ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСРЛІГІ

Қ.И. СӘТБАЕВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Құрылыс және сәулет институты Тіршілік әрекеті қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау кафедрасы

Барлық мамандық студенттеріне арналған «Еңбек қорғау» пəнінен тəжірибелік сабақтарды өткізу бойынша

ОҚУ-ƏДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ

Алматы 2014

УДК 628.517.2 (076)

Құрастырғандар: т.ғ.д., проф. Қасенов Қ.М., т.ғ.к., проф. Нұрғабылов Ө.Ш., аға оқытушы Ахмадиева Т.К., аға оқытушы Түсүпқалиева Э.А., оқытушы Айтбекова Т.Т., оқытушы Бөтебаева Ж.Т.

Барлық мамандық студенттеріне арналған «Еңбек қорғау» пəнінен тəжірибелік сабақтарды өткізу бойынша оқу-əдістемелік құралы. – Алматы: Қ.И. Сəтбаев атындағы ҚазҰТУ. 2014. –С. 1 - 57

Барлық мамандықтағы студенттерге арналған«Еңбек қорғау» пəнінен тəжірбиелік жұмысқа арналған оқу құралыбойынша оқу процесін ұйымдастыру-әдістемелік қамтамасыз етудің негізі болып табылады. «Еңбек қорғау» курсы бойынша оқу құралы Қазақстан Республикасының МЕСТ мазмұнына, біліктілік сипаттамасына, типтік және жұмыс жоспарына сәйкес әзірленді, осы пәннің негізгі мазмұнын көрсетеді, студенттердің пәнді меңгеруін жеңілдетеді, проблемалық мәселелерді дербес ойлауға, таңдауға және шешуге үйретеді.

Оқу құралы күндізгі және қашықтан оқыту технологиясымен оқитын студенттерге арналған.

Ил. 1. Əдебиеттер тізімі. 46 атау.

Рецензент: т.ғ.д. профессор Долгов П.В.

2014 жылға СжҚ институтының баспасының жоспарымен басылады.

© Қ.И. Сəтбаев ҚазҰТУ, 2014 ж.

2

Кіріспе

1990 жылдың ортасына қарай өндірістік жарақатталуының деңгейінің көтерілуі байқалды; өнеркəсіп жұмысшыларының еңбек жағдайы айтарлықтай төмендеді; кəсіпорындарда еңбек қорғау мамандығы шамамен екі есеге азайды; еңбек қорғау бойынша іс-шараларға кеткен шығындар қысқартыла бастады. Қорытындысында жағымсыз факторлар мен өндірістік жарақаттардан зардап шегушілердің жалпы санының өсуіне алып келген сəтсіз жағдайлар, катастрофалар, мүмкін болатын апаттар саны айтарлықтай өсті.

Бұл жағымсыз тенденциялар ЖОО-да өндіріcтік қауіпсіздік жəне еңбек қорғау саласындағы білікті маман даярлау қажеттілігін көрсетеді. Ə жұмысшының жеке дайындығының жəне еңбек қорғау мен бар қауіпсіздік жүйесінің біліктілігіне, нарықтық экономикаға бейімделуіне, жұмысшылардың өмірі, денсаулығы жəне кəсіби қызмет процесіндегі еңбек мүмкігдіктерін қорғауына кепіл беретіндей жағдайға жету қажет.

Еңбек қорғау жүйесі бұл білім беретін жəне өндірістік нысандардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуші жүйенің, сонымен қатар елдің ұттық қауіпсіздігінің жалпы жүйесінің құраушы бөлігі болып табылады.

Кəсіби білімнің негізгі міндеттерінің бірі маманның еңбек қорғау психологиясын қалыптастыру. Өндірістегі жұмысшы кез-келген басқа саладағы жұмысшы сияқты еңбек қорғау негіздерін, соның ішінде еңбек қауіпсіздігін білмейтін болса, өзін білікті маман ретінде санай алмайды. Жұмысшылардың біліктілік дайындығын жəне олардың жалпы қауіпсіз болатын қозғалыс мəдениетін игеруі адамның қызметін барлық еңбе

саласындағы	өндірістік		профилактикада		анықтаушы	факторлар	болып
табылады.
Осы оқу құралының мақсаты студенттерді технологиялық процестердің
қауіпсіздігін	қамтамасыз		ету жəне еңбек шартын			жақсарту	бойын
инженерлік	есептер	жүргізуге		дағдыландыру. Оқу құралы «Еңбек қорғау»
пəні бойынша теориялық курсты толықтырады, жəне «еңбек қорғаудың»
негізгі бөлімдерін		игеруде		студенттердің	білімін тереңдетеді. Мысалы:

