7 ЕҢБЕК ШАРТТАРЫ БОЙЫНША ӨНДІРІСТІК ОБЬЕКТІЛЕРДІ АТТЕСТАЦИЯЛАУ

Студент міндетті:
Білуі	қажет:	өндірістік		факторлардың		қауіпті	жəне	зиян
өлшемдерінің тəсілдерін,			өндірістік	қауіпті	жəне	зиянды факторлардың
тізімін,
жұмысшылардың еңбек			жағдайларын		білуге, еңбек	қорғау	бойынша

нормативтік құжаттарды білуге.

Орындай алуы қажет: өндірістік факторлардың қауіпті жəне зиянды құрал-сайманмен өлшеу жұмыстарын жүргізуге, жұмыс орындарының жағдайларын талдаумен бағалауға.

Сұрақтың қысқаша мазмұны

Еңбек шарттары бойынша өндіріс объектілерін аттестациялау еңбекпен қамтамасыз етуді ұйымдастыру еңбек шарттарын бақылау мен сараптама

жасау тəсілдерінің бірі		болып табылады, еңбек қорғау		талаптарына		сəйкес
кəсіпорын сертификациясының негізі болып табылады.
Еңбек	шарттары	бойынша	объектілерін	аттестациялау— бұл
сауықтыру іс-шараларын өткізуге арналған талдау				мен	бағалау ,жүйесі
жұмыс жасап жатқандарды еңбек шарттарымен, ө діріс объектілерінің
сертификациясымен таныстыру, ауыр			жұмыспен қамтылған		жəне	қауіпті
жəне зиянды	еңбек жағдайларына қамтылған жұмысшыларға өтемақы мен

жеңілдік ұсыну құқықтарын қуаттау немесе жою.

Өндірістік факторлардың қауіпті жəне зиянды өлшемдерінің тəсілдері аккредитивтік зертхана қызметкерлерімен бірге жəне кəсіпорынн комиссия мүшелерімен анықталады. Өндірістің қауіпті жəне зиянды

факторлардың тізімі жұмыс уақытының80%-ға жуық					жұмыс	жасап
жатқандарға	əсер	етуінің есебінен құрылады. Еңбек қорғау шарттары
бойынша жұмыс		орындарын	аттестациялау	кəсіпорын	қызметкерлерінің
(комиссия мүшелері) жұмысы болып табылады, барлық материалдарға төраға
мен оның мүшелері қол қояды. Комиссия жұмыс орындарындағы(ЖО),
аймақтардағы	жəне	өндіріс	жайларындағы	еңбек жағдайларын		жақсарту

туралы шешімдерін қабылдайды, еңбек қорғау талаптарына сəйкестінің сертификациясына бөлімшелердің (өндіріс объектілері) дайындығы туралы ұсыныс енгізеді.

Өлшем жүргізуге тиісті тұрақты жəне уақытша жұмыс орындарына цех жоспарында көрсетіледі, онда материалдарды беру мен дайын өнімдерді шығарудың көліктік трассаларының орналасуы мен құралдары болуы қажет.

Жұмыс орындарын аттестациялау бойынша комиссия өндірістердің,

цехтердің, зиянды	еңбек	жағдайларындағы	мамандықтарының	тізімін
құрайды, олардың жұмыстары құқық береді:

-қосымша демалыс пен қысқартылған жұмыс күніне;

-жеңілдік зейнеткерлікпен қамтамасыз ету;

-тегін емдік-профилактикалық тамақтануға.

28

Мысал

Цехта төмендегі дыбыс деңгейі бар құрал-жабдықтар құрылған, дБ: L1

= 106 дБ, L2 = 10З дБ, L3 = 103 дБ, L4 = 126 дБ, L5 = 111 дБ. Цехтағы шудың сомалық деңгейін табу талап етіледі.

Шешуі

1 немесе 2-формула бойынша есепті орындауға болады немесе кестені

қолдануға болады.	, дБ	(1)
мұндағы, L1, L2, ... Ln - зеріттелетін	кеңістік нүктесіндегі дыбыс	көзінің
əрбірінен құралған дыбыс қысымының деңгейі, дБ;
n - шу көзінің саны.
L Σ = L1 +	L, дБ	(2)

мұндағы L1 - шудың сомалық екі деңгейінен едəуір, дБ;

L - шу көзінің деңгейінің əртүрлілігінің функциясына қосымша (L1, - L2), дБ.

Кесте

екі шу көзінен шыққан шу деңгейінің айырмашылығына байланысты L қоспаларының мəні

Шу деңгейінің	Қабатталатын	Шу деңгейінің	Қабатталатын
əртүрлілігінің	деңгейдің едəуір	əртүрлілігінің	деңгейдің едəуір
шамасы, дБ	жоғары	шамасы, дБ	жоғары қосымшасы, дБ
	қосымшасы, дБ
0	3
1	2,5	7,0	0,8
2,0	2,0	8,0	0,6
3,0	1,8	9,0	0,5
3,5	1,6	10,0	0,4
4,0	1,5	11,0	0,38
5,0	1,2	12,0	0,35
5,5	1,1	15,0	0,2
6,0	1,0	20,0 жəне жоғары	0

Кесте бойынша анықталатын жəне	қабатталатын деңгейдің-	ə
түрлілігіне тəуелділігінен келесі жағдайда	максималды деңгейге дəйекті

түрде L кейбір қосымша қосылады. Едəуір шулы құралдардан бастайық. L4 мен L5 арасындағы əртүрлілікті L4.5 = 15 дБ құрайды.

Кесте бойынша жоғары деңгейге қосымшаны0,2 дБ жəне сомалық деңгейді құрайды:

L4-5 = 126 + 0,2 = 126,2 дБ

29

Одан əрі L4-5 мен L1 сомалаймыз. Осы екі деңгейдіңəртүрлілігін

20,2 дБ құрайды, ол 3.1-кесте бойынша нөлге тең жəне осылайша қосымшаға сəйкес болады

L4-5-1 = 126,2

Ұқсас нəтиже L2 мен L3 к L4-5-1. деңгейлерін соммалауды береді. Осылайша, цехтағы шудың сомалық деңгейі LΣ = 126,2 дБ.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар

1.Виброакустикалық факторлар бойынша еңбек шарттарын бағалау.

2.Микроклимат көрсеткіштері бойынша еңбек шарттарын бағалау .

3.Жарық кеңістігінің көрсеткіштері бойынша еңбек шарттарын бағалау.

4.Иондалмаған электромагниттік өріс пен сəулелену əсері кезіндегі еңбек шарттарын бағалау.

5.Еңбек процестері күшінің көрсеткіштері бойынша еңбек шарттарын бағалау .

6.Еңбек шарттарын жалпы гигиеналық бағалау.

7.Жұмыс орындарындағы жарақат алу қауіпін бағалау.

8.Жарақат алу қауіпі бойынша еңбек шарттарының жіктелуі.

9.Сертификацияның маңыздылығы мен мəні.

10.Сертификацияның негізгі түсінігі.

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Безопасность и охрана труда. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001г.

2.Безопасность жизнедеятельности. Под ред. Белова С.В. М., 2001г.

3.Охрана труда. Под ред. Ушакова К.З. М., 1986г.

4.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007г.

5.Расдорожный А.А. Безопасность производственной деятельности М., 2003.

6.Денисенко Г.Ф. Охрана труда М., 1985г.

7.Янович А.Н, Бусунин А.А. Охрана труда М.,1990 г.

8.Русак О.Н. Безопасность техносферы. – Красноярск: ВШ, 2003г.

9.Положение «Об аттестации производственных объектов организации по

условиям труда». Астана, 1998.

10. Драпкина Е.И. Безопасность жизнедеятельности. Охрана труда. М:

МГСУ.-2012.

30

8 ӨНЕРКƏСІП ҚАУІПСІЗДІГІН ТЕХНИКАЛЫҚ РЕТТЕУ

8.1 Өрт профилактикасының негіздері өрттің пайда болу салдары

Студент міндетті:

Білуі қажет: заңдылық құжаттарды, өрт қауіпсіздігі облысында жұмыс жасайтындардың міндеттері мен құқығы; мұнай газ өндіретін кəсіпорындарда өрттің пайда болу салдары.

