Рэдактарская праўка ў стварэнні пейзажу ў творах
У рэдактарскіх заўвагах Горкага часта ідзе гаворка аб майстэрстве стварэння пейзажу - пра яго функцыі і ролю ў раскрыцці характараў герояў. Праўдзіва адлюстраваць жыццё без абмалёўкі прыроды, абстаноўкі і рэчаў, навакольных герояў, таксама немагчыма, як без усяго гэтага немагчымая і само жыццё людзей, - казаў Горкі. Таму ён заўсёды імкнуўся дапамагчы пісьменнікам выкарыстоўваць пейзаж як адно з наймацнейшых сродкаў выявы жыцця [1]. Разбіраючы творы, Горкі часта паказваў пісьменнікам, як адсутнасць пейзажу ці, наадварот, залішняе захапленне апісаннем прыроды ў адрыве ад асноўнай задумы твора, парушаюць жыццёвую праўдзівасць, зніжаюць ідэйную і эстэтычную каштоўнасць твора. Так, у аповесці Г. Грэкавай "Аб шчасці» быў такі пейзаж:
«Весна, снег тает. Протаптываются первые дорожки к правлению и к церкви». На полях рукописи против этого места Горький написал: «Мало! Развернуть пейзаж и дать ощущение весны».
У іншым месцы, там, дзе пісьменніца распавядала пра тое, як па-зверску пабітая мужам Нюра ўцякла ў гарод і, схаваўшыся там, разважала аб сваёй горкай долі, Горкі напісаў на палях рукапісу: «Здесь надо сказать несколько слов о солнце, небе, запахах, вообще – об обстановке». Гэта заўвага дапамагло Г. Грэкавай стварыць больш разгорнуты пейзаж і такім чынам выразней раскрыць перажыванні маладой жанчыны (Дадатак 1).
Рэдактарская праўка ў стварэнні чалавечых вобразаў у творах
Працуючы над рукапісамі твораў розных аўтараў, Горкі гэтак жа, як у выпадку з пейзажам, вучыў майстэрству стварэння чалавечых вобразаў. У сваіх абяцаннях ён асабліва часта звяртае ўвагу на логіку развіцця характараў персанажаў, мастацкую пераканаўчасць, матываванасць іх учынкаў, дзеянняў, думак, пачуццяў, малюнак партрэта, мова аўтара і герояў і інш. Пры гэтым для Горкага, калі ён чытаў або рэдагаваў рукапісы, не існавала дробязяў (і ў гэтым была адна з адметных асаблівасцей яго рэдактарскай праўкі як мастака). Вось некалькі прыкладаў. Рукапіс аповесці «Сцяпан Паўлаў», якая захоўваецца ў архіве А.М. Горкага, перакрэслена шматлікімі крытычнымі заўвагамі Горкага. Там, дзе пісьменнік хоць трохі адступаў ад жыццёвай праўды, парушаў логіку развіцця характару, горкаўскае пяро абавязкова адзначала гэта. Я. Габрыловіч ў апавяданні «Наперад» пісаў: «Никитин… был худ и высок, густая коричневая борода болталась у него на ветру». Горкі, падкрэсліўшы словы, вылучаныя тут курсівам, спытаў: «Где же у него ветер», - а некалькімі радкамі ніжэй, у тым месцы, дзе аўтар казаў, што Нікіцін, «махая бородкой, вошел в туман», Горкі напісаў: «Когда же и почему густая борода превратилась в бородку» [3].
Як людзі кажуць, як яны апранутыя, як сябе паводзяць? - гэта звычайныя і частыя заўвагі Горкага на палях рукапісаў. Ужо самімі пытаннямі такога роду Горкі падказваў аўтарам канкрэтныя шляхі авалодання майстэрствам партрэта. Вядома, як шанаваў і аберагаў Горкі прыгажосць роднай мовы, як нястомна змагаўся ён з нядбайным стаўленнем некаторых пісьменнікаў да працы над мовай сваіх твораў. Яркія прыклады барацьбы за чысціню мовы захавалі і многія рукапісы, адрэдагаваныя Горкім. Адной з самых характэрных рыс рэдактарскага майстэрства Горкага з'яўляецца яго выключнае і незвычайна беражлівыя адносіны і ўвага да самабытных, арыгінальным бакам таленту, да уласцівай толькі дадзеным аўтару творчай манеры. Будучы сам вялікім мастаком, Горкі ніколі пры рэдагаванні не спрабаваў прымусіць пісьменніка прынараўлівацца да горкаўскай манеры ліста, да горкаўскіх прыёмаў і спосабаў стварэння мастацкага вобраза, хоць і заўсёды шчодра дзяліўся сваім асабістым пісьменніцкім вопытам.
Для рэдактарскіх заўваг Горкага характэрна надзвычайная асцярожнасць. Так, у лісце да Г. Фишу з нагоды рукапісы яго Анежскага апавяданняў Горкі пісаў: «… я пробовал вычеркнуть кое-какие фразы, на мой взгляд, - лишние, но, не чувствуя, что действую правильно, перестал вычеркивать» [1].