«Еңбек	қорғау	саласындағы »,		заң«Еңбек	психологиясы	жəне
физиологиясы», «Техникалық қауіпсіздік				негіздері», «Өндірістік санитария
жəне	еңбек гигиенасы», «Өндірістік			қауіпсіздікті	техникалық	реттеу»,
«Электрқауіпсіздігімен		қамтамасыз	ету» жəне «Өрт		қауіпсіздігі	туралы
жалпы түсінік».
Оқу құралының		ерекшелігі, əр	практикалық сабақ тақырып бойынша

əдістемелік нұсқаулардан белгілі есептерді инженерлік жолмен шеш тапсырмаларынан жəне анықтауыш материалдардың қажетті мөлшерінен тұратындығы болып табылады.

Практикалық сабақ барысында əдістер студенттің кезекті мамандық қызметінде курс материалдарын игеру нəтижелілігін арттыруға мүмкіндік береді.

3

ТЕРМИНДЕР СӨЗДІГІ

ЕҢБЕК ЖАҒДАЙЫ БОЙЫНША ӨНДІРІС ОБЪЕКТІЛЕРІНІҢ АТТЕСТАЦИЯСЫ –жұмыс орнында сауықтыру шараларыны, жұмысшылардың жұмыс шартымен танысуының, ауыр жұмыстағылар мен қауіпті жəне зиянды жұмыс жағдайындағы жұмыстарға өтемақы алу құқығын

бекіту не бекітпеу үшін жұмыс сертификациясының, жұмыс		жағдайының
бағалануы мен анализ жүйесі.
АЭРАЦИЯ – өндірістік орындарының бірігіп басқарылатын табиғи
желдетілуі.
ҚАУІПСІЗДІК – адам денсаулығы мен қауіпсіздікке тəуелділіктің
қалыпты жағдайы.
ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ – жұмыскерлерге	зиянды	жəне қауіпті
өндірістік фаторлардың əсері болмайтын еңбек жағдайы.
ЕҢБЕКТІҢ ҚАУІПСІЗ ЖАҒДАЙЫ- жұмыскерлерге зиянды жəне
қауіпті өндірістік фаторлардың əсері болмайтын	жəне олардың деңгейі
гигиеналық нормативтерден аспайтын еңбек жағдайы.

ЗИЯНДЫ ЗАТ – қазіргі əдістермен табылатын адамның қазіргі жəне келешектегі ұрпағында, қауіпсіздік шарты бұзылған кезде адам ағзасымен жанасуы болатын зат.

ЫСТЫҚ ЦЕХ – жылу бөлінудің 20 кал/сағ/м3 жəне одан жоғары жағдайындағы технологиялық процестер жүзеге асатын өндірістік орын.

ҚЫЗЫҒУШЫ ЖАҚ – еңбек қорғаудың нəтижелілігіне қызығушылық білдіретін не оның əсеріне сезімтал тұлға немесе тұлғалар тобы.

ИММУНИТЕТ – ақуыздардың, патогенді микроағзалар мен олардың улы өнімдерінің əрекетіне ағзаның қарсы тұрушылық қабілеті.

ТЕХНОГЕНДІК ҚАУІПТІЛІК КӨЗДЕРІ– экологиялық сферадағы қауіптілік факторына əкелетін қызмет түрлері(өндірістік, қорғаныстық, ғарыштық жəне т.б.)

БІЛІКТІЛІК – білім мен жаңалықтарды пайдалану қабілеті.

ӨНДІРІСТІК	ОРЫНДАРДЫҢ		МИКРОКЛИМАТЫ–		осы
орындардың ішкі ортасының климаты.
СƏЙКЕССІЗДІК – оқыс жағдайға,			материалдық	шығынға, жұмыс
орнының жағдайыныі	төмендеуіне	немесе бұл		факторлардың əртүр
бірігуіне тікелей не жанама алып			келетін, тех икалық регламенттен,
қабылданған практикадан жəне жұмыстың орындалу процедурасынан қандай
да бір ауытқушылық.
ОҚЫС ЖАҒДАЙ – жұмыскерді		өлімге, жарақатқа		не ауруға	алып
келетін жағымсыз жайт.

