ГОСТ Емтиханга дайындалуга / seidahmet_mehanikalyk_umk_kz_copy

Модельдердің есепке жіберілуі стандартты тəсілмен жүргізіледі: «Есептеу» менюсынан «Есептеу...» опциясын, ал «Есептеу» ашылған сұхбат терезесінен- «Статикалық есепті» таңдаймыз.

Негізгі əдебиет 1 (кіріспе, 216-483 бет.) Бақылау сұрақтары

1. Тіреулердің орын ауыстыруымен пайда болған жүктемені қалай енгіземіз?

2.Түйіндегі температураны қалай береміз?

3.Координаттардың глобальды жүйесінде сырыққа түскен таратылған жүктемесін қалай береміз?

4.Элементтің алдын-ала деформациясын қалай береміз?

5.Сырықтағы температураны қалай береміз?

6.Пластинаға түсетін желдік жүктемені қалай береміз?

6 Дəріс тақырыбы. Машина бөлшектері жəне құрылым элементтері

(APM

Joint)

біріктірулерінің,

айналу

берілісінің (APM

Trans), келіп

түсу

қозғалысының идеалды емес есептеуінің (APM Screw)

6.1. APM Joint біріктірулер есептеуінің жүйесі

Жүйе мыналарды есептеуге мүмкіндік береді: еркін тəртіпте орнатылған

жəне

еркін

беттерді

қосуға

арналған саңылауы бар жəне жоқ ойықтарға

қойылған топтық бұрандалы біріктірулер, бұл кезде бекіту элементтері ретінде

еркін сыртқы жүктеуде жұмыс істейтін бұрандамалар, бұрамалар жəне

бұрамасұқпалар есепке алынуы мүмкін; еркін орналасқан жəне еркін жазық

жұктеудегі

топтық

тойтару

біріктірулер; еркін

сыртқы

жұктеудегі

жəне

дəнекерлеу тігісі еркін орналасқан келесі түрлі дəнекерлеу біріктірулер:

түйіскендер;

нахлесті

(біржақты тігіс);

бұрышты

(біржақты

тігіс);

таврлы

(біржақты немесе екіжақты тігіс); нүктелі дəнекерлеу; айналым бөлшектерінің

біріктірулері келесі түрде жасалынған: цилинд немесе конус пішінді керілмелі

біріктірулер; конустық сақиналармен біріктірулер (жасалу деңгейінде); əртүрлі

типті жырашықты біріктірулер; əртүрлі құрылымдық орындалудағы клеммалық

қосылыстар;

əртүрлі

модификациялы

біріктірулер; əртүрлі

типтердің

шпонкалық біріктірулер.

Жүйе мүмкін құрылымдық шешімдердің үлкен санынан экономикалық

жағынан тиімдісін таңдауға мүмкіндік береді. Тексеру жəне жобалау түрінде

орындалған есептеу.

Жобалық есеп дегеніміз біріктірулердің негізгі геометриялық өлшемдерін

анықтау бойынша есептеулердің кешені.

Тексеру

есептеуі

кезінде

қауіпсіздік

коэффициентінің

мəнд

анықталады.

Бұрамалы біріктірулердің есебінің критерийі болып, түйіскен беттер

ығысуының жəне ашылуының болмау жағдайлары, сондай-ақ біріктіру

элементтерінің

статикалық

жəне

қажу

беріктігі; дəнекерленген

жіктер

31

статикалық жəне қажу беріктігінің жағдайларынан есептеледі; тойтарма біріктірулер тұрақты жүктеу кезінде беріктік жағдайынан есептеледі.

Айналу бөлшектері біріктірулердің есебінің критерийі, ығысудың жоқ болмау немесе түйіскен беттердің ашылу, немесе біріктіру элементтерінің статикалық жəне қажу беріктігі (түріне байланысты), сондай-ақ екі критерийдің жиынтығы болуы мүмкін.

АРМ Joint модулін Windows Пуск | Программы | APM WinMachine |

АРМ Joint үйлесімді меню командасымен қосылады.

Доғалы жəне газды дəнекерлеу біріктірулердің негізгі түрлері: түйіскен С, бұрышты У, нахлесты Н, таврлы Т. бұрышты, нахлесты жəне таврлы жікті дəнекерлеу біріктірулердің есептеудің жалпы принциптері бар жəне олар АРМ Joint модулінде біржақты немесе екіжақта тігіс ретінде алынады. Нүктелі дəнекерлеу жұқа табақты материалдарға қолданылады.

