Glossary

Do not take into consideration	не учитывать	санаспау
Stripe	полоса	Алқап, белдеу
Exploitation	разработка	өңдеу, істеу
Prosecutor	прокурор	прокурор
Chastiser	наказывать, бить	жазалау
Anxious	озабоченность	Қамкөңіл
Placing	размещение	орналастыру

Tasks for IWS: Make annotation: Козыбаев М. К. Декабрь 1986 года: факты и размышления. Алматы, 1997.

Task for IWS under a teacher’s control: Write a short report: “Living standards in Kazakhstan: tendencies and contradictions.”

Home tasks: Write a short essay: “Political life in Kazakhstan eve the December events.”

List of reference of the theme:

1. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк. Алматы: Дәуір, 1993, с. 361-385.

2. Кан Г. В. История Казахстана: Учебное пособие. – Алматы: ВШП Әділет, 2000, с. 205 – 206.

Lecture 26: Social-economic life in Kazakhstan in the end of 80-s beg. of 90-s.

The objective of the lecture: To show the tendencies of the economic development in 80-90-s. The main reasons and character of the uprisings in Kazakhstan in 80-s. Introduction of the national currency. Establishment of the connections with the foreign states. Foundation of the joint-stocks and international companies in Kazakhstan.

Outline of the lecture:

1. Economic life of Kazakhstan in 80-90-s

2. Strike of miners in Karaganda.

3. Strike Kazakhs in New Uzen.

4. Introduction of national currency.

5. Foreign economic connections.

Crisis in economics, which began in 1987, didn’t get over in next years. In 1988 Kazakhstan exported goods on sum 6,7 billion rubles. Raw materials exported, and last, very expensive goods were imported. Extensive methods in economics developed. The great means, which were invested for development of agriculture didn’t give results.

With official economics “shadow economics” developed. These problems promoted conflicts in society. One of them, events in New Uzen of Mangystau region. The main reasons of uprising were social problems: accommodation, education, unemployment among the young people.

Center extracted oil and gas, but didn’t prepare local specialists, and workers were sent from other republics. Many defects were in trade, in provision of living facilities.

The principles of social justice in distribution of accommodation, food and industrial goods were broken. Workers, which came to New Uzen, didn’t respect traditions of Kazakh people.

Social problems overgrew to national uprising between representatives of local population and Caucasians. In June 1989 bloody uprising took place. This conflict was suppressed by the military troops. Caucasians were evacuated from New Uzen.

In July, 1989 Karaganda miners were on strike after miners of Donbass and Kuzbass. 10-15 thousand miners took part in strike every day.

Firstly, miners demanded increasing of wages, improving working conditions. Then, political requirements added to economic: closing of Semipalatinsk nuclear polygon, ceasing of the monopolies of Union ministries.

D.Tegisov, P.Shlegel, M.Ramaznov, V.Perebeinos and others were leaders of strike. Shchadov I. - minister of Mining industry and N.Nazarbayev - I Secretary of CC CPK came to Karaganda. They promised to satisfy the requirements of miners, that’s why the strike stopped.

Introduction of national currency. Kazakhstan was an initiator of the forming of ruble zone of new type. In the beginning November Kazakh delegation headed by Prime-minister S.Tereshchenko arrived to Moscow for sign agreement about coming Kazakhstan to ruble zone. But during the negotiation Russia put forward new conditions, which threatened loss of economic sovereignty. The mass of rubles of old model from neighbor states in November 1993 led to disorganization of money system and inflation in Kazakhstan. After discussion government adopted decision about introduction of national currency. On November 15, 1993 National currency was introduced.

In the middle of January, 1992 Kazakhstan was recognized by 30 states: USA, China, Turkey, Iran, Pakistan, Canada, and Switzerland. Tengiz oil was extracted jointly foreign firms “British petroleum”, “British gas” and others.

In January 1992 Kazakhstan extracted the first ingot of gold.

In January 1992, state army was formed. Young people served within Kazakhstan. In August 1992, President confirmed text of new oath.

In June, 1992, after people discussion Supreme Soviet confirmed State flag, state insignia.

In December, 1992 new text of national anthem was adopted.

In 1992 World Kurultay of Kazakhs was held, where Kazakhs of 13 states took part: scientists, businessmen, students.

In the middle December, 1992 Forum of the people of Kazakhstan was held.

In September, 1995, according Decree of President the capital of Republic was transferred to Akmola.

Foreign economic connections of Kazakhstan. In the end of 80-s Kazakhstan took fifth place in the USSR for export. 97% of exports were raw materials: 90% of yellow phosphorus, 72% of copper, chromium, lead,, zinc, oil, uranium and others.