ЕҢБЕК ҚОРҒАУДАҒЫ ЖҰМЫСТЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ–

еңбек қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған шаралар жүйесі.

ЕҢБЕК ҚОРҒАУ – құқықтық, əлеуметтік-экономикалық, құрылымдық-техникалық, санитарлық-гигиеналық, емдік-профилактикалық,

4

реабилитациялық жəне басқа шараларды қоса алғандағы еңбек процесіндегі жұмыскердің денсаулығы мен өмірін сақтау жүйесі.

ӨНДІРІСТІК ОРТА – еңбек процесінде əсер ететін табиғи-климаттық жəне кəсіби жағдайлардағы(физикалық, химимялық, биологиялық жəне əлеуметтік) факторлардан құралған адамды қоршаған ішкі ортаның бөлігі.

ТҰРАҚТЫ ЖҰМЫС ОРНЫ– жұмыскер өзінің жұмыс уақытының көп бөлігін (50% - дан аса не үздіксіз 2 сағаттан көп) өткізетін орын.

ОҚИҒА – оқыс жағдайға алып келетін не алып келуі мүмкін жайт. КƏСІБИ АУРУ – өндіріс жағдайындағы зиянды фактор əсерінен жəне

санитарлық талптың бұзылуынан болатын ауру.

ЖҰМЫСҚА		ҚАБІЛЕТТІЛІК – белгілі		бір уақытта	істелген
жұмыстың	саны	мен	сапасымен	сипатталатын	адам	ағ
функционалдық мүмкіндіктерінің деңгейі.

ЖҰМЫС ЗОНАСЫ – жұмыскерлерді тұрақты не тұрақсыз болатын орнындағы еден мен алаң деңгейінен 2 м биіктікпен шектелген кеңістік.

ЖҰМЫС ОРНЫ – еңбек қызметі процесіндегі жұмыскердің тұрақты не тұрақсыз болатын орны.

НƏТИЖЕЛІЛІК – адам қауіпсіздігі мен денсаулығына тəуекелділікті басқару мен бақылауға қатысты жəне еңбек қорғау саясатына, оның мақсаты мен міндетіне негізделген, еңбек қорғауды басқару жүйесіні функциялануының өлшенген нəтижелері.

АДАМНЫҢ	ДЕНСАУЛЫҒЫ	МЕН ҚАУІПСІЗДІГІНЕ
ТƏУЕКЕЛДІЛІК –	адамның денсаулығы мен қауіпсіздігіне жағдайдың
əсерінің жүзеге асуы.
ҰЙЫМДАҒЫ	ЕҢБЕК ҚОРҒАУ	ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ
СЕРТИФИКАЦИЯСЫ – орнатылған тəртіпке		негізделген сертификация

бойынша, ұйымдағы еңбек қорғау жұмыстарның мемлекеттік нормативтік талаптарына сəйкестігінің бекітілуі бойынша органдар қызметі.

ЕҢБЕК	ҚОРҒАУДЫ	БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ–			ұйым	қызметімен
байланысты	денсаулықты	қорғау	мен	еңбек	қауіпсіздігі		аясынд
тəуекелділікті	басқарумен	қамтамасыз	ететін	ұйымның		жалпы	басқару

(менеджментің) жүйесінің бөлігі.

ЖҰМЫСКЕРЛЕРДІҢ ЖЕКЕ ЖƏНЕ ҰЖЫМДЫҚ ҚОРҒАНЫС ҚҰРАЛДАРЫ – жұмыскерлерге зиянды жəне қауіпті өндірістік факторлар əсерінің алдын алу мен оларды азайтуға қолданылатын техникалық құралдар.

ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИКАСЫ – жұмыскерлерге қауіпті өндірістік факторлар əсерінің алдын алуға бағытталған ұйымдық жəне техникалық шаралар жүйесі.

ЖАРАҚАТТЫҚ	ҚАУІПСІЗДІК –		еңбек	қорғау	бойынша
нормативтік-құқықтық	актілермен	бекітілген жағдайларда			жұмыскердің
жарақат алуын болдырмайтын		еңбек	қауіпсіздігі	талаптарына жұмы
орындарының сəйкестігі.

5

ЕҢБЕК	ЖАҒДАЙЫ – адамның		денсаулығы	мен	жұмысқа
қабілеттілігіне	əсер ететін өндірістік	ортаның	элементтерімен	анықталатын
əртүрлі факторлар жиыны.
АДАМИ ФАКТОР – еңбек		психологтарымен анықталған			адамды

қоғамдық қатынастардың əртүрлі сферасындағы қызмет субъекті ретінде анықтайтын адамның ерекшеліктері.

