6 ӨНДІРІСТІК САНИТАРИЯ ЖƏНЕ ЕҢБЕК ГИГИЕНАСЫ

6.1 Адамды зиянды жəне қауіпті өндірістік факторлардан сақтандыру

Студент міндетті:

Білуі қажет: кəсіптік қызмет саласындағы туатын физикалық жəне

кемшілік факторларынан адамды қорғаудың тəсілдері			мен құралдарын;
дірілден, шудан, инфра	жəне	ультрадыбыстардан	сақтануды;
электромагниттік сəулелерден сақтануды; ұдайы электрлік жəне магниттік
өрістерден сақтануды, лазерлік	сəулеленуден, инфрақызыл		(жылу) и
ультракүлгіннен; радиациядан сақтануды.

Орындай алу қажет: еңбек жағдайын жақсарту бойынша инженерлік есепті жүргізуге.

Сұрақтың қысқаша мазмұны

Шу адам ағзасының барлығына əсер етеді. Ол орталық жүйке жүйесіне қысым жасайды, демалу мен пульс жылдамдығын өзгеруіне əкеп соқтырады, зат алмасудың бұзылуына жəне жүрек қан тамырларының қабын ауруларының пайда болуын ықпал етеді, асқазан жарасына, гипертониялық ауруларға шалдықтырады, кəсіптік ауруларға əкеп соқтыруы мүмкін. Шу адам иммунитетін жəне сыртқы əсерлерге деген тұрақтылығын төмендетеді.

Церебралды жəне перифериялық діріл аурулары кезінде вестебулярлық аппараттың, ішкі секреция мүшелерінің жанама патологиялық өзгерістері туындайды жəне т.б.

Діріл ауруы ұзақ уақыт бойы аурудың асқынбауын компенсациялауы мүмкін (адамға білінбей). Діріл ауруының үш сатысын ажыратады.

6.2Адамды химиялық жəне биологиялық жағымысыз факторлардан сақтандыру

Студент міндетті:

Білуі қажет: ауа жəне су кеңістігінің ластануынан сақтау тəсілдерін, адамды химиялық жəне биологиялық жағымсыз факторларданжеке сақтандыру құралдарын.

Сұрақтың қысқаша мазмұны

Меншікті науаларынан (ағын) сапалы тазартуға кəсіпорындарды ынталандыру мақсатында өзен ағысынан төмен технологиялық қажеттілігіне сай, сарқынды суды ағызудан гөрі, су бөгетін ұйымдастырған жөн. Егер де технологиялық қажеттіліктер үшін таза су талап етілсе, кəсіпорын меншікті науаларын өте тиімді тазартуды еріксіз жүзеге асыратын болады. Науаларды бытыратып шығару құбырлар арқылы жүзеге асырылады, сұйылту еселігін

жəне араластыру қарқындылығын ұлғайта	отырып, өзен	арнасын кесе
көлденең қию.
Су кеңістігін ластанудан сақтау: желдету	мен желдету		жүйелерін,
ауаны зиянды заттардан тазартудың негізгі	əдістері	мен	құралдары. Су

24

кеңістігін ластанудан сақтау: суды				тазартудың	негізгі	əдістері	мен
құралдары, ішетін судың сапасын көтеруді қамтамасыз ету.
Адамды химиялық жəне биологиялық жағымсыз факторлардан жеке
сақтандыру құралдары. Экобиосақтандыру техникасы.
			Мысал
	АТП темір	ұста	цехындағы	жұмыс орнындағы		жылу сəулесіні
көлемін 1200-1600 ккал/(ч·м2) құрайды. Қондырғыдан х=2,5м арақашықтықта
орналасқан1,5x1,5 м2		мөлшеріндегі жұмыс орнын душтау үшін қондырғыдан
шығатын ауаның шығыны мен ағынының бастапқы жылдамдығын анықтау.
Есепті	жылдың	жылы	мезгіліне	арналған	жəне	жұмыстың	ор
ауыртпалығын жүргізу.

Шешуі

1)α = 0,12 турбулентті коэффиценті бар АхВ= 300х420 мм тікбұрышты кескіннің қондырғысын қабылдаймыз.

2)Қондырманың эквивалентті диаметрін анықтаймыз:

мұндағы, Ажəне В – тікбұрышты кескіннің қондырғысының ұзындығы мен ені, м.

3) Жұмыс орнындағы ауа ағымының қию диаметрін анықтаймыз:

(dХ = 6,8(α · х + 0,145dэ) = 6,8 · (0,12 · 2,5 + 0,145 · 0,35) = 2,4 м

мұндағы, х –м, жұмыс орнына дейінгі қондырғының төменгі кернеуімен арақашықтығы; α – турбуленттік коэффициент, қондырғы конструкциясына байланысты

таңдалып алынады:

тікбұрышты қию қондырғысы үшін α = 0,12; қысқа диффузормен келте құбыр үшін α = 0,08;

цилиндрлік жəне конусты қондырғы үшін α = 0,06 - 0,08;

dэ - қондырғы диаметрі, м; тікбұрышты қию қондырғысын қолдану кезінде эквивалентті диаметрі формула бойынша анықталады жəне 0,35 м тең.