1.1 кестесі– APM Joint модулінде дəнекерлеу түрін таңдау

Бұрандалы, тойтару немесе кез келген дəнекерлеу біріктірулерді таңдағаннан кейін, біріктірулірдің кескін үйлесімдерін жасайтын, бұранда мен тойтаруларды орналастыратын, жүктемелерді енгізетін жəне есептеу жасайтын арнайы графикалық редакторы іске қосылады.

Айналым бөлшектерінің біріктірулерін есептеу үшін сұқбат терезесінде

тиісті пиктограмманы		таңдау керек. 15 суретінде APM Joint		жүйемен
есептелінетін	айналым	бөлшектерінің	біріктірулерін	классификациясы

көрсетілген. Одан арғы классификацияға байланысты айналым бөлшектерінің біріктірулер түрінің таңдауы жəне есептеуі айналым бөлшектерінің біріктірулер есептеудің ішкі жүйесінде жасалынады.

32

				15-Сурет
6.2. APM Trans механикалық айналу берілісін жобалау жүйесі
APM Trans жүйесі, айналудың				механикалық берілістерін, яғни айналым
моментін бір біліктен (жетекші) басқаға (жетектегі) берілісі үшін қызмет ететін
элементарлық механизмдерді есептеуге арналған.
APM	Trans көмегімен		айналым		берілісінің		келесі	сипаттамаларын
есептеуге	болады:	берілістің	геометриялық			параметрлері; берілісте			əрекет
ететін күштер; ұзақмерзімділік;			максималды шектік				жүктемені;	бақылаудың
параметрлерін.
Жүйе	айналу	берілістерінің		анағұрлым		жиі	қолданылатын		сегіз тұрін

есептеуге жəне жобалауға мүмкіндік береді: сыртқы жəне ішкі іліністі тіктісті берілістері; қиғаштісті берілістер; шевронды берілістер; домалақ жəне тік тісі

бар	коникалық		берілістер; шылаушындық		берілістер;	жазықбелбеулік
берілістер; сынабелбеулік берілістер; тізбектік берілістер.
	Жүйе AGR форматындағы (APM Graph				форматы) берілістің		құрама
элементтерінің жұмыс сызбаларын алуға мүмкіндік береді.
	APM Trans көмегімен Сіз мыналарды істей аласыз: беріліске құрылым
беруге; барлық қажетті есептерді орындауға; берілістің жұмыс сызбаларын
алуға.
	APM Trans көмегімен есептеулердің келесі түрлерін орындауға болады:
берілістің жобалық есебін; берілістің тексеру есебін.
	Жобалық есептеу			кезінде тұтынушы, сыртқы жүктеме, материалдар,
жылулық		өндеудің		түрі, кинематикалық	сипаттамалар,	ұзақмерзімділік
сияқтылардың параметрлерін береді. Осы мағлұматтарды пайдаланып, APM
Trans қажу беріктігінің иілуге жəне ұсақтауға кедергі жасау критерийларына
негізделіп негізгі геометриялық параметрлерді есептейді.
	Тексеру есебінің көмегімен, параметрлердің берілген (геометриялық
өлшемдер,		құрылымдық		материалдардың	сипаттамалары		жəне .) т.с.с

жүктемесінде берілістің жүктеу қабілеті анықталады. Есептік тексерістің екі түрі таралды: тапсырылған ұзақмерзімділік кезінде максималды моментін анықтау; тапсырылған жүктеме кезінде ұзақмерзімділікті анықтау.

33

Windows программалар секілді АРМ Trans жүйесі тұтынушыға ыңғайлы жəне түсінікті интерфейсті береді. АРМ Trans жүйесімен жұмыс істегенде келесі операцияларды орындау қажет: программы қосу; есептеуге бірілістің түрін таңдау; есептеудің қажетті түрін таңдау; керекті параметрлерін енгізу;

есептеуді		жасау; қарау		үшін нəтижелерді таңдау; нəтижелерді қарау;
сызбаларды		жасау	үшін	конструкциялықпараметрлерін				беру; сызбамен
ақырғы	рет	жұмыс	істеу үшінAPM		Graph жүйесіне шығу; АРМ Trans
жүйесіне шығу.
WINDOWS–тан АРМ Trans қосу					үшінАРМ тобының			терезесін ашып
АРМ Trans суретін таңдаңыз. Берілістің түрін						таңдау	үшінТүр/Беріліс түрі
(Тип |	Тип	Передачи) командасын таңдаңыз.				Сұқбат	терезесінде есептейтін

берелестің түрін таңдаңыз.