ЭРГОНОМИКА – адам ағзасының мүмкіндіктеріне өндірістік ортаның
бейімделу проблемаларымен айналысатын ғылым.
АПАТ – адам өмірі мен денсаулығына				қауіп төндіретін	қауіпт
заттардың	шығарылымы	мен	жарылуды	бақыламаған	жағдай

техникалық құрылғылардың, жабдықтардың бұзылуы.

6

Мазмұны

1«Еңбек қорғау» пəнінің мақсаты мен міндеттері жəне оның оқу8 үрдісінде алатын орны

2	Еңбек қорғаудың құқықтық негіздері					10
2. 1	Еңбекті	қауіпсіздігінің		заңды	жəне	нормативті– 10
	ұйымдастырушылық негіздері.
2.2	Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі					10
3	Еңбек қорғау бойынша мемлекеттік нормативтік талаптар					13
3.1	Еңбек	қорғау	жəне	өнеркəсіптікқауіпсіздік		бойынша 13

нормативтік –құқықтық құжаттар

4Жұмыс беруші мен жұмысшының еңбек қорғау талаптарына жəне 15 жұмыс тəртібіне сай жауапкершілігі мен міндеті.

4.1.	Еңбек	қорғауды		қамтамасыз		етудегі	жұмыс		беруші15		мен
	жұмысшының құқықтары мен міндеттері.
4.2	Қолайлы еңбек жағдайларын қамтамасыз ету.									15
5	Өндірістік микроклимат									18
5. 1	Еңбек психологиясы мен физиологиясы негіздері.									18
5.2	Еңбек қауіпсіздігінің психофизиологиялық негіздері									18
6	Еңбек қауіпсіздігінің эргономикалық негіздері									23
6.1	Өндірістік санитария жəне еңбек гигиенасы									23
6.2	Адамдарды зиянды жəне қауіпті факторлардан қорғау									23
7	Адамдарды		химиялық		жəне	биологиялық жағымсыз				27
	факторлардан қорғау
8	Өндірістік еңдек жағдайын аттестациялау									30
8.1	Онеркəсіптік қауіпсіздікті техникалық реттеу									30
8.2	Өрттің туындау себептерінің алдын-алу негіздері									30
9	«Өрт	қауіпсіздігінің			талаптарына» қойылатын			техникалық 34
	регламент
9.1	Өндірістегі		қауіпті	объекті						34
10	Апаттық		жұмыстар		мен	күрделену		барысындағы		36	еңбек
	қауіпсіздігі
11	Электр қауіпсіздігімен қамтамасыз ету									40
12	Өрт қауіпсіздігіне жалпылама түсінік									42
12.1	Кəсіби аурулар мен өндірістік жарақаттар									42

7

13	Өндірісте	болатын сəтсіз	оқиғалар мен	жарақаттарды	тексеру45
	жəне есепке алу
14	Сəтсіз жағдайда көрсетілетін дəрігерге дейін алғашқы көмек				47
15	Өндірістегі еңбек қорғау қызметін ұйымдастыру				51
	Еңбек	қорғау бойынша	шараларды	ұйымдастыру	жəне
	қаржыландыру
	Қолданылған əдебиеттер тізімі				54

8

1 «ЕҢБЕК ҚОРҒАУ» ПƏНІНІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ ЖƏНЕ ОНЫҢ ОҚУ ҮРДІСІНДЕ АЛАТЫН ОРНЫ

Студент білуі қажет: Еңбек қауіпсіздігінің негізгі түсініктері мен терминдері; зиянды жəне қауіпті өндірістік факторлардың жіктелуі; кері əсер етуші факторлардың шекті рұқсат етілген деңгейлері мен нормала принциптері; еңбек қауіпсіздігінің негізгі шаралары.

