- •1.Беларуская мова сярод іншых моў.
- •2.Старажытнаўсходнеславянскі перыяд развіцця беларускай мовы.
- •3.4.Стан беларускай мовы ў часы вкл і Рэчы Паспалітай.
- •5.Развіццё беларускай мовы ў 1917-1939 гг.
- •6.Становішча беларускай мовы ў 40-ыя - 80-ыя гады і ў наш час.
- •7.Білінгвізм, або двухмоўе.
- •8.Беларуска-руская фанетычная інтэрферэнцыя.
- •10.Катэгорыя адушаўлёнасці назоўнікаў. Канкрэтныя, абстрактныя, рэчыўныя і зборныя назоўнікі.
- •9. Род і лік назоўнікаў, іх адрозненне ў рускай і беларускай мове.
- •11.Скланенне назоўнікаў.
- •12. Канчаткі назоўнікаў мужчынскага роду другога скланення.
- •13.Скланенне ўласных назоўнікаў.
- •14.Прыметнік, ступені параўнання прыметнікаў.
- •15.Лічэбнік, скланенне лічэбнікаў.
- •16.Займеннік. Прыслоўе.
- •17.Дзеяслоў.
- •18.Дзеепрыметнік і дзеепрыслоўе.
- •19.Сінтаксічная інтэрферэнцыя.
- •25.Лексіка, лексічнае значэнне слова. Амонімы, віды амонімаў.
- •1 Амонімы
- •26.Стылістычныя пласты лексікі. Сінонімы, віды сінонімаў.
- •4 Сінонімы
- •28. Лексіка паводле паходжання.
- •29.Асноўныя прыметы запазычаных слоў
- •1) Пачатковае непрыставачнае а: агрэст, атака, альтруізм, аер, армія і інш., не блытаць з аб’езд (аб- прыстаўка), адысці (ад- прыстаўка), азёры (возера – азёры вынік чаргавання о/а);
- •9.2 Неалагізмы
- •31.Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжытку.
- •33.Гутарковы стыль.
- •34.Мастацкі стыль.
- •35.Публіцыстычны стыль.
- •36.Навуковы стыль.
- •38.Афіцыйна-справавы стыль.
- •24.Правапіс вялікай і малой літар.
- •1 З вялікай літары пішуцца:
- •1 З вялікай літары пішуцца:
- •2 З малой літары пішуцца агульныя назвы стыляў у мастацтве і архітэктуры: барока, ракако, готыка, ампір, мадэрн.
- •6 Стандартныя скарочаныя абазначэнні метрычных мер пішуцца без кропак: га (гектар), см (сантыметр), кг (кілаграм), км (кіламетр) і інш.
- •20.Прынцыпы беларускай арфаграфіі.
- •2 З гісторыі пісьменнасці
- •22.Аканне і яканне ў беларускай мове. Правапіс галосных у складаных словах.
19.Сінтаксічная інтэрферэнцыя.
Сінтаксіс беларускай мовы мае свае пэўныя адрозненні ад сінтаксісу рускай мовы:
1 У беларускай літаратурнай мове не так часта, як у рускай, ужываюцца кароткія прыметнікі ў ролі выказніка: он болен – ён хворы, он умен – ён разумны, она смешна – яна смешная, она бела – яна белая.
2 Назоўнік у ролі выказніка ў беларускай мове можа ўжывацца не толькі ў назоўным, а і ў іншых склонах, што не характэрна для рускай мовы. Я таксама камандзірам (тв. склон), хоць служу другое лета. Такія канструкцыі сустракаюцца яшчэ ў старажытных беларускіх помніках літара-туры: Тая Ганна есть власна сестра небожчика Мартина, а нам тёткою.
3 У беларускай мове прыналежнасць значна часцей выражаецца прыналежнымі прыметнікамі, чым у рускай. У рускай мове вельмі часта прыналежнасць выражаецца родным склонам назоўніка. Бацькаў кажух – полушубок отца, Аляксеева кашуля – рубашка Алексея. Параўнайце назвы твораў: «Нёманаў дар» – «Дар Нёмана», «Рыбакова хата» – «Хата рыбака».
4 Пры пабудове пытальных сказаў у беларускай мове выка-рыстоўваецца часціца ці, якая ставіцца ў пачатку сказа. У рускай мове выкарыстоўваецца часціца ли, якая ставіцца пасля слова, да якога яна стасуецца. Ці ведаеш ты правіла напісання ‘не’ з дзеясловамі? – Знаешь ли ты правило написания ‘не’ с глаголами?
5 У беларускай мове назоўнікі ў спалучэнні з лічэбнікамі два (дзве), абодва (абедзве), тры, чатыры ставяцца ў форме множнага ліку: два рублі, дзве капейкі, тры ўзроўні, чатыры дрэвы. У рускай мове ў гэтых выпадках ўжываецца форма роднага склону назоўніка: два рубля, две копейки, три уровня, четыре дерева.
У старажытнарускай мове з лічэбнікам два ўжывалася форма парнага ліку, але ў беларускай мове пад уплывам формаў тыпу тры рублі, чатыры дрэвы з лічэбнікам два (дзве) таксама стала ўжывацца форма назоўнага склону. У рускай мове захаваліся спалучэнні два рубля, два дерева, а пад іх уплывам і з астатнімі лічэбнікамі сталі ўжывацца формы парнага ліку три рубля, четыре дерева, якія цяпер успрымаюцца як формы роднага склону.