АРМ Trans жүйесінде тісті берілісті есептеудің екі түрі жасалынған– тексеруші жəне жобалаушы. Есептеу түрін таңдау үшінТип | Расчет | Тип Расчета командасы қолданылады. Тип Расчета меню тармағы болады жəне

үшеуден бір мəнін	қабылдайалады: жобалау	есептеу, ұзақмерзімділікке
тексеруші есептеу, максимальды моментке тексеру есептеу.
Бастапқы мəліметтерді беру үшін бас менюініңДанные командасын
қолданамыз. Барлық	бастапқы мəліметтер	екі топқа бөлінеді: - "негізгі

мəліметтер", яғни олардың көмегімен берілістерді есептеуге болмайды жəне "шек қоймау". Данные командасынан жауабы ретінде "негізгі" мəліметтер енгізу терезесі пайда болады. Онда «Тағы да» ("Ещё...") шерітпе бар. Егер Сіз бұл шертпені таңдасаңыз, экранда қосымша мəліметтер енгізу сұқбат терезесі көрсетіледі. Осы терезеде керекті шектеулерді енгізуге болады.

Бастапқы мəліметтерді енгізгеннен кейін, Сіз бас менюденРасчет командасын таңдап есептеуді жасауынызға болады. Егер жүйе Сіз берген

параметрлермен есептеуді жүргізбей	алмаса, ол қате	түралы хабарламаны
береді. Параметр мəндерін өзгертіп есептеуді қайталаңыз.
Есептеу өткізкеннен кейін кейбір	жағдайда ескертуі бар терезе көрінеді.

Бұл жағдайда жүйе бір қосымша параметрді елемеді. Осындай болуы мүмкін конструктивті ойлаудан (мысалы, өте жіңішке доңғалақ), немесе егер өте көп

қосымша	параметрлер көрсетілсе(мысалы,		цилиндрлік	тіктісті		берілісті
есептегенде осьтер арасындағы қашықық, модуль жəне доңгелек аспабының
жылжыту еселігі бір уақытта берілген болса).
Есептеу	өткізкеннен	кейін, менюдегі Результаты		команданы таңдап
есептеу нəтижелерін көруге болады. Мына командамен əрбір шертпе бөлек топ
нəтижелерді көрсететін сұқбат терезе пайда болады. Берілістің бастапқы
параметрлерін жəне нəтижелерді сақтауына арналғанФайл |					Сохранить
команда қызмет етеді. Есептеу нəтижелерін қағаз бетіне алу үшінФайл |
Печать командасын пайдалануға болады.
Есептеу	аяқталғаннан	кейін есептелген берілістердің				элементтерінің
жұмыс сызбаларын жасауға болады. Жүйеде			сызбаның	жасауы	жеңіл жəне

түсінікті процесс. Сызбаны жасау үшін келесіні жасаңыз: нəтижелерді таңдау сұқбат терезесінде Черчение опцияны таңдаңыз, сызбаны безендіру негізгі терезесінде сызбаны жəне беріліс элементің контрукциясын сипаттайтын

34

параметрлерді енгізу қажет, сызбаның бас терезесінің менюсінде барлық

параметрлерін енгізгеннен кейін сызбаны сақтау керек,					APM Graph™ жүйесі
автоматты түрде қосылады, егер қажетті болсаAPM Graph ™ жүйесінде
сызбаны	ақырғы	редакциялаңыз	жəне	оны	қағазға	немесе	плотте

шығарыңыз, АРМ Trans жүйемен жұмыс істеу үшінAPM Graph ™ жүйесінен шығыңыз.

Сызбаларды генерациятын бас терезесі əрбірі өзінікі параметрлер тобына жауап беретін бірнеше аймаққа бөлінген (16 суреті).