Сұрақтың қысқаша мазмұндамасы

	Кері əсер етуші факторлардан			қорғану	тəсілдері	мен құралдарын
таңдау үшін, олардың негізгі сипаттары				мен адамға əсерін білу керек. Кері
əсер	етуші	факторлардың	адамға	тигізетін	əсерін	техникалық	ж
экономикалық тұрғыдан толықтай жою мүмкін емес. Кей жағдайларда бұның
тіпті маңызы да жоқ, себебі табиғи ортаның өзінде де адамға келетін зиянды
əсерлер болады – біздің планетамыздағы табиғи көздерден бөлінетін ауа мен

судағы шынайы радиоактивті жəне электромагнитті фон болады. Жұмыс аймағында да кері əсер етуші факторлардың адамның денсаулығының

нормалауына	əсерін	тигізбейтін, аурулар	туындатпайтын	деңгейін
қамтамасыз ету керек. Адам ағзасында келеңсіз өзгерістер орын алмау үшін

гигиена дəрігерлері кері əсер етуші факторларды шекті рұқсат етілге

деңгейлерімен шектейді.
Қауіптерді	айқындау – ол	қауіптерді анықтау, олардың туындау
себептерін, қауіптердің кеңістіктегі жəне уақыт аралығындағы сипаттарын,
мүмкіндіктерін,	өлшемдерін	жəне	туындататын	салдарын	.белгіле

Қауіптерді айқындауға қауіптердің адамға əсерін бағалау жəне қауіпті əрі зиянды фаторлардың рұқсат етілген деңейлерін анықтау кіруі мүмкін.

Еңбек қорғау келесідей негізгі төрт тапсырманы орындайды:

•қауіпті жəне зиянды өндірісті факторларды айқындау;

•қауіпті жəне зиянды өндірісті факторларға сай қорғану құралдарымен техникалық шараларды өңдеу;

• өнеркəсіптегі еңбек қорғауды басқару жəне еңбек қауіпсіздігі қамтамасыз ету бойынша ұйымдастырушылық шараларды өңдеу;

• қауіптердің туындау жағдайындағы əрекеттерге дайындық.

Адамдарға əсер етуіне байланысты кері əсер етуші факторлардың барлығы 4 топқа бөлінеді:

-физикалық -химиялық -биологиялық -психофизиологиялық

Химиялық топқа жататын кері əсер етуші факторлардың рұқсат етілген

деңгейі ретінде шекті рұқсат етілген концентрация (ШРК) алынады.
ШРД (ШРК) белгілеу кезінде келесі негізгі принциптерге сүйенеді:
- түрлі	қатынастар	алдындағы(техникалық жетістік, экономикалық
мүмкіндіктер,	мақсатқа	сай	жəне .) т.барлық	медициналық	жəне

биологиялық көрсеткіштердің басымдылығы;

9

- кері əсер етуші факторлардың барлық əсер ету түрлерінің шектелуі, яғни кері əсер етуші факторлардың əсер ету шектеулерін мойындау, себебі сол шектеулерден төмен болса, ешқандай жағымсыз əсерлер байқалмайды.

(кейбір факторлар үшін, көбінесе радиацияға келгенде шектеу принциптері күмəн туғызады).

Шекті рұқсат етілген деңгей(ШРД) — ол, еңбек ауысымында, күнделікті жəне бүкіл жұмыс өтелімінде адамға əсер ете отырып, оның жəне ұрпағының ауруларын, биологиялық өзгерістерін жəне психологиялық ауытқуларын туындатпайды. (Эмоционалды жəне интелектуалды қабілеттері, ақыл-ой еңбек қабілеттілігі төмендейді).

Рефераттар тақырыбы

1. Таңдалған мамандық бойынша өндірістік үрдістердегі қауіптер қандай?

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар

1.ЕҚ пəні жəне объектісі. ЕҚ құрылымы.

2.Қауіпсіздік техникасы.

3.«Еңбек қорғау» жүйесіндегі қандай аспектілер маңызды болып табылады?

4.Сəтсіз оқиға деп нені айтамыз?

5.Кəсіби аурулар қалай жіктеледі?

6.Кəсіпорындағы еңбек қорғау тапсырмалары.

7.Өндірістік жарақаттың түрлері.

8.Өндірістік факторлар нешеге жіктеледі?

9.Зянды жəне қауіпті факторлардың түсінігі.

10.ШРК – дегеніміз не?

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Безопасность и охрана труда. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001г.

2.Безопасность жизнедеятельности. Под ред. Белова С.В. М., 2001г.

4.Охрана труда. Под ред. Ушакова К.З. М., 1986г.

5.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007г.

6.Расдорожный А.А. Безопасность производственной деятельности М., 2003.

7.Денисенко Г.Ф. Охрана труда М., 1985г.

8.Янович А.Н, Бусунин А.А. Охрана труда М.,1990 г.

