ГОСТ Емтиханга дайындалуга / seidahmet_mehanikalyk_umk_kz_copy

Арқалықтың сегментін сурет салу үшін Рисовать| Сегмент команданы таңдаңыздар немесе аспаптар панельдегі "Сегмент" шерітпесін.

22 сурет.

а) арқалық оң жағына сегмент қосу, б) арқалықтың сол жағына сегмент қосу, в) арқалықтың ішіне сегмент қосу. Крестпен курсордың бастапқы орны

көрсетілген.

Арқалықтың сегментін редакциялауына арналған сұқбат терезе(23 сурет) қолданылады.

23 сурет.

АРМ Beam редакторы көмегімен радиальды жəне осьтік қадалған күштер, таралған күштерді беруге болады, сонымен қатар иілу жəне бұралу моменттерді.

Радиальды күшті енгізу үшін, курсорды осы күш орналасатын нүктеге қойыңыз жəне тышқанның сол шертпесін шертіңіз (24 сурет).

24 сурет.

41

Тірек орналастыру үшін Задать| Опора команданы таңдаңыздар, содан соң тірек орналасатын нүктеге тышқанмен шертіңіз (25 сурет).

25 сурет.

Арқалықты есептеу үшін неден дайындалған материал сипаттамаларын беру қажетті.

7.2. APM Shaft біліктерді жəне осьтерді есептеу жəне жобалау жүйесі

APM Shaft біліктер мен осьтерді есептеуге жəне жобалауға арналған

программа болып табылады.

APM Shaft көмегімен келесі

параметрлерді есептеуге

болады: білік

тіректеріндегі

реакцияларды;

иілу

моментерінің

жəне

бұрыштарының

таратылуын;

бұралу

моменттерінің

жəне

бұрыштарының

таратылуын;

деформациялардың

таратылуын, кернеулердің

таратылуын;

қажу

беріктік

еселігінің

таратылуын;

көлденең

күштердің

таратылуын;

біліктің

өзінің

жиіліктері жəне пішіндері.

Жұмыс істеу процессінде біліктерге айтарлықтай жүктемелер түседі,

сондықтан біліктердің оптималды геометриялық өлшемдерін анықтаған кезде

мыналарды

анықтаудан

тұратын

есептеудің

кешенін

жүргізу:

қаже

статикалық беріктікті; қажу беріктігі; иілу жəне бұралу кезіндегі қаттылық.

Бұралудың жоғары жылдамдығы кезінде резонанстық аймақтарға түспеу

алу үшін біліктің өзінің тербеліс жиіліктерін анықтау қажет. Ұзын біліктерді

орнықтылыққа тексереді.

Графикалық редакторды қолданып біліктің келесі элементтерін беруге

болады: цилиндрлік

аралықтар;

конустық аралықтар; фаскалар;

галтельдер;

шұңқырлар; тесіктер; шпонкалар; бұрандалы аралықтар; шлицті біріктірулер.

Цилиндрлік секцияны сурет салу үшінРисовать | Цилиндр команданы

немесе аспаптық панельде "Цилиндр" шерітпесін таңдаңыздар.

Галтель

-

біліктің

екі

аралықтарының

түйісу

аймағындағы əртүрлі

диаметрі бар (27 сурет) кернеу концентрациясының азаюына арналған өтпелі

элемент болады.

үшінРисовать | Галтель

Галтель

суретін

салу

команданы

немесе

пиктографикалық менюіндегі "Галтель"

пиктограмманы таңдаңыз. Курсорды

галтельді енгізетін білік аралығына қойыңыз жəне тышқанның сол пернесін

басыңыз.

42

26 сурет.

а) біліктің оң жағына сегмент қосу, б) біліктің сол жағына сегмент қосу, в) біліктің ішіне сегмент қосу. Крестпен курсордың бастапқы орны көрсетілген.

Фаска - цилиндрлік біліктің жағындағы(27 сурет) коникалық жону болады. Фаска суретін салу үшінРисовать | Фаска команданы немесе аспаптық панеліндегі "Фаска" шерітпесін таңдаңыздар. Курсорды фаска салынатын сегменттің жағына жылжытып, тышқанның сол шерітпесін басыңыз.

