Байланыс кірісі

Кәсіпорынның пайда көрсеткіші, оның маңызы, көтеру жолдары

Байланыс саласының негізгі әлеуметтік өндірістік функциясы барлық пайдаланушы мен абоненттер сұранысын толықтай қанағаттандыру. Дәл осындай уақытта тауар-ақша айналымының табысты дамуы тек көрсетіліп жатқан қызмет орынды болғанын талап етеді. Байланыс кәсіпорнынның тұтынушыларға белгіленген тариф бойынша көрсетілген қызметтің бүкіл көлемінен алынған табыс негізгі қызмет пайдасы деп аталады. Байланыс түрінің негізгі қызмет табысының жалпы суммасы көрсетілген байланыс қызметінің жалпы көлемінің бағасының ақшалай түрдегі көрінісі болып табылады.

Мұнда Д_од — негізгі қызмет табысының жалпы суммасы, руб.; q_i — i-қызмет түрінің көлемінің натуральды өрнектелуі. (шт., кан.-ч, кан.-км және т.б.); Ц_i — i-қызмет түрінің тарифы.

Негізгі қызмет табысы байланыс саласы бойынша, әр салада табыс көзі бойынша қойылады. Табысты анықтау тәсілдерін кеңірек қарастырып өтейік.

Байланыс арнасы түрінде көрсетілген және соңғы құрылғыларға сәйкес қызметке алынған табыстар (телефондық аппараттар, радиотрансляциондық нүктелер) осы каналдар(құрылғылар) санынан және жалдамалық немесе абонементтік төлемнен шыға жоспарланады. Телефондық аппараттарды және радионүктелерді құру мен қайта орнатудан түскен табыстар олардың саны мен орнату төлемінен тәуелді болады. Қалааралық телефондық және телеграфтық арналарды, телевизиялық және дыбыстық тарату арналарын жалдамалы төлем ретінде қолдануға беруден түскен табыстар қойылған тариф бойынша әрекет ету уақытын есепке алып арнаның ұзындығына тәуелді есептеледі. Радиобайланыс, радиотарату және телевидение құралдарының жұмысына сағаттық төлеу түріндегі табыстар таратқыштың қуатынан тәуелді қойылған бір сағаттық жұмыс істеу тарифы шамасына және радиотаратқыш және қабылдағыш құрылғылардың жоспарланған жұмыс істеу уақытынан тәуелді болады.

Негізгі қызмет табысын жоспарлау кезінде орташа табыстық такса қолданылады. Орташа табыстық такса бір ірілендірілген төлемді байланыс қызметінін көрсетуден түсетін орташа табысты сипаттайды. Мысалы, қалааралық телефондық сөйлесулер үшін тариф бүкіл сөйлесуге емес ал бір минут ішіндегі сөйлесу үшін қойылған.Бұл кезде тариф тарифтік зона бойынша бөлінген(қашықтық бойынша). Одан басқа тәуліктің әртүрлі кезіндегі және демалыс күндеріндегі жеңілдікті тарифтар дамуы бар. Осылайша қалааралық телефондық сөйлесулерге қойылған тариф бірнеше факторлардан тәуелді болады. Сондықтан табыстарды ұзақтығын есепке ала отырып нақты сөйлесулер санына , арақашықтық ұзындығына және басқа факторларға байланысты жоспарлау мүмкін емес. Соның үшін орташа табыстық табыстық такса деп аталатын бір телефондық сөйлесуге келетін табыстардың орташа шамасы қолданылады. Орташа табыстық такса тұрақты емес және оны жоспарлау кезінде бірнеше жылдық табыстық такса динамикасыны мен сол жылғы квартал бойынша қосындысы, тағы да оның өзгеруіне әсер ететін факторлар есепке алынады. (клиентура құрамы, айырбас құрылымы, төлемге қабілетті сұраныс және т.б. орташа табыстық таксаны есепке алып бір жолғы байланыс қызметін көрсетуден алынатын табыстар жоспарланады.