9.Русак О.Н. Безопасность техносферы. – Красноярск: ВШ, 2003г.

10.Охрана труда и техника безопасности в практической деятельности субъектов РК, Алматы, «Lem», /Состав. В.И. Скала, 2002г.

11.Учебник «Охрана труда» по специальности обучения

10

2 ЕҢБЕК ҚОРҒАУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ

2.1 Еңбек қауіпсіздігінің заңды жəне нормативтіұйымдастырушылық негіздері

Студент міндетті:

Білуі қажет: еңбек қауіпсіздігінің құқықтық жəне нормативтік негіздері: ҚР «Еңбек қорғау туралы» заңы; ҚР еңбек кодексі; ЕҚ бойынша əрекет ететін жалпы мемлекеттік заңды актілер; өндірістің түрлі саласындағы еңбек қорғау бойынша жұмыстарды ұйымдастыру туралы негізгі ережелер; өнеркəсіптік мекемелердегі еңбек қорғау бойынша органдар құрылымы.

Орындай алу қажет: профильді пəндерді оқу жəне курстық жобалар мен дипломдық жұмыстарды орындау барысында заңды жəне нормативті– ұйымдастырушылық құжаттарды қолдану.

Сұрақтардың қысқаша мазмұны

Өнеркəсіптердегі, ұйымдардағы еңбек қорғау жүйесін ұйымдастыру туралы барлық сұрақтар жəне еңбек қауіпсіздігі бойынша талаптар заңмен, заңды жəне нормативті құқықты актілермен реттеледі.

Құқықтық		деңгейі	бойынша	еңбек	қауіпсіздігін			реттесті
құжаттарды	Қазақстан Республикасының еңбек қорғау бойынша заңды жəне
атқарушы билігінің мемлекеттік органдарының заңды актілеріне, нормативті
құқықты актілеріне жəне басқа да нормативті құжаттарына жіктеуге болады.
Еңбек қауіпсіздігін басқару жүйесінің маңызды						функциясы		ретінде
заңды жəне нормативті құқықты актілердің сақталуын қадағалау жəне барлау
болып табылады.
Еңбек қауіпсіздігінің стандарттар жүйесінің мемлекеттік стандарттары.
Еңбек қауіпсіздігінің стандарттар				жүйесі	еңбек	қауіпсіздігі		бойын
нормативті құқықтық актілердің негізгі түрі болып табылады.
Еңбек	қауіпсіздігінің		стандарттар	жүйесі(ССБТ - ЕҚСЖ) —				бұл
мемлекеттік стандарттау жүйелерінің (ГСС - МСЖ) бірі. МСЖ жүйесіндегі
ЕҚСЖ шифрі (нөмірі) - 12, ЕҚСЖ - еңбек қауіпсіздігі бойынша бір-бірімен
өзара байланыста жүйені құрайды.
	2.2 Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі
Студент міндетті:
Білуі қажет: Еңбек кодексінде				қолданылатын		негізгі		түсініктер;
Қазақстан		Республикасының еңбек		заңдылықтары;			Қазақстан

Республикасының еңбек заңдылықтарының мақсаты мен міндеті; Қазақстан Республикасының еңбек заңдылықтарының принциптері; еңбек саласындағы дискриминацияға тыйым салу туралы; күштеп еңбекке жегуге тыйым салу туралы; ҚР Еңбек Кодексінің əрекет ету саласы.

	Сұрақтың қысқаша мазмұны
Квалификациялық	дəреже – қызметкердің	квалификациясына

қойылатын талаптар деңгейі, атқарылатын жұмыс күрделілігін айқындайды;

11

Тəлімдеуші комиссия –			ұжымдық		еңбек бəсекелерін, екіжақты
табыстыру	арқылы	реттестіруге		арналған	жұмыс		беруші	мен	жұмысшы
(олардың өкілі) арасындағы келісім бойынша құрылатын орган;
Кезекті демалыс– қызметкердің жылдық демалысын қамтамасыз ету
үшін белгілі бір уақыт аралығына жұмыстан босату немесешынайы
Кодекспен белгіленген орташа жалақысы мен қызметін
Еңбек	ақысы –	ҚР еңбек		Кодексімен		жəне	басқа	да	нормативті
құқықтық	актілерге	жəне	келісімдерге, еңбек			жəне	ұжымдық		келісім

шарттарға жəне жұмыс беруші актілеріне сай жұмыс берушінің жұмысшыға міндетті түрде оның еңбегі үшін төленетін сый ақысы;

