35. Стылістычная роля словаўтваральных сродкаў назоўнікаў.

Размоуны, прастамоўны характар маюць словы з суф -іл-а (-ыл-а), -іх-а, -ух-а, -анк~а (~янк-а) і інш.: граміла, зуб рыла, галадуха, гулянка, сталоўка, халадэча, ежыва.

Абстрактна-кніжны характар надаюць словам суфіксы -ацы-ізацы (электрыфікацыя, папулярызацыя, газіфікацыя), -анн-е, -енн-е (-энне-е) (абвінавачанне, кіпенне, абурэнне, стварэнне і г. д.) і многія іншыя. Дзеяслоўныя наз з суфіксамі анн-е, -енн-е (-энн-е), -нн-е* Яны абазн галчынам адцягненыя, абстр паняцці і ўжыв пераважна у кніжнай, нав мове. Параўн. наступныя пары: капаць — капанне, наступ -наступленне, асушка — асушэнне, варка — варэнне.

Газетны артыкул: Служэнне – а не служба.

Словы з суб’ектыўнымі суф-самі (галоўка, ручка, ножка).

Неалагізм – свінтус грандыёзус (Крапіва – Хто смяецца апошнім)

Стыліст. прыём – канцэнтрацыя назоўнікаў аднолькавага словаўтварэння.

Павелічальныя суф ўжыв пераважна ў гутарк мове, часцей за ўсё з неадабральнай ацэнкай: Людзі як людзі: працуюць, кто на што здатны, а ты батоны мінскія валочыш мяхамі ды дрожджы. Спекулянцю-га!.. (Б.).

Суф суб'ект ацэнкі наз часта не маюць знач памянш або павелічі, г, зн. яны звязаны не з колькаснымі паказчыкамі прадметаў I з'яў, а з разйастайнымі якаснымі іх асаблівасцямі. Так, у загалоўку артыкула «Факты і факцікі» сулрацьпастаўляюцца не вялікія і малыя факты, а факты сапраўдныя, важныя і факты ўяўныя, нязначныя, выпадковыя. Тое ж самае ў наступным прыкладзе: Каму вайна, дзяўчаты, а каму — дык в о йначк а (Б.).

36. Агульныя асаблівасці стылістычнага выкарыстання прыметнікаў.

Стылістычнае выкарыстанне прыметнікаў тлумачыцца перш за ўсё агульнымі ўласцівасцямі гэтай часціны мовы, якія даюць магчымасць выражаць самыя разнастайныя па сваёй эмацыянальна- экспрэссіўнай афарбоўцы прыметы і якасныя рысы предметаў. Акрамя гэтага прыметнік мае шэраг вельмі блізкіх па значэнні разрадаў і форм, вбыра каторых часта залежыць ад сэнсавых і стылістычных асаблівасцей кантэксту.

Выяўленчыя магчымасці прыметніка часта праяўляюцца ў творах мастацкай літаратуры і публіцыстыкі. Прыметнікі дапамагаюць яскрава і жыва распавядаць.

У якасцт эпітэта прыметнік часта набывае пераноснае, метафарычнае значэнне. Узнікаюць пераносныя значэнні пры ўжыванні прыметнікаў ў новай для іх сферы па прынцыпу аналогіі. Асабліва прадуктыўныя якасныя і адносныя прыметнікі. (пустая бутэлька-пусты чалавек)

Як і назоўнікі пырметнікі набываюць тую ці іншую стылістчную або эмацыянальна-экспрэссіўную афарбоўку пры дапамозе суффіксаў і прыставак. Вось некалькі тыпаў прадуктыўных экспрэссіўна афарбаваных суффіксаў: 1. памяньшальна ласкальны: -еньк- аньк- енечк- маленькі, даўжэнькі. І г. д.

Ступені параўнання прыметнікаў.Якасныя прыметнікі традыцына у белю. Мове маюць тры ступені параўнання.: звычайную, вышэйшу.ю і найвышэйшую. Дзве апошнія у сваю чаргу маюць простую (сінтэтычную) і складаную (аналітычную). Яны адрозніваюцца па сваіх стылістычных асаблівасцях.. прстая форма вышэй.