Орындай алу қажет: курстық жұмыстарды, дипломдық жобаларды орындау кезінде нормативті құжаттарды пайдалану, өрттің пайда болуын талдау жəне көрсету, зерттеулер жүргізу, алғашқы медициналық көмек көрсету.

Сұрақтың қысқаша мазмұны

Өрттен қорғау ұжымының негізгі заңдылық актілері жəне құжаттары.

Мемлекеттік өрттен қадағалау, оның функциясы жəне	құқығы. Өрт
қауіпсіздігі облысындағы жергілікті мүшелердің өздігінен	басқаруы. Өрт

қауіпсіздігі, оның түрлері. Өрт қауіпісіздігі облысында жұмыскерлердің міндеті жəне құқығы, жауаптылар. Мұнай газ өндіру объектілерінде өрттің жəне жарылыстың пайда болуының негізгі салдары.

Өрт қауіпсіздігіне қарағанда мұнай өнеркəсібі мұнай жəне газдың өрт жəне жарылыс қаупімен сипатталады. Бұл қасиеттері жоғары қысыммен жəне температурамен көрсетіледі. Мұнай өнеркəсібінің кəсіпорындарында белгілі көптеген технологиялық процестер жоғары қысыммен жəне температурамен бірге жүреді (мұнай дайындығы, өнімді жоғары компрессорлы алу əдісі, пластаға əсері жəне т.б.).

Жарылыс жəне өртке қауіпті заттарға технологиялық процестерді қолданады (мұнай негізінде ерітінділерді қолданып бұрғылау, газ түріндегі агенттермен үрлеп бұрғылау, ұңғымаларды игеру жəне т.б.).

Мұнай жəне газды ұңғымаларды бұрғылауда жəне мұнай мен газды өндіруде жарылысқа қауіпті мұнай буы жəне ауадағы газ пайда болуы мүмкін, ол тұтану көздерінің болуынан жарылысқа жəне өртке алып келеді.

Мұнайды жəне газды өндіру жəне бұрғылау кəсіпорындарында тұтану көздері механикалық жəне электрлі ұшқынды, статистикалық зарядтар жəне атмосфералы электрлі, пирофорлы қалдықтар, қыздырылған беткейлер болуы мүмкін.

8.2 Техникалық регламент «Өрт қауіпсіздігіне толық талаптар»

Студент міндетті:

Білуі қажет: ҚР əсер ететін техникалық регламенттер.

Орындай алуы қажет: оларды курстық жəне дипломдық жұмыстарды жасау кезінде пайдалану.

31

	Сұрақтың қысқаша мазмұны
Техникалық	регламент		өрт	қауіпсіздігі		облысында		техникал
реттеудің негізгі жағдайларын анықтайды жəне орнатады:
1) өрттің	жəне	оның		қауіпті	факторларының, заттың			жəне
материалдардың	жіктелуі,	сонымен		қатар	жарылыс		өрт	жəне өр
қауіпсіздігінң технологиялық		ортада; жарылыс			қауіпті	жəне	өртке	қауіпті

аумақтар; өртке қауіпті құрылыстық материалдар; құрылыс конструкциялары жəне өртке қарсы бөгеттер; электрлі жабдықтар, сыртқы қондырғылар, ғимартар, үймереттер жəне жарылыс өрт жəне өртке қауіпті бөлмелер, ол 1

қосымшада осы Техникалық регламентта келтірілген;
2) өрт	қауіпсіздігінің	өмір	цикліндегі	əр	түрлі	шаруашы
объектілерге	тағайындалған талаптары;		қалалық жəне	ауыл	шаруашылық

ауылдарды жобалау кезінде; өнімге.

3. Техникалық регламенттің жағдайы келесілерде орындалуы міндетті:

1)жобалау, құрылыста, капиталды жөндеуде, капиталды құрылыста объектілердің қаута құрылуы, техникалық қайта жабдықтау, функционалды тағайындалуының өзгеруі, техникалық қызмет көрсету, формалануына жəне объектілерді пайдалануға тəуелді емес;

2)өндіру, қабылдау жəне техникалық регламенттардың ұсынылған өрт

қауіпсіздігінің		талаптарына	сай	келетін	нормативті	жағдайы
техникалық құжаттарының орындалуы.
4.	арнайы	тағайындалған		объектілерде	сонымен	қатар	əске
тағайындалған объектілер; өндіріс бойынша, қайта өңдеу, радиоактивті жəне
жарылатын заттарды жəне материалдарды сақтау; химиялық						қаруларды
сақтау	жəне жою; космостық		объектілер жəне		стартты кешендер; тау

өнімдері, осы Техникалық регламентке сəйкес басқа техникалық регламентте ұсынылған өрт қауіпсіздігінің талаптары орындалу керек, өрт қауіпсіздігі облысындағы Қазақстан Республикасының нормативті құқықтық актілері бекітілген жəне ретпен орнатылған.

Мысал

1,5 м биіктіктегі полиматериал штабелінің өртке қарсы үзілімінің мөлшерін анықтау, ұзындығы ℓ = 8 м, ені b = 4 м, темір жол станциясынан

жүк таситын аулаға дейін

Шешуі

1)Араланған орманның штабелінің жануындағы от факелінің биіктігі h

=3 ·1,5 = 4,5 м. штабельдің үш еселі биіктігіне тең.

2)жүк таситын аула автоматы құралдармен жəне стационарлы өрт сөндліру жүйелерімен жабдықталмаған. Сондықтан сəулелену көзінің əсер

ету ұзақтығын 15 мин жəне 1 кестеден qмин =	18,5 ккал/см2·мин. кедір-
бұдырлы бет ағаштарының сəулеленудің	минималды қарқындылығын
анықтаймыз

1 Кесте Сəулелену ұзақтығына байланысты ккал/см2 сəулеленудің минималды

32

қарқындылығы

Материалдар	Сəулеленудің ұзақтығы, мин
	3	5	15
Беті кедір-бұдырлы ағаштар	30	25	18,5
Беткі қабаты сүргіленген майлы бояумен боялған	38	33,4	25
ағаш
Мақта-мата	15,7	13,9	10,7
Көп қабатты пластик	31	27,4	22
Əйнекті пластик	37,8	26,8	22
Жабынды қарақағаз	31,6	28,4	25

2 кесте бойынша ашық алаңдарда пиломатериал түрінде ағаштардың жануы кезіндегі жалынның температурасы 13000К тең болады

2 Кесте

Кейбір заттардың жануы кезіндегі жалынның температурасы

Жанғыш заттар	Тпд, К
Бензин, кəресін, дизельді жанармай, шикі	1150
мұнай, мазут, сұйытылған газ
Ашық алаңдағы полиматериал түріндегі	1300
ағаштар, табиғи каушік, резеңке
Органикалық əйнек, полистирол	1100
Күкірт, антрацит	1500
Жанатын газдар	1700

Осы параметрлерге сай келе интерполяция əдісін қолданып3 кесте бойынша К = 0,98 коэффициентінің мөлшерін анықтаймыз.