1-ші аймақ - сызбаның негізгі жазуы; 2-ші аймақ 2- беріліс элементің конструктивті параметрлері (жұлдызшалар, доңғалатар, шкивтер); 3-ші аймақ - кестелік параметрлері; 4-ші аймақ - техникалық талаптар.

Осы параметрлерді енгізуге үшін2-ші аймақ таңдаңыз. 2-ші аймақтың маңынан тышқаның сол пернесін шертіңіздер. Параметрлерді енгізу сұқбат терезесіне шығасыз. Осы тізбектегі əрбір келесі терезе шығады, егер Ок шерітпесін ағымды терезеде бассаңыз.

Сызбаларды дайындау терезесіндегі менюіндеСохранить командамен

сұқбат	көрінеді, мұнда	сақталынатын файлдың қажетті атын енгізу керек.
Сонан	соң, Сохранить	шерітпені басқаннан кейінAPM Graph редакторы
автоматты шақырылады.

16сурет

6.3.APM Screw бұрама берілістерінің жобалау жəне есептеу жүйесі.

APM Screw жүйесі бұрандалы берілістерді есептеуге мүмкіндік береді.

Бұрандалы беріліс айналым қозғаласының түсіру қозғалысына түрлендірілуіне арналған. Бұндай беріліс бұранда мен сомыннан тұрады. Кейбір жағдайларда бұранда мен сомынның арасында басқа бөлшектер қатысты қозғалыста сателлиттер қызметін орындайтын домалақтар немесе аунақшалар орналасады.

35

Құрылымдық рəсімдеу бойынша мыналарға ажыратады: сырғудың бұранда

берілістері; домалақ-бұранда	берілістері; планетарлық-бұранда берілістері.
Сырғудың бұрандалы	берілісінің	қолданылуышектеулі жəне беті
бойынша шынықтырылған бұрандадан, қоладан жасалған топсадан құралады.
Берілістің жасалуы қарапайым жəне		төмен КПД-дан үйкеліске үлк

шығындардан тұрады. Бұл осылардың шектеулі қолданылуын түсіндіреді. Осындай берілістерді таңдаудың критерийі, тозуды төмендету мақсатымен бұранда мен сомынның түйіндесу бетінде номиналды меншікті қысымдардың

шамаларын		шектеумен		тозуғатөзімділік			болып	табылады. Сырғудың
бұрандалық берілістеріне арналып алынған шешімдер трапецидиальді жəне
үшбұрыш пішіндердің кесулеріне жатады.
APM Screw берілістің жобалық жəне тексеру есебін орындауға мүмкіндік
береді.
Дөңгелек-аунақша				берілісінде	бұранда		мен	сомынның	арасын
домалақтар орналасқан, олардың арқасында үйкеліс азаяды жəне к.п.д. көбееді.
Осындай берілістер теңселу денелердің қайтарым каналдарын талап етеді.
Қызметіне		байланысты, домалақ-бұранда				берілістер		домалақ алын-ала
керумен	жəне		онсыз	орнатылады. Бірінші		жағдайда		бұранда	беріліс
құрылымдық екі жартысомыннан жиналады. Алдына-ала керу берілістің
қаттылығын арттырады жəне бұл қаттылықтың шамасын басқаруға мүмкіндік
береді.
Планетарлық-бұранда берілісінде аралық элементтер ретінде планетарлық
берілістерге ұқсастығы бойынша сателлитеттер деп аталатын аунақшаларды
пайдаланады.		Бұл	берілістерде қайтарым			каналдары		жоқ жəне дөнгелек-
бұранда	берілісіне		қарағанда анағұрлым		сенімді		болып	саналады. Сонымен

қатар ол дөнгелек-бұрамамен бірге бір габариттерде үлкен жүктемені көтеруі мүмкін. Оның кемшілігі, жасалу күрделігі болып саналады, бұның салдары

ретінде, жоғары		құндылығы. Планетарлық-бұрамалық беріліс,						қажет	болған
жағдайда, осьтік алдын-ала керілумен орындалуы мүмкін.
Идеалды емес бұрандалы беріліс параметрлерін есептеудің негізінде оның
түйіспелік	қаттылығын			есептеуі		.жатырБұрандалы	берілістің			басқа
сипаттамалары қаттылық параметріне тəуелді: үйкеліс							моменттері,		қуатты
жоғалту, осьтік радиалды жəне бұрышты соғуы, жылубөлу, ұзақмерзімділік, ең
үлкен түйіспелік кернеулер жəне т.с.с.
Бұрандалық		жұптың		идеалды емес		ұсынылуы	параметрлердің			орташа
мəндерінен	басқа		олардың		таралу	шамаларын, сондықтан		да		есептік

сипаттамалардың көбісі статикалық өнделген күйде ұсынылады.