The government of Kazakhstan adopted important economic laws: “About property in Kaz.SSR”, "About principles of foreign economic activity of Kaz.SSR", “About foreign investments in Kaz.SSR” etc.

Ministry of foreign economic connections, foreign economic bank were formed. In 1990 the first join Bank “Al-Baraka Bank Kazakhstan” with Saudi Arabia was founded.

Connections with Korea were developed, especially with corporations "Samsung", "Gold Star" etc. In 1991, 35 joint companies with 24 states were formed.

In order to attract large-scale investments into the economy on the part of industrially developed countries and also on the financial and institutes it was necessary to create the principally new legislative basis for providing the most favored regime of foreign investors. The Law “On State support of direct investments” was adopted. The State Committee of the Republic of Kazakhstan on Investments was formed. According new Laws foreign investors were released from taxes for 5 years. Join enterprises were oriented on output of goods of people consumption. According to estimations of foreign experts, the investment climate in Kazakhstan was one of the most attractive among the CIS countries.

Free economic zones were formed: Zhirem-Atasu, Karaganda, Mangistau, Alakul, Zharkent.

Relationships between Kazakhstan and China developed. Commodity circulation increased from 4 mln. rubles in 1986 till 21,7 mln. in 1990 in 5 times. In 1990 first student group from Kazakhstan was sent to China. Airline Almaty-Urumchi-Almaty was opened.

In the beginning of 1991, 42,4% of population lived in rural place. Level of rural life was lower than town.

Лекция мақсаты: 80-90 жылдар экономикалық даму тенденцияларын көрсету. Негізгі себептер және 80-ші жылдар. Қазақстанға көтеріліс мінез-құлығын ұлттық валюта кіріспесі. Байланыстардың жасауы шетел мемлекеттермен. Акциялардың қоры және Қазақстанға халықаралық компаниялардың бірігуі.

Лекция жоспары:

1. Экономикалық өмір Қазақстанда

2. Қарағандыда кеншілердің ереуілі .

3. Қазақстандағы өзендер.

4. Ұлттық валюта кіріспесі .

5. Сыртқы экономикалық байланыс.

Экономикада дағдарыс, 1987 жылы басталды. 1988 жылы Қазақстан тауарларды экспортқа шығарды. Экспортқа шикізат, және өте қымбат тауарлар импорттанған болатын. Экономикада экстенсивті әдістер дамығанды. Үлкен құралдың, нәтиже бермейді ауылдық шаруашылық жедел түрде дамып отырған.

Ресми экономикада "көлеңке экономиканың" өңделген. Мынау қоғамда даулардың проблемалары жағдай жасады. Көтеріліс негізгі себептерімен әлеуметтік проблемалар болды : пәтер-үй, білім, жұмыссыздық деңгейі жас адамдар арасында.

Мұнай шығару орталық және газдың, бірақ жергілікті мамандарды дайындау және жұмысшылардың басқа республикалардан алып келу қиынға соғып отырды. Саудаларға көптеген ақаулар, адамдарды тұрғын үймен қамтамасыз ету туралы жолдары қиынға соғып отырды.

Әлеуметтік әділеттілік принциптерінің тарату азықты және өнеркәсіпті тауарлардың бұзылған болатын. Қызметкерлер пайданың, қазақ халықы дәстүрлері силамады.

Әлеуметтік проблемалар жергілікті халық өкілдері аралық халық аралық көтеріліске биік өсті және Кавказда. 1989 жылы маусымда қанды көтеріліс орынды болды. Мынау дау әскерлермен басылыңқы болатын. Кавказдықтар эвакуацияланған болатын.

1989 жылы шілдеде Қарағандының 10-15 тау-кеншілер Донбас кеншілерінен кейін және Кузбасты ереуілді жариялады.

- кеншілерді жалақы жоғарылаулары, еңбек шарттарының жақсарулары талап етті. Содан соң, экономикалық саяси талаптар қосты: жабылу - ядролық полигонды, одақтық министірліктердің монополиясының тоқтауын.

Шлегель П, Рамазанов М, Перебейнос, ал ереуіл басқа көсемдері. Щадов таулы өнеркәсіп министрі және Н . Назарбаев - мен ЦК КПК хатшысы Қарағандыға келді. . Олар кеншілердің талаптары қанағаттандыруға уәде берді, сондықтан ереуіл тоқтатылған.