3) Өртке қарсы жарылыстың мөлшерін анықтаймыз:

штабельдің ұзындығы бойынша:

штабельдің ені бойынша:

3 Кесте

			К коэффициентінің мəні
От		Сəулеленудің минималды қарқындылығы, q, ккал/см2·мин
жалынының	10		15	20		30	40		50
температурасы
Тпд, К
1000	0,91		0,74	0,64		0,55	0,46		0,57
1100	1,12		0,91	0,79		0,66	0,56		0,46
1200	1,34		1,09	0,96		0,79	0,68		0,55
1300	1,57		1,28	1,12		0,93	0,79		0,64
1400	1,85		1,52	1,32		1,05	0,94		0,77

33

1500	2,12	1,72	1,50	1,23	1,07	0,87
1600	2,24	1,97	1,72	1,40	1,22	1,00
1800	3,10	2,50	2,15	1,78	1,50	1,25

Өзіндік бақылау сұрақтары

1.Техникалық регламентті қабылдаудың мақсаты

2.Техникалық регламенттің мазмұны

3.Сəйкестікті бағалауды қалай жүргізеді

4.Техникалық регламентің мазмұнын құру жəне орындау талаптарына сай келе ме

5.Қандай жағдайда шетелдік техникалық регламенттар ҚР эквивалентті техникалық регламенті болып қабылданады

6.Өнімде қандай арнайы талаптар техникалық регламентте болуы мүмкін

7.Техникалық регламенттің түрі

8.Техникалық регламент қандай сұрақтармен қабылданады

9.Техникалық регламенттің категориясы

10.Төтенше жағдайлардағы техникалық регламентті өндіру

Ұсынылған əдебиеттер

1.Безопасность и охрана труда. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001г.

2.Безопасность жизнедеятельности. Под ред. Белова С.В. М., 2001г.

4.Охрана труда. Под ред. Ушакова К.З. М., 1986г.

5.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007г.

6.Расдорожный А.А. Безопасность производственной деятельности М., 2003.

7.Денисенко Г.Ф. Охрана труда М., 1985г.

8.Янович А.Н, Бусунин А.А. Охрана труда М.,1990 г.

9.Русак О.Н. Безопасность техносферы. – Красноярск: ВШ, 2003г.

10.Охрана труда и техника безопасности в практической деятельности субъектов РК, Алматы, «Lem», /Состав. В.И. Скала, 2002г.

11.Технический регламент РК «Общие требования к пожарной безопасности».

12.Республика Казахстан. Законы. О техническом регулировании

13.Словарь-справочник по техническому регулированию: справочник / И.З. Аронов, А.Л. Теркаль, А.М. Рыбакова. - М. : Стандарты и качество, 2007.

14.Действующие Технические регламенты РК.

34

9 ҚАУІПТІ ӨНДІРІСТІК ОБЪЕКТІЛЕР

9.1 Апаттық жұмыстар жəне қиындықтардағы еңбек қауіпсіздігі

Студент міндетті:

Білуі қажет: апаттарды жою кезіндегі техника қауіпсіздігінің ережесі, қолданылатын техника жəне құралжабдықтар, қауіпсіздіктің талаптары

Орындай алу қажет: апаттың салдарын жою жəне басқа да жағымсыз оқиғаларды ұйымдастыру.

	Сұрақтардың қысқаша мазмұны
Апаттар,	ауырлығы сияқты пайда болуынан апаттардың бөлінуі.
Апаттың қиын	түрлері. Апаттың ауырлығы жəне сандық төмендеу шаралары.

Апаттың пайда болу салдары, апаттың болу салдарын алдын алу, апатты жоюдағы тиіміді апатты құралдар кешені. Апатты ескертетін шаралар.

Апатты жоюдағы дұрыс бағыттар, сонымен қатар қиындықтар болмас үшін қауіпсіздік талаптарын қадағалау керек. Ауыр балшықты ерітінділерді қолдану үшін алдын ала систематикалық қосымшаларды қолдану керек. Жабысуларды жою үшін гидро динамикалық қысымды реттеу қажет, қажетті бұрғы аспабы əрі бері жүру керек, электр энергиясының жоқтығынан апатты дизель генераторды қосу керек, белгінің жағдайын бақылап тұру. Талды

жүйелердің	шамадан	тыс	мүмкіндіктерін	бол
механикаландырылған жəне автоматтандырылған жабдықтар				өндірілген.
Мұнай ванналарын қолдануда өрт қауіпсіздігі шараларын білу керек.

Мысал

800 кг салмақтағы жүкті қажетінше тасымалдаудағы жұмысшылар санын анықтау, 100 кг салмақтағы арба300мм диаметрмен дөңгелектері, резеңкелі жиекті жəне подшипникті шайқалулар егер қажетінше 10° көлбеуді жеңу.

				Шешуі
1) Қозғалыс	кедергісінің				коэффициентін		анықтаймыз, дөңгелек
төсенішінің қашалу	коэффициентінfт = 0,15 қабылдап, ал домалаудағы
тіректердің үйкелісін	f’ = 0,05:

Резеңке жиегінің	жағдайының біртіндеп	нашарлауын ескеріп,	Кд =
0,015 қабылдаймыз.
2) Учаскелердің	көлденең жолдарында	арба қозғалысының	кедергі
күшін анықтаймыз::

F1 = (mта + mгр) · g · Кл = (800 + 100) · 9,81 · 0,015 = 132,4 Н

Арбаның қозғалу уақытында күш есеппен 1,5-2 рет жоғарылайды, жəне бір жұмыскерге шаққанда 265Н жетуі мүмкін.

3) 10° көлбеудің қозғалысының кедергісін анықтаймыз:

35

F = (mта + mгр) · g · (Кacosα+sinα) = (800+100) ·9,81· (0,015·соs10о+sin10°) = 1666 кН

Бір жұмыскердің күшін490,5Н деп, 10° көлбеудегі арбамен жүруін техника қауіпсіздігі шарттарына сай ол төрт адамнан төмен болмау керек.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары

1.Қауіпсіздікті қамтамасыз ететін адам факторы.

2.Апаттық жағдайларға дайындық.

3.Апаттар, сəтсіз жағдайлар жəне оқиғалар.

4.Еңбек қорғау нұсқауларын тағайындау.

5.Физикалық зиянды өндірістік факторларды атаңдар.

6.Еңбеккерлердің техника қауіпсіздігі инструктажының түрін көрсетіңдер

7.Жұмыс орындарында инструктаждың қайталану периоды қандай.

8.Жұмысқа қабылдағаннан кейін жұмыскерлерге еңбек қорғау курстық оқытуды жүргізу қандай периодта болады.

9.Жұмыскерлерді техника қауіпсіздігі жəне ИТР білімін тексеру уақытын атаңдар.

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Безопасность и охрана труда. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001г.

2.Безопасность жизнедеятельности. Под ред. Белова С.В. М., 2001г.

4.Охрана труда. Под ред. Ушакова К.З. М., 1986г.

5.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007г.

6.Расдорожный А.А. Безопасность производственной деятельности М., 2003.

7.Денисенко Г.Ф. Охрана труда М., 1985г.

8.Янович А.Н, Бусунин А.А. Охрана труда М.,1990 г.

9.Русак О.Н. Безопасность техносферы. – Красноярск: ВШ, 2003г.

10.Охрана труда и техника безопасности в практической деятельности субъектов РК, Алматы, «Lem», /Состав. В.И. Скала, 2002г.

36

10 ЭЛЕКТР ҚАУІПСІЗДІГІМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

Студент міндетті:

білуі қажет: электр тоғымен зақымданудың түрлері; электр тоғынан зақымданудан қорғау құралдарының жіктелуі; мұнайды жəне газды дайындау, өндірудегі объектідегі электр жабдықтарының қызмет етудегі қауіпсіздік жұмыстарын қамтамасыз ететін шаралар.

Орындай алу қажет: электр кедергісінің изоляциясын анықтау, электрлі жабдықтармен жұмыс жасауда қауіпсіздік шараларын қадағалау.

Сұрақтардың қысқаша мазмұны

Адам ағзасына электр тоғының əсері жəне электр тоғының зақымдау

түрлері. Объектілердегі жəне бөлмелердегі мұнайды жəне газды						дайындау
жəне өндірудегі қауіпті электр тоғымен зақымдау. Электр						тоғымен
зақымдаудағы қорғау құралдарының жіктелуі.
Кəсіптегі	электр	қондырғыларымен		қызмет	көрсетудегі		техник
қауіпсіздігінің	талаптары.	Электр	қондырғыларынмен		қызмет	көрсететін
қызметкерлердің талаптары. Электр тоғының əсерінен зақымданушыларды
босату, алғашқы көмек көрсету.
Электр жарақатының пайда болуының негізгі шарттары болып:
қатты қысымдағы электр қондырғыларына жақындау;
электр	қондырғыларының		құрылыстық		металдық		бөліктер

жақындау, қатты күш кернеуінде емес, бірақ электр изоляциясының зақымдануынан қатты күш кернеуі болуы мүмкін;

электр изоляциясынан зақымданған орындардың жақын болуы немесе

жерге тоқтың	жүру	бөліктерімен тұйықталу орындары(аталған күшпен
болған зақымдану).
Тоқтың	түрлері:	өтетін тоқ, сезілетін, сезілмейтін, жүйке жүйесінің
қоршауына алып келеді.
Өтетін тоқ шаншуды, саусақтарын жұлқиды, күйдіреді, бұлшық еттері

қысқартылады.

