2.6 Еңбекті және оған ақы төленуін есепке алу

Еңбекақының мәнін қарастырған кезде оның жалдамалы жұмыскерлерге, яғни өз еңбегі үшін ақы алатын адамдарға қатысты екенін ескеру қажет.

Еңбекақы - бұл жалдамалы жұмысшының табыс алу элементі, өзіне қатысты еңбек ресурсын экономикалық жүзеге асыру нысанының құқығы. Сонымен бірге жұмыс берушіге, яғни еңбек ресурсын өндіріс факторларының бірінің сапасын жақсарту үшін, сатып алушыға жалдамалы жұмысшыларға еңбек ақыны төлеу өндіріс шығындарының элементтерінің бірі болады.

Нарықтық экономика жағдайында еңбекақы көлеміне нарықтық және нарықтық емес бірқатар факторлар әсер етеді.

Жалақының негізгі элементі – жалақы мөлшерлемесі. Бірақта ол еңбек нәтижесіне әсер ететін жұмысшылардың мүмкіншіліктерін, физикалық күнін, реакциясын ескермейді. Сондықтан жалақы құрылымында тағы бір элементті бөліп айтуға болады, ол өтпелі бөлігі. Ол еңбек қызметінің жеке нәтижесінің өзгешелігін көрсетеді: (сыйақы, қосымша төлем және т. б.) Сонымен бірге табыстың басқа түрлері де бар. Ол жұмысшының нақты кәсіпорында алатын мүмкіншілігі (материалды көмек, бағалы сыйлық, зейнетақы сақтандыруы).

Жалақының кесімді нысаны өнімнің әрбір данасына төлем немесе атқарылған жұмыс көлеміне байланысты. Ал мерзімді жұмыс істеген уақытына төлем, бірақ күнтізбелік емес, тарифтік жүйемен қарастырылған нормативтік уақыт.

Нақты бір кәсіпорын өндірілетін өнімнің мінездемесіне, сол немесе басқа технологиялық процестің болуына, еңбекті және өндірісті ұйымдастыру деңгейіне қарамастан сол немесе басқа еңбек ақы нысанын қолданылады. Мысалы, кесімді жалақы тиімсіз болуы мүмкін, егер тек қана кесімді-сыйақылы немесе кесімді прогрессивті варианттарын қолданса, бірақ егер аккордтық жүйені қолданса, онда тиімділік жоғарылайды. Сол кәсіпорында цехтардағы нақты бір өнім шығаруға байланысты еңбекақы варианттарын қолдану әр түрлі болуы мүмкін.

Кәсіпорынға жұмысшыны қабылдау үшін алдымен жұмысқа қабылдау жөнінде өтініш жазады, артынан жұмысшыны жұмысқа қабылдау бұйрығы қабылданады. Бұйрықта міндетті түрде қабылдағалы жатқан жұмысшының толық аты-жөні, қызмет лауазымы, жұмыс орны мен жалақы мөлшерлемесі көрсетіледі. Сондай-ақ, жұмысқа кірісу уақыты анықталады. Бұйрықпен қабылданған жұмысшы жеке карточкасы толтырылады, карточкада жұмысшы өзі жайлы жеке ақпараттарды көрсетеді. Артынан жұмысшы мен жұмыс беруші арасында еңбек келісімшарты жасалады. Кәсіпорын штатына алынған жұмысшыға бұйрықпен және еңбек келісімшартымен белгіленген жалақы мөлшерлемесі жұмыс жасаған күндерінің кестеіне сай әр айдың 10 жұлдызынан кешіктірілмей беріледі. Жұмысшы жалақысынан міндетті зейнетақы және жеке табыс салығы бюджетке жіберіліп отырады. Жұмыс беруші тарапынан міндетті түрде әлеуметтік салық және әлеуметтік сақтандыру төлемдері. Жұмысшының мереке және демалыс күндері жасаған жұмыс күндері үшін екі еселенген ақы төленеді және ол бұйрықпен рәсімделеді. Жұмысшы жылдық еңбек демалысына арыз білдіру арқылы шығуына құқысы бар. Жұмысшы мен жұмыс беруші арасындағы барлық қатынастар мен даулар Еңбек кодексі негізінде шешіледі. [Тіркеме 1-4]

Кесімді және мерзімді еңбек ақы төлеудің нысандарын жүйелі түрде көрсетуге болады.

Жалақы жүйелері мен нысандары

Еңбекақы төлеудің жүйелері мен нысандары
Кесімді	Мерзімді
Қарапайым кесімді	Қарапайым мерзімді
Кесімді сый ақылы	Мерзімді сый ақылы
Жанама кесімді	Сағаттық
Аккордтық	Күндік
Кесімді прогрессивті	Апталық
Жеке	Ұжымдық

«VIP-ГТ» ЖШС Жалақы төлеу ведомостары мен кассалық ордерлер бойынша 1200000 теңге көлемінде еңбекақы төленген. Баланс активі де,пассиві де осы сомаға азаяды.Ақша қаражаттары 1010 счетында,ал еңбекшілерге жалақы есептеу-шоттардың типтік жоспарындағы «Еңбек ақы бойынша қысқа мерзімді берешек» атты 3350 счеттар тобында есепке алынады.Баланс жиынтығы шарувшылық операциясының сомасына кемиді.Бухгалтерлік проводка төмендегі түрде жасалады: Дт 3350-1200000 теңге;Кт 1010- 1200000 теңге