Мұнда n ­– шығатын төлемді айырбас номенклатурасы. q_{исх плi} – түр бойынша шығатын төлемді айырбас.(телеграмма саны, қалааралық сөйлесулер саны, посылканың, аударулар және т.б.) d_iT – байланыс қызметінің i-түрі бойынша орташа табыстық такса.

Қазіргі уақытта байланыста тұтынушылар тобы бойынша тарифтердің бөлінуімен орташа табыстық такса халық және қаражаттық ұйым, шаруашылықтық өндіріс бойынша бөлінеді. Тарифтарды жоспарлау сонымен қатар орташа табыстық таксалар тарифтердің жеке өзгеруі және инфляцияға байланысты квартал бойынша жүргізіледі. Жоспарлау көптеген позициялар санына байланысты іске асады. Мысалы, АҚ "Электросвязь" 50-ден көп позиция бойынша. 9.1 кестеде орташа табыстық таксаны анықтауға және тарифтердің өзгеруі кезінде табыстарды жоспарлау мысалы келтірілген. I вариант –көрсетілетін қызмет көлемі бұрынғы деңгейінде(100%) қалады деп алынады немесе II вариант – тарифтардың өсуіне байланысты төмендейді(бұрынғы көлемінің 90%-не дейін). Бұл таблицада тағы да техникалық құралдардың орташа жылдық саны және тарифтер негізінде табыстарды жоспарлау келтірілген. Өндіріс салаларында кездесетін қызмет көрсетуге қатысып соңында табыс алуы тек ғана техникалық құралдарға қызмет көрсету немесе хабарды тарату процесінде тек ғана өз үлесіне емес барлық кәсіпорынның өндірісінің аяқталған циклінде салалардың өзара есептесуін қажет етеді. Сондықтан тұтынушылардан түсетін табысты құру кезінде тек ғана халықты емес қаражаттық және шаруашылық құрылымдарды және басқа да байланыс кәсіпорындарын түсінуге тура келеді. Одан басқа кейбір эксплуатациялық өндіріс кәсіпорындарында (мысалы,ЭТУС,хат тасымалдау қызметі)

8 кесте.

Аталуы	Ескі тариф бойынша есептеу (1995 жыл IV квартал үшін)
	Квартал үшін нақты саны, дана.	Нақты табыстар, мың тг.	Орташа табыстық такса, тг.	Ескі тариф, тг.
Телеграфты байланыс Шығатын төлемді телеграммалар Соның ішінде: Шаруашылықты Қаражатты Халық Қалалық және ауылдық телефондық байланыс Негізгі телефондар Соның ішінде: Шаруашылықты Қаражатты Халық	642 501 77 743 51 400 513 358 315 207 69 186 17 296 228 725	16 539 6219 1079 9240	26 80 21 18	21 600 18 000 1800

және тб.) табыстар басқа байланыс кәсіпорындарына көрсетілген қызметтің көлемі мен бағасы бойынша құрылады.

Қазіргі уақытта салалардағы өзара есепте төлемдерді анықтаудың жалғыз әдісі жоқ. Екі әдіс қолданылады: арнаға және басқа қызмет түрлеріне төлемді есептесу әдісі; используютс^я два подхода: метод расчетной платы за каналы и другие виды услуг ; үлестік төлеулер әдісі, яғни табыстардың жалпы суммасынан белгілі бір үлесін төлеу. Қазіргі уақытта өзара есеп айырысу

төлемдері кәсіпорындар арасындағы келісім бойынша өзіндік құны кіреді.

Байланыс салаларындағы келісім-шарттық қатынасқа бірінші кезекте магистралды байланыс жолының біріншілік желісінің иелері және қалааралық телефондық байланыс және телеграфтық сондай-ақ радио-телевизиялық тарату

арналарын қолданатын екіншілік кәсіпорындары ауыстырылған. Барлық

тұтынушылар "Ростелеком"-ның қойған тарифтары бойынша оның аймақтық басқаруындағы немесе қалааралық арналарды жалға алады.