Сезілетін тоқтан адам күшпен тұрған бөліктерден өздігінен босатыла алады.

Сезілмейтін тоқ сезілетінге қарағанда мөлшері бойынша үлкен, жəне жүректің фибрилиациясына алып келеді. Осыдан жүректің бұлшық еттері жиырылады жəне жүректің жұмысы əлсірейді.

Қоршауға алып келетін тоқ жəне жүйке жүйесінің салға алып келетін бөліктері дем алудың тоқтауына алып келеді.

Ең қауіптісі айнымалы тоқ болып табылады, өнеркəсіптік жиілігі 50 Гц. Ол орталық жүйке жүйесіне қатты əсер етеді жəне бұлшық еттердің жиырылуына алып келеді. Тұрақты тоқ өте қауіпті . емесОның физиологиялық əсері негізінен жылу болып табылады.

Адам тоқтың əсерінде ұзақ болса, оның зақымдануынан аса қауіпті салдарға алып келеді.

37

Мысал

Табиғи жерлендіру түрінде темір бетонды фундаменттің пайдалану мүмкіндігін анықтау, бөлек тұрған столярлы цехтың ұзындығы 18м, ені 12м.

Бастапқы	мəліметтері: 100		кВА жоғары	толық	күштегі		электрмен
жабдықталған	цехтар трансформатордан			жерге	тұйықталып			қосылға
нейтраль күші 380/220В; топырақтың құрылысы: 1 қабаты - құмдақ							h1 = 1 м,
2 қабаты - балшық.
			Шешуі
1) Берілген		жүйеде	трансформатор	күшінің		жəне		нейтралін

жерлендіру құралына рұқсат етілген кедергісі R3 ≤ 4 Ом.

2) 7.2 Кестесі бойынша 1 қабаттағы балшыққа электр кедергісі р1 = 300 Ом·м;

Балшықтың екінші қабатында электр кедергісі р1 = 40 Ом·м.

3)р эквивалентті кедергіні 95,9 ом·м тең деп аламыз:

4)темір бетонды фундаменттің ағу кедергісін келесі формуламен анықтаймыз

мұндағы S –шектелген ғимарат фундаментінің ауданы, кв.м

Осыдан кейін, Rc < R3 сəйкесінше столярлы цехтің темір бетонды фундаменті жасанды жерлендіру құрылғыларын орнатпай т жерлендіруді пайдалана беруге болатынын көрсетеді.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары

1.Адамға электр тоғының əсері, электрлі жарақаттың түрлері

2.Электр тоғынан зақымданудан қорғау тəсілдері

3.Адам ағзасына электр кедергісінің əсері

4.Электрлі цеп параметрлеріненадам ағзасына кедергінің байланысы

5.Тоқтың өту ұзақтығының зақымдануға əсері

6.Тоқ жолдарының зақымдануға əсері

7.Тоқ жиілігінің жəне түрінің зақымдануға əсері

8.Адамның жеке жағдайына зақымданудың əсері

9.Электр магнитті өрістен қорғау

10.Қорғағыш жерлендіру құралдары

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Безопасность и охрана труда. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001г.

2.Безопасность жизнедеятельности. Под ред. Белова С.В. М., 2001г.

3.Охрана труда. Под ред. Ушакова К.З. М., 1986г.

4.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007г.

5.Правила устройства электроустановок. 7-е изд. Доп. с испр. М, 2002.

6.Долин, П. А. Основы техники безопасности в электроустановках :учеб. пособие для вузов / П. А Долин. - 3-е изд., перераб. и доп. -М.:

«Знак», 2000. - 440 с.

38

7.Межотраслевые правила по охране труда (Правила безопасности) при эксплуатации электроустановок. ПОТ РМ-016-2001. РД-153- 34.003.150-0.090 (с изм. и доп.). - М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2003. - 210 с.

8.Правила технической эксплуатации электроустановок потребителей

(ПТЭЭП). - М.: ЗАО «Энергосервис», 2003. - 286 с.

39

11 ӨРТ ҚАУІПСІЗДІГІ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫЛАМА ТҮСІНІК

Студент міндетті:

Білуі қажет: өрт сөндіру құралдары, өртке қарсы құрал-сайман, өрт сөндірудің тəсілдері.

Орындай алуы қажет: өрт пайда болғанда жəне өрт сөндіру кезінде алғашқы əрекеттерді іске асыру.

Сұрақтың қысқаша мазмұны

Өрт қауіпсіздігінің өрт	сөндіру құралдарына талабы, олардың
сипаттамасы жəне қолдану	шарты. Өрт сөндіру кезінде пайдаланатын

алғашқы құралдар. Өрт сөндіру кезіндегі алғашқы құралдардың нормалары. Өртке қарсы сумен қамтамасыз ету, дабыл беру жəне байланыс. Көбікті жəне газды өрт сөндірудің стационарлық жүйе, суі арқылы өрт сөндірудің автоматтық жүйесі. Мұнайгаз өнім объектісіндегі өрт сөндіру қауіпсіздігі.

Өрт сөндірудің негізгі тəсілдері.Жанып жатқан сұйықты сөндіру. Қатты заттар мен материалдардың жануын сөндіру. Өрттің таралуын ескертуге байланысты жиын.

Мұнайгаз кен орнының өндірілуі басталған уақыттан бастап өрт қауіпсіздігі шараларын жүргізу . керекКəсіпорынның дұрыс жоспарлануымен, өрт техникасының талаптарын ескере отырып ғимарат құрылысын жобалаумен, өртке қарсы нормалардың қадағалануымен, өртке кедергі жасайтын қондырғыларды қолданумен өрт таралу аймағына шек қою, өрттің пайда болу себептерін алдын алу іске асырылады.

Үстем желдің жылдамдығы мен бағытын,ауа ылғалдылығы мен температурасын ескере отырып өндірістік ғимараттың жəне де мұнайгазды бұрғылау мен өндіру объектілерінің дұрыс орналасуы мұнайгаз өндіру

кəсіпорнының аймағындағы жолдың дұрыс орналасуымен парапар. Бұл	өрт
қауіпсіздігін қамтамасыз етуде жəне пайда болған өртті сəтті	сөндіруде

маңызды орын алады.

Өрт сөндіру кезінде мұнайгаз өндіру кəсіпорны мен іргетасын бір мезетте сумен дұрыс қамтамасыз ету маңызды орын алады.

Мысал

Теміржол бөліміндегі үш қабатты ғимаратта қондырылғанөрт кранының су қысымын анықтау керек. Əр қабаттың биіктігі hэ = 3,6 м. Шатыр асты жайдың биіктігі hч = 2 м.

Шешуі

1) 1-кестеге байланысты биіктігі 50 м дейінгі əкімшілік ғимарат үшін ағыны Q = 2,5 л/с болатын су шығынымен 2 өрт кранын қарастыру керек. Берілген 4-кестеге сəйкес секіріс диаметрі 13мм-лі саптама қолданамыз.