27 сурет.

Shaft бағдарламасы шұңқырлардың үш түрін қоюға рұқсат етеді(28 сурет). Шұңқырды жасау үшін Рисовать | Канавка команданы немесе лайықты пиктограмманы таңдау керек. Содан соң курсорды шұңқыр тұратын орнына қойыңыз.

28 сурет.

Шпонкалық біріктірулер білікпен жəне оның үстінде бекітілген бөлшек, мысалы тісті доңғалақтың ступицасы, арасында айналдырушы моментті беру үшін арналған. АПМ Shaft редакторында шпонканың төрт түрінің сурет

43

салуын жасауға болады: сол жəне оң жаққа дөңгелектелінген, екі жағынан
дөңгелектелінген, сонымен қатар тік бұрыштылар.
	Шпонканың суретін салу үшін Задать | Шпонка менюде алдымен керекті
түрін	таңдаңыздар. Сол	жақта	дөңгелектелген	шпонка	сегменттің	оң
шекарасынан басталады, ал оң дөңгелектелген шпонка сол шекарасынан.
	Шлицтік біріктірулер, шпонкалық біріктірулермен бірге білікпен жəне
оның үстінде бекітілген бөлшек арасында айналдырушы моментті беру үшін
арналған. Шлицтік біріктіруді енгізу			үшінЗадать | Шлицевое		Соединение
менюде оның түрін алдымен таңдау керекэвольвентті, тікбүйірлі немесе
үшбұрышты.
	Бұрандалы аралықтарды (29 сурет) шлицті біріктірулер секілді енгізіледі,
бірінші содан соң екінші шекара			көрсетіледі, ақырғы	параметрлер сұқбат
терезеде анықталады.

29 сурет.

Біліктің сол жəне оң кесілген беттерінен басталатын тұтынушы екі тесікті бере алады. Тесіктер сатылы пішінді бола алады. Тесіктер сурет салынады жəне редакцияланады біліктің цилиндрлік аралықтар сияқты. АПМ Shaft сонымен қатар перпендикуляр тесіктерді салуға рұқсат етеді.

Тұтынушы білік аралықтарын келесі өңдеу түрлерімен бере : алады шынықтыру, азоттау, цементтеу, циандау, роликпен доңғалақтау, бытырамен ұрлеу.

АПМ Shaft редакторы көмегімен радиальды жəне осьтік қадалған күштерді, таралған күштерді сонымен қатар иілу жəне бұралу моменттерін беруге болады.

Таралған күш аралықпен, сол жəне оң шекаралардағы меншікті мəнімен сипатталады. Таралған күшті беру үшін курсорды күш əсер ететін аймағының шекараларының біреуіне қойып, тышқанның сол шерітпесін басып, курсорды басқа аймақ шекара нүктеге апару керек.

Иілу моменті радиальды күш сияқты беріледі.

Бұраушы моменті нүкте координатамен жəне мəнімен сипатталады. Оны беру үшін курсорды момент қойылатын нүктеге жылжытып жəне тышқанның сол шерітпесін шерту керек.

44

Тіректі орналастыру үшінЗадать | Опора команданы таңдаңыз, ол редакторды тіректерді сурет салу режиміне ауыстырады. Содан соң тірек қойылатын нүктеге ақпараттық панельде осьтік координата мəнін баќылап тышқанды шертіңіз.

Білікті есептеу үшін материал сипаттамаларын беру қажетті. Тұтынушы осы параметрлерді екі тəсілмен бере алады: APM WinMachine жүйесінің құрамына кіретін мəліметтер базадан(Материал | База Данных командасы)

сұқбат терезеге енгізіп (Материал | Параметры командасы).

7.3. APM Bear - домалау идеалды емес ішпектерді есептеу жүйесі

APM Bear домалау идеалды емес ішпектердің параметрлерін есептеу

жүйесі болады.

Домалау ішпектер қазіргі машина жасауда қолданылатын машиналар

бөлшектерінің анағұрлым көп шығарылатын түрлерінің бірі болып табылады.