Өзара есеп хаттық байланыс арасына енгізілген. Бірақ бұл кезде кіріс және

9-кесте.

шығыс ағындар айырмасы, транзитті өңдеу вагон паркінің құрамы және басқа жағдайлар ескеріледі . Өзара есеп айырысу почтамт және хат тасымалдау қызметі арасына , тағы да МТС және телеграф арасына МТС және ГТС арасына МТС және кәсіпорын арасына енгізілген. Олар сызықты және станциондық

құрылымдарға қызмет көрсететін ,магистральды байланыстың шығыс арналарын қолданғанға төлемді қою нарықтық қатынастарға сәйкес келетін кәсіпорынның өзін қаржыландыру принципіне сәйкес келеді. Сөз жоқ, ұсталып қалатын төлемдерді түсіндіруде өзара есеп айырысудың әрі қарай дамуы қажет.

.

сұрақтары:

1. Байланыс саласының негізгі әлеуметтік өндірістік функциясы?

2. Негізгі қызмет пайдасы деген не?

3. Табысты анықтау тәсілдері?

4. Орташа табыстық такса нені сипаттайды?

5. Жеке табыстар деген не?

Байланыс жұмысының сапасы.

Байланыс жұмысы сапасының маңызы.

Нарық кезінде, кәсіпорынның нәтижелі жұмыс істеуі тек қана шығараған заттарымен қызметтеріне байланысты емес, жұмыс шығаратын заттардың ассортиментіне, пайдаланушылардың талаптарына байланысты техникалық экономикалық сынаттамаларына сәйкес болу керек.

Сапа белгілі көрсеткіш бәсекелестікке, пайдаланушыларды келтіруге, қолданылатын фактор болып саналады.

Сапалы заттардың, қызметтердің қасиеттерінің жинақталған жағдайы деп түсіну керек, ол пайдаланушылардың қажеттілігіне жарайтының көрсетеді. Сапаның кейбір түрлері: жіберу жеделдігі, дер кезінде апарып беру, өңдеу т.б. оларға қойылатын жоғарғы талап: хабарды сақтау, шындықты өзгертуге, жан жаққа тарап кетпеуі, хабарлардың құпиялылығын сақтау.

Бірнеше кәсіпорынның байланыс қызметінің қатысуы, сапа көрсеткішіне, желілікке байланысты сипаттама береді.

Сапа көрсеткішінің жоғары болуы жаңа техника прогресстеріне өндірістің тиімді болуына, ресурстарды үнемдеп қолдануға әсерін тигізеді.

Байланыс жүйесін желілікке түрде құру хабарлардың жылдам жіберілуіне әсер етеді.

Пайдаланушылардың сапаға қойылатын маңызды бір талабы, ол қызметтерді оңай қолдану болады (жақындығы, дамуы) оңай қолдану тағы да байланыс қызметінің бағасына байланысты.

Телерадио хабарларын таратуға пайдаланушылардың қоятын талабы, телерадио программаларын жоғары сапамен қабылдау, эстетиканың болуы да керек, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз жасау қажет.

Байланыс қызметінің қорытынды нәтижесін сипаттайтын жалпы қасиеттері:

• Жіберу жылдамдығы;

• Жіберудің нақтылығы, өзгермеуі, сақталуы;

• Сенімділік, техника құралдарының тұрақты жұмыс істеуі;

• Байланыс қызметтеріннің құралдарының оңай пайдалануы;

• Ыңғайлы пайдалануы, эстетикалылығы, экологиялық қауіпсіздігі;

• Байланыстың құпиялықтың қамтамасыз етуі жан – жаққа таратылмауы.

Байланыс операторларының міндеті:

Байланыс қызметін пайдалануға беру және оның сапасын, стандарттарды, техника нормаларын, сертификацияны сақтау: әртүрлі штрафтарды кәсіпорын төлейді.

Байланыс жұмысының сапасы 2 тпотан тұрады:

• Қызмет көрсету жұмысының сапа көрсеткіштері;

• Байланыс қызметінің сапа көрсеткіштері.