Кесте 1

Ішкі өртті сөндіруге кететін су шығыны

Ғимарат түрі

Ағын

Бір ағынға

40

	саны	есептелген
		су шығыны,
		л/с
Биіктігі 17-25 қабатты тұрғын ғимараттар	3	5
Биіктігі 25 қабаттан астам тұрғын ғимараттар	6	5
Биіктігі 50 м-ден астам жəне көлемі 50 мың.м3 құрайтын	4	5
əкімшілік ғимараттар
Биіктігі 50 м-ден астам жəне көлемі 50 мың.м3 астам	8	5
болатын əкімшілік ғимараттар
Биіктігі 50 м астам болатын қонақ үйлер, санаториилер,	3	5
демалыс үйлері
Биіктігі 50 м-ге дейінгі өндірістік ғимараттар мен гараждар	2	2,5
Биіктігі 50 м-ден астам болатын кəсіпорынның өндірістік	8	5
жəне көмекші ғимараттары
Биіктігі 50 м-ге дейінгі вокзалдар,əкімшілік ғимараттар, оқу	2	2,5
орындары, кəсіпорынның көмекші ғимараттары

2) Компактты ағынның талап етілген биіктігін анықтаймыз:

SК = 3 ·hэ + h4 = 3,6 · 3 + 2 = 12,8 м

3)	Интерполяция əдісін қолдана отырып, 2-кесте бойынша									SК = 12,8 м үшін
α = 1,21 коэффициент мəнін анықтаймыз:
Кесте 2				Коэффициент мəндері, а
		Sк, м	6		8		10		12		16
		а	1,19		1,19		1,19		1,20		1,24
4)	Секіріс диаметрі d = 13 мм, коэффициенті							φ = 0,016 саптама үшін 3-

кестені ескере отырып, секірістегі қажетті қысымды анықтаймыз:

Кесте 3

Коэффициент мəндері, φ

	d, мм	13	16	19	22	25
	φ	0,016	0,012	0,01	0,008	0,006

Кесте 4

Əр-түрлі диаметрдегі саптама үшін мінездеме, су шығыны

d, мм	13	16	19	22	25
Q, л/с	2,5-4,6	2,5-7	3,5-10,2	6,8-13,7	8,7-16,8

41

5) Диаметрі D = 50 мм (А = 0,012) ,ұзындығы ℓ = 20 м болатын қайта резеңкеленбеген қолғапты қолданамыз жəне қолғаптағы қысымн жоғалуын анықтаймыз:

hрук = А · ℓ · Q2 = 0,012 · 20 · 2,52 = 1,5 м

Өрт кранындағы қажетті қысым мынаған тең:

Нк = hс + hрук = 20,6 + 1,5 = 22,1 м

Осыған байланысты теміржол бөліміндегі үш қабатты ғимаратта 22,1 м аз су қысымымен екі өрт кранын қондыру керек.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары

1.Өртке қарсы қорғану түсінігі нені білдіреді?

2.Өртке қарсы қорғану нені қамтамасыз ету керек?

3.Өрттің пайда болу қаупін қандай факторлар анықтайды?

4.Тұтану, жалындану жəне жануға байланысты қандай шарттар қажет?

5.Өрт жəне жарылу қаупі бойынша өндіріс (ғимарат жəне іргетас) қандай категорияларға бөлінеді?

6.Өрт жəне жарылу қаупі бойынша өндірісті(ғимарат жəне іргетас) категорияларға бөлу əдістемесі?

7.Құрылыс конструкцияларының өртке тұрақтылығы нені білдіреді?

8. Құрылыс	конструкцияларының	өртке	тұрақтылығы	ол
байланысты ?

9.Ғимарат пен іргетастың өртке тұрақтылығына қалай қол жеткізуге болады?

10.Қандай ағашты қорғау тəсілдері бар ?

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Безопасность и охрана труда.Русака О.М. С.редакциялауымен-

П.,2001ж.

2.Безопасность жизнедеятельности.Белова С.В. редакциялауымен.

М.,2001ж.

3.Охрана труда. Ушакова К.З.редакциялауымен. М., 1986ж.

4.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007ж.

5.Тажигулова Б.К., Жандаулетова Ф.Р. Пожаровзрывозащита. Алматы, 2004ж.

6.Правила пожарной безопасности в РК Алматы, 2003.

7.Строительные нормы и правила РК«Пожарная безопасность зданий и сооружений». СНиП РК 2.02.-05.2002, Астана, 2003.

8.Баратов А.Н., Пчелинцев В.А. Пожарная безопасность. М., 1997.

9.Закон РК "О пожарной безопасности" от 20.12.2004 ж.

10.Собурь С.В. Пожарная безопасность предприятия. Справочник. М.,

42

2000.

11.Иванов Е.Н. Расчет и проектирование систем пожарной защиты. М., 1977.

43

12ӨНДІРІСТІК ЖАРАҚАТТАНУ ЖƏНЕ КƏСІБИ НАУҚАС

12.1Өндірістегі кездейсоқ жағдайларды тергеу жəне тіркеу, жарақаттану

анализі

Студент міндетті білуі қажет: кездейсоқ жағдайлардың классификациясы жəне олардың

себептері, жарақаттану анализі, кəсіби науқастардың тізімі, кəсіби науқас пен жарақаттануды болдырмауға байланысты жүргізілетін жиындар.

Орындай алу қажет: кездейсоқ жағдайлардың себептерін талдау жəне əшкерелеу, кездейсоқ жағдайларға жəне кəсіби науқасқа байланысты тергеу жүргізу, Н – 1 формасындағы актты толтыру, жапа шеккен адамдарға алғашқы көмек көрсету.

Сұрақтың қысқаша мазмұны

«Жарақат» жəне «кездейсоқ жағдай» туралы түсінік. Кездейсоқ жағдайдың сипаттамасы мен зақымдалудың ауырлығы, жапа шеккендердің саны мен оқиға болған орны бойынша классификациялау. Əртүрлі кездейсоқ жағдайлардың себептері. Өндірістік кездейсоқ жағдайларды тергеу жəне тіркеу туралы жай-күйі. Өндірістік жарақаттануды талдаудың əдістері.

Жапа шеккен адамға көрсетілетін негізгіалғашқы көмек. Кəсіби науқас, оның туындауының себептері. Кəсіби науқасқа тергеу жүргізу. Кəсіби науқас пен жарақаттануды болдырмауға байланысты жүргізілетін

жиындар. Жұмыста	атқаратын	міндеттерін	орындауына	байланысты
жұмысшының денсаулығына келтірілген зардаптың орнын толтыру.
Өндірістік	жарақаттардың	жиынтығын	сипаттайтын		құбы
өндірістік жарақаттану деп аталады. Өндірістік жарақат өндірістік кездейсоқ

жағдайлардың ізінен туындайды. Өндірістік кездейсоқ жағдайлар жұмыста меңгерушінің берген тапсырмаларын жəне міндеттерін орындау кезінде жұмысшыға өндірістік факторлардың кері əсерін тигізген жағдайлар болып табылады (ГОСТ 12. О. 002 - 80).

Тергеуге жəне тіркеуге қандай кездейсоқ жағдайлардың жататынын не

жатпайтынын	білу қажет. Жапа	шеккен адам	жағдайының ауырлық
дəрежесіне	байланысты кездейсоқ	жағдайларды	тергеу ; ркетіздейсоқ

жағдайларды тергеу үшін комиссия құрамы жəне тергеу мерзімі. Кездейсоқ жағдай туралы жарамды ақпараттардың реті. Н-1 формасы бойынша актты жəне кездейсоқ жағдайларды тергеуге байланысты құжаттарды толтыру.

Өндірістегі кездейсоқ жағдайларды талдау дұрыс зерттелуге жəне жарақаттанумен күресуге бағытталған жиындардың іске асуына себепші болады, сонымен қатар өндірістің жеке саласында пайда болған жарақаттың себептерін анықтауға мүмкіндік береді.

Студент өндірісте орын алатын кездейсоқ жағдайлардың талдау тəсілдерін білуге міндетті жəне жарақаттанудың ауырлығы мен жиіліктің көрсеткіштерін анықтай алуы керек.

Мысал

Бекіткіш сақинаны қолмен жасау процесі кезінде4,6 мин кетеді. Процесс 5 операциядан тұрады, олардың барлығы мүмкіндігінше қауіпті.