4) Жұмыс орнының диаметрінің ағымды қию диаметріне қатынасын табамыз

5)

Ауа ағымын қиюының өзгеруін сипаттайтын коэффиц номограмма бойынша анықтаймыз b = 0,23.

25

Сурет. - Номограмма b коэффициентін анықтауға арналған.

6) 1200-1600 ккал/(ч-м2) жылу сəулесі кезіндегі жылдың жылы мезгіліне арналған жəне жұмыс орнындағы ауа қозғалысының нормативтік жылдамдығын V = 2 м/с құрайды (кесте).

Кесте

Əуе душтау кезіндегі ауа қозғалысының жылдамдығы мен температуралардың нормасы

		Жыл					Жұмыс			Температура°С, (жоғарғы баған) жəне жылдамдық, м/с (төменгі
		мезгілі					категориясы			баған) ккал/(ч-м2) жылы сəулеленудің қарқындылығы кезінде
										300-600	600-1200	1200-1800	1800-2400	>2400
							Жеңіл			22 - 24	21-23	20-22	19-22	19-20
										0,5 -1	0,7-1,5	1-2	2-3	2,5-3,5
	Жылы					Орташа				21-23	20-22	19-21	18-21	18-19
						ауртпалық				0,7 -1,5	1,5 - 2	1,5-2,5	2-3,5	3-3,5
							Ауыр			20-22	19-21	18-20	18-19	18-19
										1 - 2	1,5-2,5	2-3	3-3,5	3-3,5
							Жеңіл			22-23	21-22	20-21	19-22	19-22
	Суық									0,5 - 0,7	0,5-1	1-1,5	1,5-2	1,5-2
	жəне					Орташа				21-22	20-21	19-20	19-21	19-21
ауыспа-						ауыртпалық				0,7 -1	1-1,5	1,5-2	2-2,5	2-2,5
		лы					Ауыр			20-21	19-20	18-19	18-19	18-19
										1-1,5	1,5-2	2-2,5	2,5-3	2,5-3

7) Қондырғыдан шығатын ауа ағымының бастапқы жылдамдығын формула бойынша анықтаймыз

мұндағы,Vр – жұмыс орнындағы ауа қозғалысының орташа жылдамдығы, м/с (кесте);

b – ауа ағымын қиюын өзгеруін сипаттайтын коэффициент, d - жұмыс

р

орнының диаметрі dх- ауа ағымының диаметріне тəуелді жəне жоғарыда келтірілген сурет бойынша анықталады.

8) жұмыс орнында талап етілетін микроклиматты құру үшін қажетті ауа шығынын 5.57-формула бойынша анықтаймыз:

L = 3600 · Fо · Vo = 3600 · 0,3 · 0,42 · 8,7 = 3946 м3/ч

мұндағы, Fo – қондырғының шығу бөлігінің көлемі, м2.

26

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар

1.Шу мен дірілден сақтанудың қандай негізгі əдістері бар?

2.Дірілден сақтанатын қандай СБҚ мен ЖҚҚ пайдаланылады?

3.Жайларды акустикалық өңдеудің маңызы неде?

4.Дыбыс өткізбеудің маңызы неде жəне де дыбыс өткізбеуге арналған едəуір тиімді қандай жолы бар?

5.Жұмыс аумағындағы ауа кеңістігін сақтауға арналған қандай əдістер қолданылады?

6.Табиғи жəне механикалық вентиляция қалай жасалған?

7.Ластанған ауаны жергілікті сорудың қандай типтері өндірісте пайдаланылады?

8.Ластанудан ауаны тазартудың қажетті тиімділігін қалай анықтауға болады?

9.Электромагниттік өрістердің жəне толқындарының гигиеналық нормативтері мен оның адам ағзасына əсер етуін төмендету тəсілі?

10.Жұмыс аумағы, жұмыс орны ұғымын анықтау?

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Безопасность и охрана труда. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001г.

2.Безопасность жизнедеятельности. Под ред. Белова С.В. М., 2001г.

3.Охрана труда. Под ред. Ушакова К.З. М., 1986г.

4.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007г.

5.Расдорожный А.А. Безопасность производственной деятельности М., 2003.

5.Янович А.Н, Бусунин А.А. Охрана труда М.,1990 г.

5.Русак О.Н. Безопасность техносферы. – Красноярск: ВШ, 2003г.

8.Охрана труда и техника безопасности в практической деятельности субъектов РК, Алматы, «Lem», /Состав. В.И. Скала, 2002г.

9.Куценко Г.П., Жашова И.А. Основы гигиены труда и производственной санитарии, - М.: Высшая школа, 1990

10.Санитарные правила и нормы по гигиене труда в промышленности под редакцией Козловского В.А., Омск ИПК «Омиг», 1995, в трех частях.

11.Безопасность труда на производстве. Производственная санитария. Справочное пособие под редакцией Злобинского Б.М. – М.: Металлургия, 1969

27