Параметрлерді

анықтаудың

растығы

жəне

ішпектердің

жұмыс

іс

режимдерінің оптимальды таңдауы, жобаланатын механикалық жабдық үшін

бірінші дəрежелік мəні бар, ең алдымен оның дəлділігі

жəне ұзақмерзімдігі

үшін. Қаттылықты

жəне

орын

ауыстыруларды

анықтау

ішпектертерді

есептегенде маңызды болып табылады.

APM

Bear

көмегімен

мына

параметрлерді есептеуге

болады: домалау

ішпектеріндегі

орын

ауыстыруды; ең

үлкен

түйіспе

кернеулерді;

ұзақмерзімділікті, домалау денесіне əсер ететін күштерді; үйкеліс моментерді;

қуаттылықты жоғалтуды; ішпектегі жылушығуды.

Жалпы

жағдайда

ішпектің

жиынтық

орын

ауыстыруы

құрастырушылардан бола алады - осьтік, радиальды жəне жақты.

Ішпектің түріне жəне жүктелген күштің сипаттамасына тəуелді орын

ауыстыру

бір,

екіжəне

үш

өлшемді

болуы

мүмкін. Орын

ауыстыру

компоненттеріне келесі аттарды қолданылады: осьтік орын ауыстыру – ішпек

орнатылған

біліктің

осімен

бығытталған

жалпы

орын

ауыстыруд

құрастырушуы; радиальды орын ауыстыру – радиальды күшке параллель жəне

білік

осіне

перпендикуляр

бағытталған

жалпы

орын

ауыстыру

құрастырушысы; жақты

орын

ауыстыру– білік

осіне

перпендикуляр

бағытталған жəне радиальды күшінің бойымен бағытталған құрастырушысы.

Дүрсілдеу – оның айналуынан жəне геометриясына, дəлдігі мен сыртқы

жүктемесіне тəуелді ішпек орталығының салыстырмалы

орын

ауыстыруы

аталады.

APM Bear-де абсолютті жəне салыстырмалы орын ауыстырулар бірдей

болады, сондыќтан орын ауыстыру мен дүрсіл терминдері алмастыратындар

сияқты қолданылады.

Орын ауыстыру есептеу нəтижелеріAPM Bear-де келесі тəсілдермен

көрсетіледі:

1) Кесте түрінде. Экранда ішпек орталығының түйіскен

орын ауыстыру

мəндерімен толтырылған тізімі бар сұқбат терезе суреттеледі. Терезенің төменгі

бөлімінде

орын

ауыстыру

таратылуының

статистикалық

сипаттамас

көрсетілген - орта

мəні, дисперсия

жəне

орташаквадратты

ауытқуы. Орын

45

ауыстыру жиынтығының əрбір компоненттісі(осьтік, радиальды жəне жақты)

бөлек көрінеді.
2) Гистограмма	түрінде.	Қозғалу мəнінің таратылу ерекшеліктерін
көрсету үшін гистограмма қолданылады. Ең үлкен жəне ең аз орын ауыстыру
мəнінің аралығы жиырма бірдей интервалғабөлінеді. Əрбір интервалдың
шекарасына кіретін	орын	ауыстырудың бөлігі есептелінеді. 30 суретте

радиальды домалақты ішпектің жақты орын ауыстырудың гистограммасы көрсетілген.

30сурет.

3)Ішпек орталығының орнының өрісі түрінде. Кестелер жəне гистограммалар көмегімен жиынтық орын ауыстыру компоненттері бөлек көрсетіледі. Компонентердің бірге таратуын көрсету үшін екіжəне үшсебу өрістері қолданылады.

4)Анимации түрінде. Ішпектің қозғалуының нақты сипаттамасын көрсету үшін анимацияны қолданылады.

APM Bear ішпекте əсер ететін түйіскен кернеуді анықтайды. Ол "Результаты" сұқбат терезедегі "Резюме" алаңында көрсетіледі.

Ұзақ өмірлік – уақыт аралығында 100 ішпектерден 90-да қажу қиратуы болмайды. Қажу қиратуының мəні"Результаты" сұқбат терезенің "Резюме" алаңында шығарылады.