44

Ауыстыруға (Т = 8сағ) 100 сақина дайындалады. Қауіпсіз жұмыстың ықтималдығын жəне қауіпті жарақаттың үлесті коэффициентін анықтау керек.

			Шешуі
Бір	сақинаны	дайындау	процесінде	қауіпті	жарақаттың	үл

коэффициентін мына формула бойынша есептейміз.

Ку = N/W=5/1 = 5

мұндағы N – қауіпті операция саны;

W – орындалған ауыстыру жұмысының бірлігі.

Бекіткіш сақинаны дайындау процесі 5 қауіпті операциядан тұрады жəне оның ұзақтығы 4,6 минут болса,онда барлық процестің қауіптілігі4,6 минутқа тең.

Əр қауіпті процестің ұзақтығын 100 сақинаны ауыстыру кезіндегі барлық уақытқа суммаласақ,ол мынадай уақыт құрайды:

4,6´100 = 460 мин

480 мин (8 сағ) ауыстыру ұзақтығы кезінде қауіпсіз жұмыстың ықтималдығын мына формуламен есептейміз:

Р = 1- т,/ Т = 1- 460 / 480 = 0,05

мұндағы тt –қауіпті жағдайдың суммалық жалғасының математикалық күтуі; T – ауыстыру ұзақтығы, мин.

Қауіпсіз жұмыстың ықтималдығы бекіткіш сақинаны дайындау кезінде өте аз.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары

1.Кездейсоқ жағдайлардың себептері қалай классификацияланады?

2.Жұмыспен байланысты кездейсоқ жағдайлар қалай бөлінеді?

3.Өндірісте қандай кездейсоқ жағдайлар тергеуге жəне тіркеуге жатады?

4.Егер жұмысшы жұмыс сапарында болса кездейсоқ жағдайды кім тергейді жəне қайда ескереді?

5.Комиссия қандай мерзімде ауыр жəне топтық кездейсоқ жағдайларды тергеуге міндетті?

6.Кездейсоқ жағдайлардың ауырлығы қалай анықталады?

7. Қауіпті	жəне	зиянды	өндірістік	факторлардың	кері	əсері	қа
жағдайларға əкеп соқтырады?

8.Кездейсоқ жағдайларда жапа шеккендер саны қаншаға жеткенде топтық болып саналады?

9.Өндірістік жарақаттануды талдаудың əдістерін ата.

10.Жарақаттанудың жиілік коэффициенті Кч қалай анықталады?

45

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Безопасность и охрана труда. Русака О.М. С.редакциялығымен-

П.,2001ж.

2.Безопасность жизнедеятельности. Белова С.В.редакциялығымен. М., 2001ж.

3.Охрана труда. Ушакова К.З. редакциялығымен.М., 1986г.

4.В.А. Девисилов. Охрана труда. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007ж.

5.Расдорожный А.А. Безопасность производственной деятельности М., 2003.

6.Денисенко Г.Ф. Охрана труда М., 1985ж.

7.Янович А.Н, Бусунин А.А. Охрана труда М.,1990 ж.

8.Русак О.Н. Безопасность техносферы. – Красноярск: ВШ, 2003ж.

9.Охрана труда и техника безопасности в практической деятельности субъектов РК, Алматы, «Lem», /Состав. В.И. Скала, 2002ж.

10.Учебник «Охрана труда» соответствующей специальности
11.Правила	расследование		и	учета	несчастных	случаев	и
повреждений здоровья. Утв. Прав. РК от 4.07. 2001ж.
12.Закон РК «Об охране здоровья граждан РК» 2004.
13.Закон	РК «О	промышленной			безопасностина	опасных

производственных объектах», 2002.

46

13. ЗАРДАП ШЕГУШІЛЕРГЕ КОЛАЙСЫЗ ЖАҒДАЙЛАРДА КӨРСЕТІЛЕТІН АЛҒАШҚЫ КӨМЕК.

Студент міндетті:
Білу		қажет:		қолайсыз	уақиғалардың	таралмауына			медицина-
санитарлы іс-шаралар жүргізілу қажет; зардап шагушілерге								қолайсыз
жағдайда алғашқы медициналық көмек жəне алдын ала дəрігерлік көмек реті
көрсетілу тиіс;
Орындай			алу	қажет: қолайсыз жағдайда алғашқы медициналық
көмек жəне алдын ала дəрігерлік көмек ұйымдастыру; зардап шагушілерге
қолайсыз	жағдайда			алғашқы	медициналық көмекті		қолданып		əдістерін
иелену қажет.				Сұрақтың қысқаша мазмұны.
Қанауды		тоқтату		əдістерін	қолдану, жарақаттанған		жағдайда	дəкені
дұрыс қолдану ережелері. Жарақаттанған жағдайда қанауды								тез	арада
тоқтатқан жөн. Мұндай жағдайда, тез арада қан тамырларын іргелес сүйекке
саусақпен	қысу		қажет.	Сүйек сынғанда көрсетілетін		алғашқы медициналық

көмек. Сүйек сынған жағдайда зардап шегушіге сынған сүйегін қозғамай

тыныштық қамтамасыз ету керек. Иммобилизация стандартты	немесе
жасанды материалдар сүлгімен, жаулықтармен, белдіктермен жəне т.б.
Күйік болған жағдайдағы көмек. Күйік - матаның бұзылуы, жоғары
температураның пайда болуынан, электрлі токтың, ащылықтардың, щелочьті
немесе ионды сəулелену. Сəйкесінше термиялық электр химиялық	жəне
сəулелік күйіктер деп ажыратады. Ең көп кездесетін термиялық күйік түрі,
оған 90…95%күйік түрі жатады.

Адамда шок болған кезде көрсетілетін алғашқы көмек, электр тоғының жеңілістері, үсіп қалу, жылы жəне жайма-шуақ күн сəулелері. Шокбұл адам

бойындағы ауыр жарақаттар мен сүйек сынудан жəне канның көп мөлшерде
жоғалтудан	туындайтын	күрделі реакция. Жасанды дем жəне жүректің
бұлталақ массажы. Дем мен жүректің тоқтап қалу				жағдайында		жасанды
дем	жəне жүректің	бұлталақ	массажын		жасау		.	кере
Қатты	əсер ететін	улы заттармен	улану	жағдайында		көрсетілетін

алғашқы көмек. Қатты əсер ететін улы заттар көбіне белгілі бір мөлшерде химиялық қоспасы бар адам баласына, ауыл шаруашылығына, жануарларға, өсімдіктерге зиянды концентраттар түрлі дəрежеге бар болуы.

Мысал

1.Электр тоғынан шошынған жұмысшыға алдын ала дəрігерлік көмек

көрсету.

2.Зардап шегушіде ашық тізе сынуы оған алдын ала дəрігерлік көмек көрсетіп заводтың медициналық пунктін хабарлау.

3.Жұмысшының мықынындағы қанауды тоқтату, алдын ала дəрігерлік көмек көрсету.

47

Өзін-өзі бақылау сұрақтары

1.Жара туралы ұғым,олардың классификациясы.

2.Жарақаттанған жағдайдағы алғашқы медициналық көмек.

3.Қанауды тоқтатудығы алғашқы медициналық көмек.

4.Байлаудың түрлері жəне оларды түрлі жарақат кезіндегі дененің түрлі бөліктерінің: бас, жоғарғы жəне төменгі түпкіліктерді дұрыс байлап қолдана білу тəртібі.

5.Байлаудың түрлері жəне оларды түрлі жарақат кезіндегі дененің түрлі бөліктерінің:кеуденің,іштің аралығы.

6.Сүйек сыну туралы ұғым жəне олардың белгілері.

7.Жарақат шок жəне оны алдын алу.

8.Жүрек қызметінің жəне демнің тоқтау белгілері.

9.Жасанды дем жəне жүректің бұлталақ массажының жасалу реті.

10. Уақиға орындағы күйудің алғашқы медициналық көмек көрсет ережесі.

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Қауіпсіздік жəне еңбектің күзеті. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001ж.

