z zawodu elektryk. Współzałożyciel i pierwszy przewodniczący „Solidarności”, opozycjonista w okresie PRL. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1990–1995.

Człowiek Roku tygodnika Time (1981), laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1983)^[1].

Józef Klemens Piłsudski (ur. 5 grudnia 1867 w Zułowie, zm. 12 maja 1935 w Warszawie) – polski działacz socjalistyczny i niepodległościowy, polityk, Naczelnik Państwa w latach 1918–1922 i naczelny wódz Armii Polskiej od 11 listopada 1918, pierwszy marszałek Polski od 19 marca 1920; dwukrotny premier Polski (1926–1928 i 1930), twórca tzw. rządów sanacyjnych w II Rzeczypospolitej wprowadzonych w 1926 po przewrocie majowym, współzałożyciel PPS i szef Wydziału Bojowego PPS (OB PPS).

W młodości, podczas prowadzenia działalności konspiracyjnej znany pod pseudonimami Wiktor i Mieczysław. Wśród zwolenników Piłsudskiego, zwłaszcza z czasów służby w Legionach Polskich, używano jego przydomków – Komendant, Dziadek i Marszałek.

Wojciech Witold Jaruzelski (ur. 6 lipca 1923 w Kurowie) – polski polityk i dowódca wojskowy, działacz komunistyczny, prezydent PRL (1989) i prezydent RP (1989–1990), generał armii Wojska Polskiego, szef Głównego Zarządu Politycznego WP (1960–1965), szef Sztabu Generalnego WP (1965–1968), minister obrony narodowej (1968–1983), przewodniczący Komitetu Obrony Kraju – Zwierzchnik Sił Zbrojnych, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych na wypadek wojny, współtwórca Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego; w nocy 12/13 grudnia 1981 stanął na czele junty – Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, która w czasie stanu wojennego (1981–1983) sprawowała faktyczną władzę w Polsce, członek Biura Politycznego KC PZPR (1971–1989), I sekretarz KC PZPR (1981–1989), poseł na Sejm PRL III, IV, V, VI, VII, VIII i IX kadencji, prezes Rady Ministrów PRL (1981–1985), przewodniczący Rady Państwa PRL (1985–1989).

Edward Gierek (ur. 6 stycznia 1913 w Porąbce – ob. dzielnica Sosnowca, zm. 29 lipca 2001 w Cieszynie) – polski polityk, działacz komunistyczny, w latach 1970–1980 I sekretarz KC PZPR, poseł na Sejm PRL I, II, III, IV, V, VI, VII i VIII kadencji. Członek Rady Państwa.

Tzw. gierkowska dekada, czyli okres sprawowania przez Edwarda Gierka władzy w latach 1970–1980, charakteryzował się w pierwszej połowie dynamicznym rozwojem gospodarczym PRL, aby w drugiej połowie zakończyć się wieloaspektowym kryzysem gospodarczym, który w efekcie doprowadził do upadku jego rządów oraz w dalszej perspektywie do upadku systemu socjalistycznego w Polsce.