Домалау денелерге домалау жолдарынан əсер ететін нормальды күштері бар. Бұл күштер ішпек геометриясына, даярлау дəлдіктеріне, сыртқы жүктеріне

жəне домалау денелер		мен сақиналардың		салыстырмалы орнына		тəуелді
болады.
Үйкеліс	моменті	ішпекке	үйкеліс	күштерін	компенсациялау үшін
қойылған момент ретінде анықтауға болады. Үйкеліс моментінің орташа мəні
"Результаты" сұқбат терезенің "Резюме" алаңында шығарылады.
Қуаттың	жоғалтуы	домалау	денелерге	домалау	жолдарынан	контакт

əсерінен пайда болған үйкеліс күштерінің əрекетінің нəтижесінде ішпектегі қуаттың шашілуі болады. Қуаттың жоғалтуының орташа мəні"Результаты" сұқбат терезенің "Резюме" алаңында шығарылады.

Жылу шығуы ішпекке үйкеліс күштері əсерінен шыққанжылу саны болады. Жылу шығуының мəні "Результаты" сұқбат терезенің "Резюме" алаңында шығарылады.

46

APM Bear-де келесі ішпектерді есептеуге болады:

Шарикті ішпек – сфералық домалау денелері бар домалау ішпек; Роликті ішпек – цилиндрлік немесе конустық домалау денелері бар

домалау ішпек; Идеалсыз ішпек – номинальды мəндерінен қарағанда оның геометриялық

олшемдері ауытқуы бар домалау ішпек.

Ішпектің дəлдігін сипаттау үшін екі параметр қолданылады.

Ішпектің сыртқы сақинаның домалау жолының радиальды дұрсілдеуіішпектің сыртқы сақинаның максимальды жəне минимальды қалыңдығының арасындағы айырымы.

Ішпектің ішкі сақинаның домалау жолының радиальды дұрсілдеуіішпектің ішкі сақинаның максимальды жəне минимальды қалыңдығының арасындағы айырымы.

Ішпек жұмыс істеу шарттарын суреттеуіне арналғанAPM Bear-де келесі параметрлерді қолданылады: радиальды күш, осьтік күш, жүктелген тіректегі радиальды күш, жүктелмеген тіректегі радиальды күш, преднатягтың осьтік күші, жүктің динамикалық еселігі, преднатягтың радиальды жылжыу, айналу жылдамдығы.

7.4. АРМ Plain - сырғанау ішпектердің есептеу жүйесі

APM Plain сырғанау ішпектерінің негізгі түрлерін есептеуге арналған

бағдарлама болып табылады.
Бағдарламаның	көмегімен	сырғанау	ішпектердің	келесі	түрлерін
есептеуге болады: сұйықтықтық үйкеліс режимінде жұмыс істейтін радиалды
ішпек, жартылай сұйықтықтық режимінде жұмыс істейтін радиалды ішпек,
сұйықтықтық режимінде жұмыс істейтін тіректік ішпек.
Plain модулінде	ішпектің	негізгі сипаттамаларын есептеуге			болады,

мыналарды қосқанда: саңылаудың параметрлерін; майдың шығынын; майдың орташа жəне максималды температурасын; үйкеліске кеткен шығындарды, осьтік дүрсілдеуін, жəне т.с.с.

Жобалау тексеру есептеуі түрінде өтеді. Тексеру дегеніміз таңдалған материалдарға белгілі геометриялық өлшемдермен белгілі сыртқы жүктеме бойынша ішпектің шығу сипаттамалары анықталатын есеп болып табылады.

Бұл сипаттамалар оның жұмыс істеу қабілеттілігін талдау үшін негізі болып

табылады.			мəліметтерДанные
Ішпектің	есептеуіне	керекті		менюінің
командаларымен жасалынады.
Данные |	Тип подшипника командасы		есептелінетін ішпектің түрін
таңдауға рұқсат етеді.
Данные |	Геометрия командасы ішпектің геометриясын суреттейтін
параметрлерді енгізуге рұқсат етеді (31 сурет).