Домалақты жəне планетарлы-бұрандалы берілістердің ұзақ мерзімділігі, серпілу денелеріне əсер ететін күштердің үйлестірілуінен шығып келтірілген

жүктеме		есептелетіні		айырмашылық			болып	серпілу	подшипниктерінің
есептеген кезде қабылдаған əдістеме бойынша анықталады.
	Түйіспелі кернеулерді анықтау берілістің статиқалық беріктігінің есебін
құрайды. Бұл орайда мынаны естен шығармау керек, бұл кернеулер 3500 МПа-
дан	аспауы		тиіс, өйткені		кері	пайда	болған	жағдайда		пластиқалық
деформациялардың пайда болуы қаупті.

36

Windows жүйедегі көпшілік бағдарламалар секілдіAPM Screw жүйесінде тұтынушыға пайдалануына ыңғайлы жəне интуициялық түсінікті графикалық интерфейсті береді. APM Screw жүйесімен жұмыс істегенде келесі операцияны жасау керек:

1.Жүйені компьютерге орнату

2.Бағдарламаны іске қосу

3.Есептеуге берілістің түрін таңдау

4.Қажетті параметрлерді енгізу

5.Есептеуді орындау

6.Нəтижелерді қарау Компьютерге APM Screw орнату

Program Manger бағдарламаның WinMachine топта APM Screw

пиктограммасында тышқанмен екі рет шертіңіздер. APM Screw іске қосылады. 17-ші суретте APM Screw жіберілгеннен кейін оның терезесі көрсетілген.

17 сурет Беріліс түрін таңдау үшін Данные| Тип Передачи команданы

қолданыңыздар. Нəтижесінде экранда 18-ші суретте көрсетілген сұқбат терезе шығады. Есептеуге алынатын беріліс түрін таңдаңыз.

18 сурет Есептеуге бастапқы мəліметтердің үш тобын енгізу қажетті: геометриялық

параметрлері, даярлау шектері жəне берілістің жұмыс шарттары. Енгізу үшін

37

Данные | Геометрия...,		Данные | Допуски.. жəне Данные | Рабочие условия...
тиісті	параметрлер	тобына	арналған	командаларды	қолданыњызд.
Нəтижесінде параметрлерді енгізуіне арналған				сұқбат терезелер	көрінеді.
Олардың біреуі 19 суретте көрсетілген.

19 сурет Жүйе енгізілген параметрлердің дұрыстығын тексереді жəне табылған

қателер туралы хабарлаулар береді(20 сурет). Мына			оқиғада сіздерге дұрыс
мəнін енгізу қажетті.
Барлық	бастапқы мəліметтер дұрыс енгізілгеннен кейін			бас менюден
Расчет! команданы таңдап есептеуді жасауға болады.
Кейбір	есептеулер	қосымша математикалық процессор		жоқ болған
жағдайда ұзақ уақытқа созылады.
Есептеу аяқталғаннан соң, негізгі нəтижелер бағдарламаның лайықты
терезесінде көрінеді. Барлық нəтижелердің қарауына арналған бас менюдегі
Результаты...	команданы	қолданыңыздар. Мына командамен 6-ші		суретте
көрсетілген	сұқбат терезе	көрінеді. Терезедегі əрбір	шерітпе нəтижелердің

бөлек тобының демострациясына жауап береді.

Берілістің бастапқы параметрлерін жəне есептеу нəтижелерін сақтауына арналған Файл | Сохранить команданы қолданыңыз.

Мына команданы қолдануына шек қойылғансіздер берілістің тек қана бастапқы параметрлерін анықтағаннан кейін хабарды сақтай ала. cыздар Болмаған жағдайда жүйе осы команданы сұр түспен оны белгілеп қол жетпеуін көрсетеді.

Есептеу нəтижелерін қағаз бетіне шығару үшін, Файл | Печать команданы қолданыңыздар.