Еңбек жағдайлары - төлем ақы жағдайлары, еңбек нормалануы, жұмыс уақыты мен демалыс уақыттарының тəртібі, мамандықтарды (қызметті) қатар алып жүрі тəртібі, қызмет көрсету аймақтарын кеңейту, жұмысқа уақытша келмеген қызметкер міндеттерін орындау, еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғау жағдайлары, техникалық жағдайлар, тұрмыстық-өндірістік жағдайлар

жəне екі жақты келісілген басқа да еңбек жағдайлары;
Еңбек	бойынша	Мемлекеттік	құзырлы	–органҚазақстан

Республикасының заңдылықтарына сай еңбек қатынастар аймағындағы сала аралық координация мен басқаруды жүзеге асыратынорталық атқырушы

орган.
Еңбек	қатынастары – Қазақстан	Республикасының	еңбек

заңдылықтарымен, еңбек жəне ұжымдық келісім-шарттармен қарастырылған құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру үшін туындайтын жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы қатынастар.

Реферат тақырыптары

1.ҚР Еңбек Кодексіне түсініктеме беру

2.«Қауіпті өндіріс объектілеріндегі өндірістік қауіпсіздік туралы» заңға түсініктеме беру

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар

1.ЕҚ бойынша негізгі заңды құжаттарды атаңыз

2.ЕҚ бойынша негізгі нормативті құжаттарды атаңыз

3.Еңбек қауіпсіздігі стандарттар жүйесінің құрылымы

4.Инструктаж(нұсқаулар) түрлері

5."Еңбек қорғау туралы заңда", "еңбек туралы заңда" Еңбек қорғау туралы сұрақтар

6.Өндіріс саласындағы еңбек қорғауды басқару (ЕҚБ) жүйесі.

7.ЕҚБ негізгі ережелері

8.Еңбек қорғаудың негізгі бөлігі не?

9.Өндірістік ортадағы кəсіби зияндылықтарды атаңыз жəне түсіндіріңіз

10.Ұжымдық келісім шартқа не кіреді?

Ұсынылатын əдебиеттер

1. Безопасность и охрана труда. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001г.

12

2.Безопасность жизнедеятельности. Под ред. Белова С.В. М., 2001г.

3.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007г.

4.Расдорожный А.А. Безопасность производственной деятельности М., 2003.

5.Русак О.Н. Безопасность техносферы. – Красноярск: ВШ, 2003г.

6.Охрана труда и техника безопасности в практической деятельности субъектов РК, Алматы, «Lem», /Состав. В.И. Скала, 2002г.

7.ҚР «ҚР азаматтарының денсаулығын қорғау туралы» заңы, Алматы, 2004ж.

8.ҚР Конституциясы

9.Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі

10.«Қауіпті өндіріс объектілеріндегі өндірістік қауіпсіздік турады» заң

11.«Техникалық реттеу туралы» заң

12.Сборник нормативных актов РК по « Охране труда», Караганда. 2002г.

13.Нурбаев Д.А. Трудовое право РК, Алматы, Бастау, 2004.

13

3 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК НОРМАТИВТІ ТАЛАПТАР

3.1 Өндірістік қауіпсіздік жəне еңбек қорғау бойынша нормативтіқұқықты құжаттар

Студент міндетті:

Білуі қажет: Өндірістік қауіпсіздік жəне еңбек қорғау бойынша нормативті-құқықты жəне негізгі заңды құжаттар

Орындай алу қажет: профильдік пəндерді оқу барысында, курстық жəне жипломдық жобалар мен жұмыстарды орындау барысында нормативтіқұқықты құжаттарды пайдалана білу.

			Сұрақтың қысқаша мазмұны
Еңбек Қауіпсіздіктерін Оқыту Ұйымы Мест12.0.004-90. ҚР қауіпті
өндіріс	объектілеріндегі			өндірістік		қауіпсіздік	туралы.		Еңбекзаңы
жағдайлары бойынша өндіріс объектілерін Міндетті Аралық Аттестациядан
өткізу ережелері. Аталған 01.01.2008 ж. Мемлекеттік стандарттар бойынша
еңбек	қорғау		жəне	қауіпсіздік		мəселелері		бойынша
Республикасының территориясында əрекет ететін стандарттар тізімі.
Еңбек қорғау жəне қауіпсіздік мəселелері бойынша жұмысшыларды
оқыту, инструкция жүргізу жəне білімін тексеру туралы Ережелер. Жұмыс
берушінің		еңбек	қорғау		жəне	қауіпсіздік			шаралары
инструкцияларды өңдеу мен бекіту Ережелері. Жеке шаруашылықтарды
немесе	жекеменшік		ұйымдарда		аса	қауіпті жағдайларда			орындалаты
жұмыстарға		қатар-рұқсат		құжатын		толтыру		ережелері. Өндірістік
жарақаттардың ауырлығын анықтау схемасы (əдістемелік бағдарлама).
Жұмыс		беруші		есебінен		қызметкерлерге			сүт	- пен