2.Тіршілік əрекетімнің қауіпсіздігі. Под ред. Белова С.В. М., 2001ж.

3.Расдорожный А.А. Өндірістік қызметтің қауіпсіздігі М., 2003ж.

4.Русак О.Н. Техносфераның қауіпсіздігі. – Красноярск: ВШ, 2003ж.

5.Медициналы апат: Оқу құралым. Под ред. Проф. В.М. Рябочкина,

проф. Г.И.Назаренко.-М: «ИНИ Лтд. –272б. ISBN 5-87433-076-3»

6.Н. Тенилбаев «Медициналы апат», Оқу құралым, Алматы, 2005ж.

7.Кошелов А.А. Медициналы апат. Қағида жəне тəжірибе: (Оқу құралым

– Спб., «Паритет», 2000ж.

8. АпанасенкоБ.Г.

Төтенше

жағдайларда

көрсетілетін

бірін

медициналық көмек. С.-Петербург. Медицина, 1998ж.

48

14. ӨНДІРІСТЕГІ ЕҢБЕК КҮЗЕТІНІҢ ҰЙЫМ ҚЫЗМЕТІ.

Студент міндетті:

білуі қажет: ұйымдағы кəсіпорынның еңбек күзетінің қызмет тəртібі, кəсіпорында еңбектің күзетінің күйіне жауапкершілік, еңбек күзетінің қызмет мақсаттары, еңбектің күзетінің жұмыскерінің құқық қызметі, кəсіпорында еңбек күзетінің күйінің мониторингі.

Орындай алу қажет: қарастырып отырған кəсіпорында мекеменің еңбек қызметін дипломдық жобада қарастырып ашу қажет.

	Сұрақтың қысқаша мазмұны
Кəсіпорындағы еңбек күзетінің қызметі			мекемедегі еңбек күзетіне
сенім артады, сондықтан ол дербес құрылымдық бөлімше жəне ол мекеменің
басшысына	бағынады. Еңбне	қызметі	бірігіп	басқа	да	ме
бөлімшелермен жұмыс жүргізеді, кəсіподақтың комитетімен əрекеттестікте,
еңбектің техникалық инспекциясімен жəне			мемлекеттік		қадағалауды
жергілікті органдары.

Кəсіпорындағы жұмыстың ортақ жауапкершілігіне еңбек күзетінің басшысы жауап береді, егерде ол жоқ болған жағдайда бас инженер жауап береді.

Еңбек қызметінің негізгі мақсаттары:

-жұмыс орында қауіпті жəне зарарлы өндірістік фактордың басын ашу;

-нормативті талаптардың тексерісі заң шығарушы жəне құқықтық актінің еңбек қызметі;

- жұмыс орында жұмыскер туралы еңбек шартының күйі жайлы ақпарат беру;

- күйдің жəне өндірістік жарақаттардың,кəсіби ауруға шалдығудың себебінің анализі;

-	өндірісте кездейсоқ жағдайларда кездесетін іс-шараны ескерту;
-	кəсіпорында еңбек күзетінің	келісімімен ұжымдық келісім “Еңбек
күзеті” қатысады;
-еңбек күзетінің ғылыми		зерттеуі,еңбек қауіпсіздігінің енгізуін
қатысты жұмыс;

-тексерістің жүргізілуі, ғимараттың техникалық күйінің тексерісі, жабдықтың жəне тетіктердің сəйкесінше нормативті талаптары;

-өндірісте қолайсыз жағдайлардың əсерінен туындаған зиянды апатқа ұшыраса, құжаттарды дер кезінде дайындап төлем ақысын алу;

-кəсіпорындағы жұмышылардың еңбек күзеті бойынша білімін коммисияның қатысуымен тексеру.

Еңбек күзетінің жұмысшыларына келесі шарттар көрсетілген:

- тəуліктің əр уақытында кедергісіз өндірістік бөлмелерді қадағалап, еңбек күзетінің сұрақтары бойынша құжаттармен танысу керек;

-көліктің қанаушылығын тоқтату, еңбек күзетінің заңды актілері жабдықтың жəне жұмыстың өндірісті, нормативті, акті құқық бұзушылығы адам өміріне жəне денсаулығына айбат тудырады;

49

-мекемедегі мамандардың еңбек күзету жағдайын бө басшыларының келісімімен текесеру.

Мысал

Кəсіпорындағы еңбек күзетінің нормативтікорта есеппен 1002 адам,оның 145 адамы ауыр жұмыпен айналысуда. Кəсіпорындағы бөлімшелерде өздігінен жұмыс атқарып жатқан қазметкерлер саны38.Орта айлық есеппен қайта жұмысқа қабылданған жұмыскерлер 20саны.Бір жұмысшының алдағы жылдық жоспары 2000 адам жұмыс уақытының шамасымен. Орта есеппен бір жылда 5 қолайсыз уақиғалар болады.

Шешім

Таблицадан еңбек күзетінің санның лайықты нормативтары есебін аламызШешімін . Результат таблица жүзінде рəсімдейміз табл. 1.

Таблица 1

Еңбек күзетінің сандық есебінің нəтижесі

Жұмыс атауының түрлері				Факторлардың атауы				Бірлік.		Фактор.	№
								изм.		сандық	таб.
									мағынасы
Жарақаттанған		жағдайда		Орта				адамесеппен.		1002
жəне	кəсіби			ауруғажұмыскердің саны							1.1
шалдығу ұйымы				Ауыр				жұмыспенадам.		145
				айналысатындар
Еңбек		күзетінің		Орта				адамесеппен		1002
талаптары		жəне		оныңжұмыскердің саны
сəйкестік шарттары
				Ауыр				жұмыспенадам		145	1.2
				айналысатындар
				Құрылымды				бірлік		38
				бөлімшелердің			бірлік
				саны
Еңбек		күзетінің		Орта				адамесеппен		1002
насихаттар ұйымы				жұмыскердің саны							1.3
				Құрылымды				бірлік		38
				бөлімшелердің саны
Еңбек		күзетінің		Орта				адамесеппен		1002
нұсқаулықтың			жəне	жұмыскердің саны
тəлім-тəрбие ұйымы				Орта	айлық	есеппенадам					1.4
				қайта	қабылданған					20
				жұмыскерлер
Еңбек		күзетінің		Орта				адамесеппен		1002
жоспарланған шаралары				жұмыскердің саны							1.5
				Құрылымды				бірлік		38
				бөлімшелердің саны
Еңбек	күзетінің			шұғыл	Орта			есеппен			адам1.6
										1002

Нормат. Ч

0,21

0,39

0,40

0,55

0,33

0,79

50

тексеріс жағдайы		жұмыскердің саны
		Ауыр			жұмыспенадам		145
		айналысатындар
		Орта			бірлікесеппен		38
		жұмыскердің саны
Еңбек	күзетінің	Ортазаң			адамесеппен		1002
шығарушы		жұмыскердіңəне	саны					1.7	0,12
нормативті	құқықты	Ауыр			жұмыспенадам		145
актілерді тексеріс		айналысатындар
іс-шараның		Орта			адамесеппен		1002
ұйымындастыруға		жұмыскердің саны
								1,8	0,42
қатысу,	жұмыскер	Құрылымды			бірдік		38
еңбегінің	оқтаулы	бөлімшелердің саны
шарттарына нұсқау

Кəсіпорындағы қолайсыз уақиға барысында ортақ шығындағы уақытты Тоб формуласымен есептейміз, ортақ шығындағы уақытты бір қолайсыз жағдайдікі деп ескерсек Др = 72 ч

То6=ДрН= 7·25 = 360 ч

(1.3) формуласы бойынша есептейміз. Алдағы жылдағы жоспар есебімен бір жұмысшының алған жарақаты бойынша еңбек күзетін нормативті есебі Нрв.=2000

Ч9=Тоб/Нр.в.=0,18

Алдағы жоспарлардың орындалу тəртібі еңбек күзетінің нормативті есебімен есептеледі

Чн = Ч, + Ч2 + Ч3 + Ч4 + Ч5 + Ч6 + Ч7 + Чя + Ч9 Чн = 0,21 + 0,39 + 0,4 + 0,55 + 0,33 + 0,79 + 0,12 + 0,42 + 0,18 = 3,39адам

Өзін-өзі бақылау сұрақтары

1.Жұмыстың қауіпсіз құзырлығына жəне шаманың күзетін заңды орындау мемлекеттік органдарын қадағалау.