10-кесте. Байланыс жұмысының көрсеткіштер системасы

Жіберу жылдамдығының нормативі хабардың өзінің бақылау уақыты болады; Қызмет сапасын бағалайтын жеке көрсеткіштер системасы.

ҚАТ С:

• Орындалмаған сөйлесулер - % -ті;

• ҚТС арқылы сөйлесудің - %ті

• Бақылау уақытында өткен телеграмма - %-ті;

• Бақылау уақытында тапсырылған телеграммалардың - %-ті;

• 1000 өңделген телеграмманың сапасыз жіберілген телеграммалар саны.

Қалалық ТС

• Қтс 100 телефон аппаратына келетін орташа кварталдық өтініш саны;

• Бақылау уақытында жөнделген бұзылулардың - %ті;

• Бұзылған таксофондардың меншікті үлесі;

Ауылдық ТС:

• Ауылдық ТС 100 телефонға келетін орташа кварталдық өтініш саны;

• Бақылау уақытында жөнделген бұзылулардың -%ті

Сым арқылы таратылатын радиохабар:

• 100 радиожүйесіне келетін шағымдар саны;

• Бақылау уақытында жөнделген шығымдар - %ті;

• Станциялардың тоқтау уақытының - %ті

Радиобайланысы, радиотелехабар тарату:

• 1000 сағат жұмыс істегендегі радиопередатчиктердің үзілістерінің барлық себептерден болған минутпен есептелінген уақыты;

• Радиохабар таратудағы нормативтен жоғары кәсіпорын себебіне байланысты үзілістердің 1 квт - қа дейінігі 1квт және жоғарғы қуатты станциялардың уақыт мерзімі;

• Кәсіпорын күнәсіне байланысты болған таратушы радиоканалдардың нормативтен жоғары болған үзілістің уақыт мерзімі;

• Теревидение передатчиктерінің 1000 сағат жұмыс істегендегі болған сапасыз жұмыс істеуінің есептегендегі уақыт мерзімі.

Спутник байланысы:

• Нормадан жоғары және жалпы үзілістің уақыт мерзімі.

Почта байланысы:

• Почта жолдамаларын жоғалту және ұрлау;

• Ақша аудармаларын ұрлау және жетіспеушілігі;

• Газеттерді басылып шыққан күні тапсыру;

• Хаттардың бақылау уақытында өту - %ті;

• Облыс аралықтары арасында;

• Облыс орталықтарыменаудан орталықтары арасында.

Барлығына бірдей көрсеткіш шағым саны. Сапа көрсеткіштері кәсіпорынның жұмысын бағалау үшін қолданылады. Қызметтің сапа көрсеткіштері есепке алынуы тиісті.

Қызмет көрсету жұмысының сипаттары және байланыс қызметінің сапаларын жақсарту жолдары.

Байланыс жұмысы сапасының комплексті және жүйелі түрде жақсарту проблемалары сапа деңгейіне әсет ететін факторларды табуды қажет етеді.

Факторларды екі топқа қосуға болады:

• Техника – технология факторлары;

• Ұйымдастыру – экономикаға байланысты факторлар.

11-кесте. Байланыс жұмыс сапасына әсер етуші факторлар

• Кәсіпорын желісін кеңейту;

• Құралдарды жаңарту, іске қосу;

• Ғылыми жаңалықтарды енгізу;

• Байланыс құрану схемаларын ықшамдау;

• Құралдардың сапасы;

• Басқару жүйесін қорғау;

• Пропорционалды дамуы;

Ұйымдастыру экономикалық факторлар:

• Операторлардың нормативті заң базасын құру;

• Лицензия, сертификация жұмыстарын ұйымдастыру;

• Тай – таластың нарықта бірнеше операторлардың барлығын білдіреді;

• Қызмет көрсету тәсілдері мен алдағы түрлерін енгізу;

• Біркелкісіз жұмыс ауырлығы, жұмыс ауырлығын теңеу үшін ыңғайлы тариф жүйесін қолдану;

Кадрлар, еңбек өнімділігі және байланыс саласындағы еңбек ақысы.