Лексіка–грам разрады:А) Якасныя абазначаюць прымету прадмета непасрэдна, без адносін да інш прадметаў. Асаблівасці: утв ступені праўнання, маюць поўнную і кароткую форму, спалучаюцца з прыслоўямі меры і ступені (нада прыгожы, надзвычай важны), ад іх утв формы субектыўнай ацэнкі (легкі–легенькі), ад іх утв якасныя прыслоўі (весела, добра), ад іх утв наз з адцягненнем, абстрактным значэннем (смелы–смеласць), здольнасць утв антанімічныя пары, могуць мець вытворную(радасць0радасны) і невытворную аснову (белы, малады), некаторыя маюць толькі адну прымету якасці – невытворнасць (гняды, вараны)Б) Аносныя абазначаюць прымету прадмета праз яго адносіны да іншых прадметаў, дзеянняў (лімонны сок): абазначаюць пастаянную нязменную прыкмету (учарашняя газета), вытворныя паводле будовы (вясковая жанчына – веска)Іх у кантэксце часта набываюць пераноснае – метафарычнае–значэнне і ужываюцца ў ролі якасных (залаты чалавек). Іх роля інфармацыйная, класіфікацыйная.В) Прыналежныя абазн прыналежнасць прадмета пэўнай асобе (братава паліто) Яны неаднародныя паводле значэння. У Н і В скл пры наз ж роду і ніякага яны звычайна маюць кароткую форму (бяцькава, бабуліна).Другія паказваюць на агульныю прыналежнасць (лісіная нара). Некаторыя мнагазначныя прыметнікі (бацькоўскі, дзедаўскі, купалаўскі) спалучаюць значэнне прыналежнасці са знач адноснасці (коласаўскі твор– коласаўскі стыль). У залежнасці ад форм словазмянення прынал прыметнікі падзяляюцца на: 1) прыметнікі с суф –оў/–аў/ еў/–утвараюцца ад асобных наз м роду (Міхасеў). 2) прыметнікі з суфіксам –ін/–ын–утвараюцца ад наз ж роду (Алесін, сястрын).

Поўная, сцягнутыя і кароткая:Толькі якасныя! Поўная – асноўная, зыходная. Але першапачаткова у мове былі толькі кароткія формы. Поўныя выступаюць у якасці азначэння і выказніка. Кароткая не скланяецца, змяняецца толькі па родах і ліках і бываюць толькі выказнікам. Сцягнутыя, або усечаныя бываюць толькі азначэннем (дзявоча Красаві)

Ступені параўнання якасных прым:

Розная ступень інтэнсіўнасць: Вышэйшая ступень (прыгажэйшы) и Найвышэшая паказвае на гранічную ступнеь якасці у параўнанні з іншымі (найбуйнейшы).

Выш і найвыш могуць быць простымі (сінтэтычнымі – утв пры дапамозе словаутв афіксаў) і складаны (аналітычны –шляхам далучэння іншых слоў).

Простая вышэйшая утв пры дапамозе суф –эйш–/–ейш/ – ш\, якія далучаюцца да асновы прыметніка (мудры мудрэйшы). Утв не ад усіх якасных прыметнікаў (якія утв ад адносных). Яны утв ад іншых часцін мовы пры дапамозе суфіксаў – ав, іст,–ат, к, аўн і інш (агністы, ліпкі, плаўны)

Складаная форма вышэйшай утв шляхам далучэння да прым праслоўяў больш, болей, меней… У кніжная пераважаюць складаныя)

Пр найвышэйшая – утв пры дапамозе прыст най (у мастацкім і публіцыстыным стыле)

Складаная найвышэйшая утв спалучэннем прыметнікаў з займеннікам самы або прыслоўямі найбольш, найменш (самы вялікі).

Элятывыя формы прыметніка – калі простыя і складаныя формы найв ступені могуць аьазначаць гранічную (самую высокую ці нізкую) ступень якасці без параўнання з іншымі (найстаражытнейшы горад, самы мудры чалавек)

Ацэначная форма прым:

1)З дапамогай суфіксаў: а) –ізн –эхн – эразн –энш б)– еньк–аньк–юсеньк –явненьк –ютк (памяншальна – ласкалтныя значэнні)в)–ав –ават (значэне непоўнай якасці – балявы) 2) прыставак за–, звыш–, ультра–, завысокі–, ультралевы

3)паўтарэннем прыметнікуў

Стылістычная роля спалучэння прыметніка з назоўнікам і двух назоунікаў розная. (купалаўскія творы і творы купалы, завадскія рабочыя. І рабочыя завода) Спалучэнні двух назоўнікаў маюць больш прадметны характар. Спалучэнне назоўніка з прыметнікам мае больш агульны характар, указывае на прадмет і яго прымету.

У адным выпадку гэтыя канструкцыя абразуюць вельмі блізкія сінанімічныя пары (факультэцкі сход і сход факультэта), а ў другіх выпадках маюць рознае сэнсавае значэнне і сінонімамі не з’яўляюцца. Напрыклад, фразелагічнае спалдучэнгне парк Кульуры нельга замяніць словамі культурны парк, бо я ны маюць рознае значэнне.

У беларускай мове часцей за усё для вражэння прыналежнасці ўжываюцца канструкцыі з прыналежнымі прыметнікамі, а ў рускай мове больш пашыраны канструкцыі з назоўнікамі у родным склоне.: рыбакова хата- хата рыбака, леснякова сядзіба – усадьба лесніка.