38

20 сурет

Негізгі əдебиет 2[133-188 бет] Бақылау сұрақтары:

1.APM Trans модулі неге арналады?

2.APM Screw модулі неге арналады?

3.APM Joint модулі неге арналады?

4.APM Trans көмегімен айналым берілістерінің қандай сипаттамаларын есептеуге болады?

5. APM	Screw	көмегімен	бұрамалы	берілістің	қандай	сипаттамаларын
есептеуге болады?
6. APM Joint көмегімен біріктірулердің қай түрін есептеуге болады?
7	Дəріс	тақырыбы.	Құрылымдардың		арқалық	элементтер
жобалануының (APM Beam), біліктер мен				осьтер(APM Shaft) талдауының
жəне жобалануының, домалау идеалды емес мойынтіректер есебінің(APM
Bear), сырғанаудың радиалды жəне тіректік (APM Plain) есептерінің жобалау

модульдері.
7.1. Брустардың	жəне	арқалықтардың	есептеу	жəне	жобалау
модульдері.

APM Beam арқалықтарды жəне брустарды есептеуге жəне жобалауға арналған программа болып табылады.

APM Beam-ның көмегімен келесі параметрлерді есептеуге болады:

тіреулердегі жəне бекітілімдердегі реакцияларды; иілу моментердің жəне иілу
бұрыштарының	таратылуын; бұралу	моменттердің	жəне	бұралу
бұрыштарының	таратылуын; деформациялардың таратылуын;		кернеулердің

таратылуын; қажу беріктік еселігінің таратылуын; көлденең жəне бойлық күштердің таратылуын, иілу жəне бұрау тербелістерінің өзіндік жиіліктерін.

APM Beam еркін жəне кеңістікті жүктеу жəне еркін бекітілу кезіндегі еркін көлденең қималы арқалық жəне сырықтық конструкцияларды есептеуге

39

арналған модуль болып табылады. Бұл кезде, арқалықтар мен сырықтар
ұзындық бойынша ауыспалы көлденең қималы болуы мүмкін.
Арқалықтарды есептеген кезде пайдаланылатын критерийлер: статикалық
беріктік;	иілу,	бұралу	жəне		созу(сығу) кезіндегі				қаттылық; статикалық
орнықтылық; динамикалық орнықтылық.
Статикалық		беріктіктің			есебі		тексермелі		болып	табылады. Оның
көмегімен берілген пішіндегі арқалыққа арналған										көлденең қимадағы
эквивалентті кернеулердің ең үлкен мəндері жəне ұзындық бойынша бұл
кернеулердің өзгерулері есептеледі.
Қатты емес арқалықтарды жəне циклдық жүктеу кезінде жұмыс істейтін
арқалықтарды		есептеген		кезде		иілу		жəне	бұру	тербелістерінің	өзін
жиіліктерін	анықтау		есебі		пайда		болады. APM Beam өз			жиіліктерінің

абсолюттіқ мəндерін, сондай-ақ олардың өз пішіндерін есептеуге мүмкіндік береді.

APM Beam модулінің құрамына кіретін редактор, арқалық геометрияларын жасауына арналған арнайы графикалық редакторы болады (21 сурет).

			21 сурет.
Аспаптық		панельде	редактордың	негізгі		командаларын		шақыр
шерітпелері		орналасқан. Тұтынушы экрандағы			сызығыштарды, аспаптық
жəне ақпараттық панельдерді алып тастап жұмыс алаңын үлкейте алады. Ол
үшін	Вид	менюінің	Линейки, Инструменты,		Статус		командалары
қолданылады. Бейнелеу масштабын өзгертуіне арналған Установки | Масштаб
командасы қызмет етеді.
Редактор алаңында арқалың суретін салғанда					жақсы визуальды бақылау

жасау үшін көмекші тік бұрышты тор шығарылады.

Арқалықтың есептеу схемасының элементінің суретін салу немесе редакциялау үшін, редакторды сурет салу режиміне ауыстыру керек.

Арқалықтың сегментін сурет салуы жəне жүкті жəне тіректерді енгізу тышқан арқылы АРМ Beam жүйесінде жасалынады.

Редакциялау редакторды сурет салу режиміне ауыстыру керек, содан соң объекті көрсету қажет(курсорды объектің үстіне қойып, тышқанның оң шерітпесін басу керек).

40