Байланыс еңбек ресурстарының құрамы мен структурасы.

Еңбек ресурстары материалды, рухани игілікті құрарда ерекше орын алады. Әлем тәжірбиесіне қарасақ, неғұрлым өндіріс тезникасы күрделі болса, сол ғұрлым адам қажеттілігінің мағынасы өсе береді.

Еңбек материалды игіліктің көзі ғана емес, сонымен қатар өмір тіршілігінің маңызды тармағы, адамның мүмкішілігі, өмірге деген ынтасы ашылады.

Нарық кезінде көбісі ақшаның иесі, қызықтығы бар тұлға болады.

Материалды өндіріс тармағында, жұмыскерлер саны қысқаруда, жыл сайын 1 – 1,5 % ал қосымша өндірістегі жұмыскерлер санының меншікті үлесі 5,3 – 2,7 % ке дейін төмендеді.

Сапа тармағындағы жұмыскерлер саны да өзгереді.

1990 жылы почта байланысында – 49,8 % қызметкерлер істесе, 2000 жылы олардың меншікті үлесі 35 – 40 % дейін төмендеді.

Кадрлардың жылжып, ауысып отыруын сипаттау үшін және коллективтің тқрақтылығын бағалау үшін айналым және тұрақтамаушылық коэффициенттері қолданылады.

Айналым көрсеткіші бағалағанда мына жағдайды айыра білу қажет, олар: а) объективті себептерге қарай керекті айналым, б) субъективті себептерге қарай артық айналым болады.

Байланыс жұмыскерлерінің салалық структурасы.

Кәсіпорынның оптималды жұмыскерелер санын табу методикасы

Нарық экономикасы ресурстарды қсықарту керектігінкөздейді, оның ішінде еңбек ресурстары да бар. Қазірігі қүнделікті және болашақтағы жұмыскерелер керектігі деп ажыратады.

12-кесте. Еңбек ресурстарының қажеттілігін табу.

Тасымаладарды сұрыптайтын жұмысекрлер саны:

q - орта айлық тасымал і – түрі

-өнім нормасы і – түрлі операция бір/сағат – 1адамға

- демалушының орнына істеуші коэфф. – 1,08=24 күндік демалыс.

- бір адамның жұмыс уақытының айлық қоры 169,2 сағат тасымал көлемі жетіспесе жұмыскер саны, қосымша маман үшін жұмыс істеуді есепке алу керек:

Құралдарды пайдаланатын жұмыскерлер саны:

- құралдар саны;

H – уақыт нормасы, J – түрлі құралды пайдалануға жұмсалатын инженер техниакалы қызметкерлер саны, нормативке байланысты болады.

Басқару жүйесінің қызметкерлер саны, кәсіпорынның ұйымдастыру структурасы бойынша табылады.

Негізгі өндіріске керекті жұмысекр санын табу. Жыл басындағы жұмыскерлер санына () жұмыс көлемінің өсуіне байланысты жылдық штатының орташа өсімнің қосып, одан орташа жылдық босаған қызметкер санын алы.н тастаймыз.

жыл басындағы саны + орташа жылдық өсім – Э (босатылған жұмыскелер саны)

Орташа жылдық жұмыскерлер өсімін есептеу:

Ай бойы қабылдағанды есептегндегі өсім:

- қаралып отырған жылы қабылдаған жұмыскерлердің толық айлар бойы жұмыс істеуі коэфф.

Еңбек өніміділігін арттыру арқылы жұмысшылар күшін үнемдеу:

айлық жұмыс уақыты

- шараларды қолдануға дейінгі және қолданғаннан кейінгі уақыты нормасы.

Еңбек өнімділігінің негізгі мән істері мен көрсеткіштері

Еңбек өнімділігі бір жұмыскердің бір уақытта қызмет көлемін өндіру арқылы табылады. Еңбек өнімділігі кереісінше еңбек сыйымдылығы көрсеткіші, бұл бір қызметті жасау үшін жұмсалған уақыты көрсетеді.