47

31 сурет.

Дополнительные параметры шерітпесі радиальды саңылау мəнін беруге

рұқсат етеді.	Радиальды		саңылау		берілмеуі		мүмкін, бұл	жағдайда	ол
есептелінеді.
Данные	|	Условия	работы командасы				ішпек жұмыс шарттарын
сипаттайтын параметрлерді енгізуге рұқсат етеді.
Данные	| Параметры		масла		командасы		ішпекті	майлайтын	май
параметрлерін суреттейтін физикалық сипаттамаларын енгізуге рұқсат етеді.
Расчет командасы есептеуді бастайды. Барлық бастапқы мəліметтер
енгізілгенде ол қолайлы болады. Есептеу уақытында есептеудің орындалу
пайызын көрсетуші ақпараттық терезесі көрінеді.
Результаты		командасы		есептеу		нəтижелерінің		сұқбат	терезесі

шақырады. Экранда Результаты расчета терезесі көрінеді.

Негізгі əдебиет 2 [71-132, 199-206 бет]

1.APM Shaft модулі неге арналған?

2.APM Beam модулі неге арналған?

3.APM Plain модулі неге арналған?

4.APM Shaft көмегімен қандай параметрлерді есептеуге болады?

5.APM Beam көмегімен қандай параметрлерді есептеуге болады?

6.APM Bear көмегімен қандай параметрлерді есептеуге болады?

7.APM Plain-да сырғанау ішпектерінің қандай негізгі сипаттамаларын есептеуге болады?

8 Дəріс тақырыбы. Еркін құрылымды жəне планетарлық берілістің жетектерін жобалаудың (APM Drive), серіппе жəне торсион біліктерді жобалау (АРМ Spring), жұдырықшалы механизмдерді есептеу(APM Cam) модульдері

8.1. APM Drive еркін құрылымның жетектерін комплексті есептеу жəне жобалау модулі.

APM Drive модулі еркін құрылымның айналым қозғалысының жетегін коплексті есептеуге жəне жобалауға арналған аспап болып табылады. APM

48

Drive көмегімен тісті жəне шылаушынды дөңгелектердің геометриялық өлшемдерін, сондай-ақ домалау ішпектердің жəне біліктердің тура келетін

өлшемдерің алуға болады. Есептеу процедурасы автоматты түрде орындалады.

Бұл

орайда,

алынған

аралық

нəтижелерге

байланысты

құрылымдарды

коррекциялау

интерактивті

режимде

жүзеге

асырылады. Тура

алғанда

бағдарлама

редуктордың

құрастырылған

сызбасының

авто

генерациясымен жұмысын аяқтайды.

АРМ

Drive көмегімен

есептеудің келесі түрлерін орындауға болады:

кинематиқалық сұлбаның жобалық есебі; момент бойынша кинематиқалық

сұлбаның тексеру есебі.

Тексеру

есебінің

көмегімен

сұлбаларды

тұтастай ,

жекесияқты

элементтердің де жүктеу қабілеті анықталады. Оның кіру малғұматтары болып

кинематиқалық сұлба: элементтерінің параметрлері (берілістер, подшипниктер,

біліктер,

параметлердің

тапсырылған

мəндерінде

тұтастай

берілістің

(геометриялық өлшемдер, құрылымдық материалдар сипаттамалары жəне т.с.с)

табылады. Нəтижесінде

сонымен

бірге

максималды

берілетін

қуат-та

есептеледі.

АРМ

Drive-та

редуктордың

жобаланатын

берілістерінің

параметіріне

қосымша

шектеулер

болуы

мүмкін. Осындай

қажеттілік

берілісті

жобалаған

кезде, стандартты осьаралық қашықтықпен немесе тістердің белгілі иілу бұрышымен жəне т.с..с пайда болады. Шектеулерді беру үшін, есептелетін беріліске шектеулерді қоя алатын қосымша малғұматтарды енгізуге қажет.