6 Дзеясловы са значэннем дзеяння і стану (хадзіць, ляцець, сустракацца, бачыцца і пад.) кіруюць месным склонам назоўнікаў з прыназоўнікам па: хадзіць па балотах, бачыцца па вечарах. У рускай мове адпаведныя дзеясловы патрабуюць форму давальнага склону назоўніка з прыназоўнікам по: ходить по вечерам, летать по ночам, видеться по субботам.
7 Для выражэння мэты дзеяння пры дзеясловах руху ў рускай мове ўжываецца прыназоўнік за з формай творнага склону: пойти за хлебом, поехать за сыном, пойти за малиной. У беларускай мове ў гэтых выпадках ужываецца прыназоўнік па з формай вінавальнага склону назоўніка: пайсці па хлеб, паехаць па сына. Калі ў ролі дапаўнення выступаюць назвы ягад (чарніцы, брусніцы, маліны, ажыны, суніцы, парэчкі, буякі, або дурніцы), то часцей яны ўжываюцца з прыназоўнікам у: пайсці ў маліны.
8 Пры дзеясловах смяяцца, кпіць, здзекавацца, глуміцца, насміхацца, жартаваць, рагатаць, цешыцца, дзівіцца дапаўненне ўжываецца ў форме роднага склону з прыназоўнікам з : смяяцца з брата, жартаваць з сябра, дзівіцца з глупства. У рускай мове пры гэтых дзеясловах ужываецца часцей форма творнага склону назоўніка з прыназоўнікам над: смеяться над братом, шутить над другом, або іншыя формы: удивляться глупости.
9 Спалучэнні з формамі ступеняў параўнання прыметнікаў у рускай мове ўжываюцца з назоўнікамі ў родным склоне без прыназоўніка: старше сестры, выше друга, больше десяти дней. У беларускай мове ў такіх выпадках ужываецца прыназоўнік за, радзей прыназоўнік ад, а таксама злучнік як: старэйшы за сястру, вышэйшы ад сябра, больш як дзесяць дзён.
10 Пры вызначэнні прасторы, адлегласці прадметаў у рускай мове ўжываецца форма меснага склону з прыназоўнікам в: в двух шагах от магазина, в тридцати километрах от города. У беларускай мове для гэтага ўжываецца форма вінавальнага склону з прыназоўнікам за: за два крокі ад крамы, за трыццаць кіламетраў ад горада.
11 Пры дзеясловах ажаніць (жаніць), ажаніцца (жаніцца), як правіла, дапаўненне ўжываецца з прыназоўнікам з і ставіцца ў творным склоне: ажаніцца з прыгажуняй, ажаніць сына з дачкой ляснічага. У рускай мове пры дзеясловах женить, жениться дапаўненне ўжываецца ў месным склоне з прыназоўнікам на: жениться на красавице, женить сына на дочери лесничего.
12 Пры дзеясловах прабачыць, выбачаць, дараваць, дзякаваць, аддзячыць дапаўненне ставіцца ў давальным склоне, а ў рускай мове – у вінавальным склоне: прабачце мне – извините меня; дзякаваць настаўніку – благодарить учителя; дараваць крыўдзіцелю – простить обидчика.
13 Дзеясловы думкі, пачуцця, маўлення (гаварыць, шаптаць, думаць, непакоіцца, клапаціцца, хвалявацца, маўчаць) утвараюць словазлучэнні з назоўнікамі ў форме вінавальнага склону з прыназоўнікам пра: гаварыць пра ўраджай, клапаціцца пра дзяцей, маўчаць пра здарэнне. У рускай мове адпаведныя дзеясловы патрабуюць меснага склону назоўніка з прыназоўнікам о(об): говорить о погоде, думать о весне, беспокоиться о родителях, писать об этом.
14 У параўнальных канструкцыях прыметнік, ужыты ў форме ступені параўнання, патрабуе ад залежнага слова формы вінавальнага склону з прыназоўнікам за: разумнейшы за яго, смялейшы за ўсіх, мацнейшы за брата.
Трэба звярнуць увагу на наступныя словазлучэнні пры перакладзе:
2 градуса выше ноля – 2 градусы вышэй ад нуля (вышэй за нуль);
большое спасибо – вялікі дзякуй;
выбрать по своему вкусу – выбраць на свой густ;
два новых учебника – два новыя падручнікі;
два раза в неделю – два разы на тыдзень;
дом с тремя комнатами - дом на тры пакоі;
жить по соседству – жыць у суседстве;
жить у самого моря – жыць каля самага мора;
заболеть корью – захварэць на адзёр;
заведующий аптекой – загадчык аптэкі;
из-за тебя – праз цябе;
отправить по адресу – даслаць на адрас;
по весне – увесну;
по всем направлениям – на ўсіх кірунках;
подобрать по своему росту – падабраць пад свой рост;
поехать за сыном – паехаць па сына;
поехать на мельницу – паехаць у млын;
по закону – у адпаведнасці з законам;
по моему зову – на мой заклік;
по моему мнению – на маю думку;
по направлению к реке – у кірунку да ракі;
по отношению к – у адносінах да;
по праздникам – у святы;
по случаю праздника – з нагоды свята;
по сообщению радио – поводле паведамлення радыё;
сказать по секрету – сказаць пад сакрэтам;
сказать во весь голос – сказаць на поўны голас;
создан по образцу – створаны на ўзор;
ставить себе целью – ставіць сабе за мэту;
что касается отпуска, то... – што да адпачынку, то ...(што датычыцца адпачынку, то...).