Табліца 1 Ведамасць вымярэння плошчы басейна ракі _________________ Карта маштабу_________________

Назва плошчы (часткі басейна, ракі)	Плошча ў дзяленнях планіметра (R)			Плошча F = R (n2 – n1) , км²
	Адлікі (n2 , n1)	Рознасць адлікаў (n2 – n1)	Сярэдняя рознасць (n2 – n1)

Планіметр №_____________Цана дзялення планіметра (R) ________ км²/адз.

Плошча басейна ракі (F) _________ км² (F_л =_________ км², F_п =________ км²)

Плошча лясоў (f_л)_________ км²

Плошча азёр (f_аз)_________ км²

Плошча балот (f_б)_________ км²

Плошча ворыва (f_в)_______ км²

4. Сярэдняя шырыня басейна (В_с, км) вылічваецца па формуле:

В_с = F / L_б ,

дзе F – плошча басейна, км²; L_б – даўжыня басейна, км.

5. Найбольшая шырыня басейна (В_найб) – гэта даўжыня найболь-шага перпендыкуляра да лініі даўжыні басейна.

6. Каэфіцыент асіметрыі басейна (а), які характарызуе нераў-намернасць размеркавання плошчаў правай і левай часткі басейна (у адносінах да галоўнай ракі), вылічваецца па формуле:

а = | (F_л – F_п) | / 0,5 (F_л + F_п),

дзе F_л і F_п – плошчы адпаведна левабярэжнай і правабярэжнай частак басейна, км².

7. Каэфіцыент развіцця водападзельнай лініі басейна (m), які характарызуе канфігурацыю рачнога басейна, уяўляе сабой адносіны даўжыні водападзельнай лініі (S, км) да даўжыні акружнасці круга (S, км), плошча якога раўняецца плошчы басейна F:

m = S / S´ = S / (2 √πF) = 0,282 S / √F.

Найменшае магчымае значэнне каэфіцыента m можа раўняцца адзінцы; пры гэтым басейн мае авальную ці акруглую форму. З павелічэннем значэння m форма рачнога басейна ў большай ступені адрозніваецца ад формы круга і мае больш выцягнутую форму.

8. Для ацэнкі ўплыву азёр, балот, лясоў, узаранасці рачных ба-сейнаў на гідралагічны рэжым рэк і велічыню сцёку высвятляюць азёрнасць (К_аз, %), балоцістасць (К_б, %), лясістасць (К_л, %), узара-насць (К_в, %):

К_аз = f_азּ100 / F; К_б = f_бּ100 / F; К_л = f_лּ100 / F; К_в = f_вּ100 / F,

дзе f_аз, f_б, f_л, f_в – адпаведна плошчы, занятыя азёрамі, балотамі, лясамі і ворывам ў межах дадзенага рачнога басейна плошчай F, км².

9. Даўжыня галоўнай ракі (L, км) і даўжыні прытокаў (l₁, l₂ ... l_n, км) вымяраецца па карце два разы (ад вусця да вытоку, затым у адваротным напрамку) пры дапамозе цыркуля-вымяральніка з пастаяным ростулам 1 ці 2 мм. Дапушчальнае разыходжанне паміж колькасцю адкладаў ростула цыркуля пры двух вымярэннях не павінна перавышаць 2 %, для падліку бярэцца іх сярэдняе значэнне. Лік кіламетраў вядуць ад вусця ракі да першага прытока, затым ад яго да другога прытока і г. д. Такое дзяленне галоўнай ракі на ўчасткі неабходна для пабудовы гідраграфічнай схемы.

Месцазнаходжанне вусця больш пастаяннае на мясцовасці і мала мяняе сваё геаграфічнае становішча пры ваганнях кліматычных фактараў. Таму вусце прымаецца за «0», ад якога вядуцца разлікі.

Пры выкарыстанні цыркуля вызначаецца не даўжыня дугі, па якой цячэ рака, а хорда. Для гэтага вымераная даўжыня ракі (участка) ці прытока памнажаецца на паправачны каэфіцыент на звілістасць (К), які выбіраецца ў адпаведнасці з тыпам (узорам) звілістасці. Разлічаная даўжыня ракі (участка) ці прытока называецца вылічанай (сапраўднай) і з’яўляецца канчатковай. Дадзены спосаб вызначэння сапраўднай даўжыні ракі заснаваны на метадзе Ю. М. Шакальскага. Вынікі вылічэнняў даўжыні галоўнай ракі і даўжыні прытокаў заносяцца ў ведамасці (табл. 2 і 3). Даўжыня галоўнай ракі атрымліваецца як нарастаючая велічыня яе ўчасткаў ад вусця да вытоку.