2.Госгортехнадзорда қандай қызметтер атқарылады?

3.Жұмыскердің жұмыс тəртібінің рұқсатын атаңыз.

4.Еңбек күзетінің негізгі ұйымдық іс-шаралары.

5.Мекеменің еңбек күзетінің қызметі жəне олардың функциялары.

6.Еңбек күзетінің тексеріс ұйымы.

7.Уйрету, квалификация жəне персоналдың біліктілігі.

8.Жұмыс орындағы еңбек күзетінің жағдайында қаншалықты мерзімді тексеріс өтеді?

9.Жұмыскердің орта ұстанымдары.

10.Мерзімді	тексеріс	ережелерін	көрсетіңіз, шаманың	жəне
қалыптардың	еңбек	күзеті жəне	нұсқаулардыңқауіпсіздіктік

51

техникасы

Ұсынылатын əдебиеттер

1.Қауіпсіздік жəне еңбектің күзеті. Под ред. Русака О.М. С.-П.,2001ж.

2.Тіршілік əрекетімнің қауіпсіздігі. Под ред. Белова С.В. М., 2001ж.

4.Еңбектің күзеті. Под ред. Ушакова К.З. М., 1986ж.

5.В.А. Девисилов. Еңбектің күзеті. - М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2007ж.

6.Расдорожный А.А. Өндірістік қызметтің қауіпсіздігі М., 2003ж.

7.Денисенко Г.Ф. Еңбектің күзеті М., 1985ж.

8.Янович А.Н, Бусунин А.А. Еңбектің күзеті М.,1990 ж.

9.Русак О.Н. Безопасность техносферы. – Красноярск: ВШ, 2003ж.

10.ҚР Еңбектің жəне қауіпсіздіктің техникалық күзет субъектісінің практикалық қызметі, Алматы, «Lem», /Состав. В.И. Скала, 2002ж.

11.Оқулық «Еңбектің күзеті» оқытылатын мамандық бойынша.

52

15 ӨНДІРІСТЕГІ ЕҢБЕК ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

Студент міндетті:
Білуі	қажет:	экономикалық	залалды	құрайтын	ұстанымдардың
есептері, еңбек қорғау жəне еңбек жағдайын жақсарту бойынша-
шаралардың экономикалық тиімділігін бағалаудың ұстанымы, əлеуметтік-
экономикалық маңызы, еңбек қорғаудың қаржыландыру					көздері мен
экономикалық механизмі.
Орындай алу қажет: еңбек қорғау бойынша іс-шараларды енгізудің
экономикалық эффективтілігін есептеу.

Сұрақтың қысқаша мазмұны

Басқа заңды құжаттардың жəне ведомство аралық салалық ережелер, шамалар жəне нұсқаулар тəуелсіз халық шаруашылығының басты саласының

өзгешеліктерін			пайдаланылады.		Еңбектің	қауіпсіз	стандарттар	жүйесі
(ССБТ), еңбектің қауіпсіздігінің сұрағының реттілеуі үшін арналады.
	Еңбек қорғау заңнамасының бұзылғанда қойылатын жауапкершілікті
білу	керек.	Еңбек		қорғау	жұмысының	негізгі	бағытыəлеуметтік-
экономиялық жəне ұйымдастыру болып табылады.
	Еңбек	қогаудың		ережелерімен нұсқауларын орындау үшін күнделікті

бақылау мен қадағалау қажет.

Мемлекетте бұл жұмысты мемлекеттіе надзор жəне əлеуметтік бақылау орындайды. Министрлік ішківедомствалық тексерісті қоласты өндіріске оған қарасты нысаны, кəсіпорындарға жəне ұйымдарға жасайды.

Жоғарғы қадағалау тиянақты заңның орындалуын еңбек туралы барлық

министрлікпен	жəне ведомстволармен, кəсіпорындармен,		мекемелермен
жəне ұйымдармен Ресейдің аумағында бас прокурор сияқты жəне республика
прокурорлары, аймақтардың, облыстардың, қалалардың, аудандардың.
Қадағалау	органдарының өкілдерінің	құқықтарын	білу	қажет жəне
еңбек қорғау заңнаманың жауапкершілік тұстарын анықтау.
Еңбек қауіпсіздігінің əдістеріне кəсіби		дайындық жəне		жұмыскердің

тəлім-тəрбиесінің сапасы - өндірісте жарақаттылықтың деңгейінің төмендеуі ең маңызды факторлары.

Мысал

Экономикалық тиімділікті анықтау жəне жарақаттылықпен ауруды

төмендету, кəсіпорын үшін еңбектің шартының				жақсартуы, 1 жылда 2
жарақат	болған, еңбекке жарамсыз 160 күнді		құрады.		Күндізгі орташа
жалақы	ИТР	1000 тг, жылдық өндірім 39 840 000 тг.,			жұмысшысының
ортаның	айлық	жалақысы17 500 тг., күндізгі -	900	тг. Өндірісте 62 адам

қызмет атқарады, оның 20-сы қолайсыз жағдайда жұмыс істейді. Зиянды еңбек жағдайында жұмыс істейтіндерге қосымша демалыстың ұзақтығы8 күн, үстемақылар - 12%.

Шешім

Өндірістің зиянды еңбек жағдайында төленетін қосымша ақы байланысты шығынының формуласын анықтаймыз.

53

Пдопл =(РНУ · р·11·Змес)/100 = (20·12·11·17 500)/100 = 462 000 тг.
Қосымша	демалысқа	байланысты	кететін	шығынды		формуламе
анықтаймыз.
	Попт = Дот · Здн · Рну = 8 · 900 · 20 = 144 000 тг.
Емхана	парағына	байланысты	кететін	шығынды			формул
анықтаймыз.
П0 = Потп + Пдопл = 144 000 + 462 000 = 606 000 тг.
	Пб =Дтз · Здн =160· 900 = 144 000 тг.
Жарақат	алғандарды	зерттуге	байланысты		кететін		шығ
формуламен анықтаймыз.
Пр = 3(Зинж + 3ИОТ +Здн)Н = 3( 1000+ 1000+ 1000)2 = 18 000 тг.
Үнемнің	жеткіліс	өндірілуіне байланысты		кететін		шығынды

формуламен (1.61) анықтаймыз, бір жұмысшының өндірулігіне байланысты есептеміз.

Вр=39 840 000/(62· 270 900) = 2 380 тг.

Пн = (Дт + Дз) Вр = 160 · 2 380= 380 790 тг.

Біздің жағдайда Поб=0. Тогда Птз= 144000+ 18 000 +380 790 +0= 542 790

тг.

Ортақ материалдық шығындар: П = тг 606 000 + 542 790 = 1 148 790. Қабылдау, еңбектің шартының жақсаруы өндірімділік6% өсіп келеді.

Онда экономикалық нəтиже еңбектің өндірімділгінің көтермелеуінен келеді.

Эп=(Ппт/100) Р·Вр· Дгод = 0.06 · 20 · 2 380 · 270 = 771 120 тг.

Экономический эффект при сокращении отпуска и доплат будет равен

Эуу = П0 = Потп + Пдопл Эуу = 606 000 тг.

Экономикалық нəтиже жарақаттылықтың жəне ауру-сырқаудың төмендетбас 7% тең болады

Эт.з = 542 790 · 0,07 = 37 995 тг.

Ортақ экономикалық нəтиже еңбектің шартының жақсартуынан арқасында көтермелеудің туралы дайындықтың еңбек жарақаттылықтың жəне ауру-сырқаудың төмендетуіне алып келеді

Э = 771 120 + 606 000 + 37 995= 1 415 115 тг.

54