Реті жəне сұлбаны жобалау мен есептеу ерекшеліктері

APM Drive модулінде есептеуге жəне жобалауға аспаптар ретінде келесі модульдер қолданылады: APMTrans, APM Shaft, APM Bear, APM Data жəне

APM Graph. Сұлбаны жобалау жəне есептеу процесі 6 адымға бөлуге болады.

1-ші адым – негізгі

Жобалау процесі кинематика сұбасының құрастыруынан басталады. Валы, Подшипники, Передачи аспаптар панельдерін, немесе менюдің лайықты командаларын қолданып, керекті сұлбаны жасауға болады. Минимальды жұмыс істейтін сұлбада (32 сурет) келесі элементтер бар:

•екі білік (- горизонтальды, немесе - ветрикальды);

•бір беріліс;

•əрбір білікке екі ішпек;

•кіретін жəне шығатын біліктердің шартты белгілері

32 сурет.

49

Адымен біліктердің суретін салу қажетті. Горизонтальды немесе тік білікті таңдап, тышқанның сол шертпесімен басып, ұзындығы беглілі біліктің суреті

салынады. Егер тышқанның сол шерітпесін басып жəне оны жібермей курсорды жылжытса, онда еркін ұзындығы біліктің суретін салуға болады.

Біліктердің суретін салынғаннан ,соңсұлбасына басқа элементтерді орналастыруға болады. Берілісті орналастыру үшін екі білік көрсету керек, олар сұлбаның басқа элементтерін қимау керек. Бірінші білікті таңдалғаннан соң, одан курсорға дейін таңдалған біліктен жəне беріліс қосылатын мүмкін нүктеге шейін «резеңке» сызық сызылады. Курсор біріліс қосылатын біліктің үстінде

болғанда,	«резеңке»	сызық	берілістің	мүмкін орнын		көрсететін	пунктир
контурге	ауысады. Берілісті		осы орнында		бекіту үшін, тышқанның		сол
шерітпесін шерту керек.
Ішпектерді тек		қана	білікте	салуға	болады, олар	сұлбаның	басқа

элементтермен қиылыспау керек. Ішпек қойылатын орын курсор түрімен анықтауға болады. Ішпекті осы орында бекіту үшін, тышқанның сол шерітпесін шерту керек.

Есептеу үшін кіретін жəне шығатын білікті көрсету керек.

Дайын сұлбаны элементтерді басқаша орналастырып редакциялауға болады. Сұлбаны редакциялау үшін алдымен бір немесе бірнеше элементтерді белгілеп

қою қажетті. Ол үшін Правка | Выделить (				шерітпесі) команда қолданылады,
содан соң тышқанмен қажетті элементтер белгіленеді. (Ctrl пернесін қолданып,
бірнеше элементтерді белгілеп			қоюға	болады). Белгіленген элементтерді
Правка | Удалить ( шерітпесі) командамен алуға болады,					немесе тышқанмен
басқаша орналастыруға болады.
Кейбір элементтердің		белгіленген		элементің қара маркерінан тартып
өлшемін өзгертуге болады:				.
2-ші адым– негізгі
Бастапқы мəліметтер командасы			. Көрінген сұқбат		терезеде (32 сутер)
келесі параметрлер енгізіледі: шығудағы				момент [Н*м];	шығудағы	айналу
жиілігі [айн/мин]; беріліс саны [-]; ұзақ өмірлік [сағ].
3-ші адым– қосалқы
Есептеуге	бастапқы	параметрлерді		енгізгеннен	кейін	параметрлерді

бақылауға немесе редакциялауға болады. Ол үшін Ручная разбивка команданы қолдана алаcыздар.

4-ші адым– қосалқы

Кинематикалық сұлбадағы кез келген ішпектің, біліктің немесе берілістің

параметрлерін өз қолмен беруге болады. Параметры	командасы.
5-ші адым - негізгі

Расчет командасы. Бағдарлама алдымен берістерді есептейді, содан соң біліктерді, ал кейін – ішпектерді.

6-ші адым – негізгі

Параметры шерітпесін (немесе Результаты расчетов шерітпесін) басып, сіздер келесіні көре алаcыздар: лайықты берілісті есептеуге арналған

50