профилактикалық өнімдерді беру ережелері мен нормалары туралы жəне

қызметкерлерді арнайы киіммен, аяқ киіммен жəне басқа да жеке қорғаныс
құралдарымен, ұжымдық қорғаныс құралдырымен қамтамасыз ету сондай-ақ
санитарлы-тұрмыстық	құралдар	мен	бөлмелерді	жабдықтау	тур
бекітулер. Өндірістер, цехтар, кəсіптер мен қызметтер пайдалану бойынша,
ауыр жұмыстар тізімін, зиянды		жəне қауіпті жұмыс жағдайлары			бар
жұмыстар тізімін жəне қосымша кезекті жылдық демалыстар менжұмыс
уақытын қысқартуға	мүмкіндік	беретін	жұмыс тізімдерін қолдана		білу
туралы нұсқаулықтар.
Əйелдердің	еңбек	жағдайларына		қойылатын -	сан

эпидемиологиялық талаптар. Əйелдердің еңбек етуіне тыйым салынатын қызмет (жұмыс) тізімдері. Он сегіз (кəмелет) жасқа толмаған балалардың еңбек етуіне тыйым салынатын қызмет (жұмыс) тізімдері.

Мысал

Ауаның температурасы рұқсат етілмейтіндей төмен болған кезде жол дистанция қызметкерлерінің жұмысшыларының жұмыс қабілеттілігі болмай суық тиіп Qi =55 адам/күніне ауырды. 100 адамқа қайта есептеу бойынша qi =110 күнді құрады. Жол дистанциясында тексеру аралығындағы жалпы

14

шығындар ΣQ=1640 адам/ күніне жұмысқа қабілетті емес. Сонымен қатар, норма бойынша рұқсат етілетін төменгі температурада жұмыс істеге қызметкерлердің ауыруы осы факторға лайық 100 адамға қайта есеппен qn =

26 күн	рұқсат	етілмейтін	төменгі	температуралар	деңгейінің	жо
монтерларының денсаулығына əсер ету дəрежесін анықтаңыз.

Шешімі

Төменгі температуралар деңгейіне байланысты жұмыс қабілетінің болмайтын күндерін келесі формула бойынша анықтаймыз:

Осылайша, төменгі температуралардың əсері жол монтерларының сырқаттануының деңгейіне қатты əсерін тигізбейді, себебі қарастырылған аралықтағы жұмыс қабілеттіліктерінің жоғалған күндері, оның жалпы санының 2,56 % құраған.

Өзін –өзі бақылауға арналған сұрақтар

1.Кірістер мен шығыстарды, сатылар мен алаңдарды дұрыс жобалау жəне орналастыру

2.ЕҚ бойынша негізгі нормативті құжаттарды атаңыз

3.Еңбек қауіпсіздікгі стандарттар жүйесінің құрылымы

4.Инструктаж түрлері

5.Шаруашылық-ауыз сумен қамтамасыздау көздерін таңдау

6.Өндірістік бөлмелерге қойылатын жалпы санитарлы-техникалық талаптар

7.Зиянды өнеркəсіптерде сүтпен қамтамасыз ету нормалары

8.ЖҚҚ тарату нормалары

9.Еңбек қауіпсіздігінің стандарттары

10.Ғимараттар арасындағы санитарлық қашықтық

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Безопасность и охрана труда. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001г.

2.Безопасность жизнедеятельности. Под ред. Белова С.В. М., 2001г.

3.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007г.

4.Расдорожный А.А. Безопасность производственной деятельности М., 2003.

5.Русак О.Н. Безопасность техносферы. – Красноярск: ВШ, 2003г.

6.ҚР «Техникалық реттеу туралы» заңы

7.Сборник нормативных актов РК по « Охране труда», Караганда. 2002г.

15