Қызмет көлемінің өсімін төмендегі жолдармен алуға болады:

Қосымша ресурстарды қлоданып алуға болады.

Еңбек өнімділігінің өсуі арқылы алуға болады.

Бірінші – экстенсивті, екінші – интенсивті дамужолдары бар:

Еңбек өнімділігінің өлшемі;

• Натуралды;

• Шартты натуралды;

• Баға арқылы көрсетіледі

Еңбек өнімділігінің баға арқылы өлшенуі кеңінен таратылған, оның формуласы:

Еңбек ресурстарының тиімділігін (эффективтілігін) бағалу үшін еңбек өнімділігі көрсеткіші қолданылады.

Еңбек өнімділігінің тиімділігінің өсуінің маңызды сипаттамалары:

• Еңбек өнімділігінің өсуі арқылы негізгі өндірістен алынған табыс;

• Еңбек өнімділігінің өсуі арқылы үнемделген шартты штат

Еңбек өнімділігінің өсуі арқылы алынған табыс:

- негізігі өндіріс табысы;

- еңбек өнімділігі;

Еңбек өнімділігі өсуіне байланысты шартты үнемделген штат

Есептелген табысты алу үшін керекті жұмыскерлер саны -

Еңбек өнімділігінің өсу темпы орташа еңбек ақысының өсу темпысынан артық болуы керек.

Нарыққы өту кездерде бұл жағдай сақталған жоқ. Қазіргі жағдайда біртіндеп қалпына келе жатыр. Төменгі жағдайдың сақталуына тырысу керек. Еңбек өнімдлігінің өсу темпы, қордың жабдықталу темпысынан артық болуы керек:

Еңбек өнімділігімен салыстырғанда, қордың қайтарылуы жоғарғы темпымен өсуі керек:

Осы пропорцияларды сақтау интенсивті өрлеуге сәйкес келеді де, өндіріс тиімділігін көтереді.

Байланыс саласындағы еңбек өнімділігінің өсу факторларымен резервтері

Еңбек өнімдіілгінің өсу факторлары еңбек процесстерінің элементтерінің өзгеруі деп түсінуі керек.

Еңбек өнімдіілгінің өсу резервтері, еңбек ресурстарының қолданбаған мүмкіншіліктері деп түсінуі керек.

Өндіріс саласынан тыс факторларға жататындар: демографиялық, әлеуметтік, экономикалық әртүрлі жағдайлар.

Ішкі салалық факторлар: жұмыскерлер санының қысқартылуы, олар 2 топқа бөлінеді:

• Техника-технологиялық,

• Ұйымдастырушылық мәселелері.

Техника-технологиялық факторлар: механизация автоматизациялау, модернизациялау, компьютеризациялау.

Басқару жүйесін жақсарту еңбекті, өндірісті ұйымдастыру жұмыстарын жақсарту. Кдрлерді іріктеу, дайындау, жұмыс орындарын ұйымдастыру, өндіріс процестерін ықшамдау, еңбек шарттарын жақсарту, материалды, моральді жағдайларды жақсарту жұмыстары жатады.

Еңбек өнімділігінің өзгеруіне кейбір факторлардың көпшілік әсері.

- і факторға байланысты жұмыскерлер санының үнемделуі

және - базисті және қазіргі жылдардағы жұмыскерлер саны;

- негізгі өндіріс табысының өзгеру темпы.

Cұрақтары:

1. Еңбек ақы деген не?

2. Еңбек ақы деңгейі? Принциптері?

3. Тарифтік ставка деген не?

4. Разряд деген не?

5. Жалақы деген не? Түрлері?

6. Кадрларды іріктеу және орналастырудың жалпы принциптері қандай ?

7. Менеджер дегеніміз кім ? Және оның мақсаты болып не табылады ?

8. Ұйымды ақпараттық жүйеге кіретін формальды және формальды емес коммуникациялармен байланысты қандай 2 түрге бөлеміз ?

Байланыстың өндірістік қорлары және қолданылуы.