Ұлттық валюта кіріспесі: Жаңа үлгі бір сомдық аймақтары Қазақстан құру бастаушысымен болды. Қараша басында Қазақстан делегациясы премьер - министрмен келісімге қол қойылды. Бірақ келіссөздердің жүруінде Ресей жаңа шарттар итеріп шығарды, экономикалық тәуелсіздік жоғалтуымен қорқытты. Бұқаралықты қарашада көршілес мемлекеттерден үлгі ақшалы көпшілікпен және Қазақстанға құлдыраумен жүйе іріткі. Талқылаудан кейін үкімет ұлттық валюта кіріспесі туралы шешімді қабыл алды қарашаның 1993 жылы ұлттық валюта енгізілген болатын.

Қаңтар ортасында 1992 жыл Қазақстан 30 мемлекетті құрамына кірген болатын АҚШ, Қытай, Түркияның, Иранның, Пакистанның, Канаданың, Швейцарияның. Шетел фирмалармен бірге теңіз мұнай табылды." Бритиш петролеум "," Бритиш газ " және басқалар.

Қаңтарда 1992 жыл Қазақстан алтын бірінші кесегін тапты.

Қаңтарда 1992 жылы, әскер күй-жағдайы ұйымдасқан болатын. Жас адамдар Қазақстанға қызмет етті. Тамызда 1992 жылы , президент жаңа ант мәтінін растады.

Маусымда 1992 жылы адамдардың талқылауынан кейін жоғарғы кеңес мемлекеттік жалау, мемлекеттік елтаңбаны растады.

Желтоқсанда 1992 әнұран жаңа мәтіні бекітілген болатын.

1992 жылықазақтардың алғашқы құрылтайы өткізілген болатын, қазақтар 13 штат қатысуды қабыл алды : ғалымдардың, кәсіпкерлердің, студенттердің.

Желтоқсан ортасында 1992 жылы Қазақстан Республикасының халық форумы болып өтті.

Қыркүйекте 1995 жылы, президент қаулысы сәйкес республика астанасы Ақмола берілген болатын.

Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық байланыстары 97% Қазақстан экспортқа ССРО да бесінші орынды қарызға алды Экспортты - 90% сары фосфорды, 72% мыс, хромды, қорғасынның, мырышты, мұнайды, уранның және басқалардың.

Қазақстан Республикасының үкіметі маңызды экономикалық заңдарды қабылданған болатын. "ССР Каз . меншік туралы" сыртқы экономикалық қызмет принциптері туралы ССР Каз туралы шетелдерді ССР Каз . инвестицияларда және т.б.

Сыртқы экономикалық байланыстардың министірліктері, шетел экономикалықтардың банкін ұйымдасқан болатын. 1990 жылы банкіні бірінші қосылу "Аль - Барактың банкі Қазақстан", Сауд Аравиясы жасалған болатын.

Қосудың республикамен Корей өңделген болатын, бірлестікте әсіресе "Самсунг" компаниясымен бірлесе отырып жұмыс істеді.

Экономикаға масштаб инвестициялардың тарту мақсаттарында өнеркәсіпті дамыған елдердің жағынан, сонымен қатар қаражаттық институттерге және шетел инвесторлардың ең үлкен қолайлылық тәртібі қамтамасыз етуіне арналған принципшіл жаңа заң шығаратын базаны жасады. Заң "түзу инвестициялардың мемлекеттік сүйеуі туралы", қабылданған болатын. Инвестициялар жөніндегі Қазақстан Республикасының мемлекеттік комитеті ұйымдасқан болатын. Сәйкес жаңа заңдарға шетел инвесторлар 5 жылға салықтардан босатылған. Адамдардың тұтыну тауарларының шығаруына хабарланған болатын кәсіпорындардың қосылуы. Шетелдік эксперттердің бағалауларымен, Қазақстанға инвестициялық климат болды ең тартымдылардың ТМД елдері арасында.

Азат экономикалық аймақтар жасалған болатын: Қарағанды, Маңғыстау, Алакөл, Жаркент және т.б.

Республика аралық Қазақстан және Қытай. Тауар айналымы үлкейді 1986 жылға сомдардың 4 млн 1990 жылға 21,7 млн-ға жетті. 1990 жылы студенттердің бірінші тобы Қазақстан Қытайға бағытталған болатын. Алматы –Үрімші, Алматы авиакомпаниясы ашық болатын.

1991 жылы, 42,4% халық ауылдық жерде өмір сүреді. Өмір деңгейі ауылдықтарды аудандардан төмен болмады.

Glossary

Get over	преодолеть	Жеңу, еңсеру
Overgrow	перерасти	өсіп кету
People consumption	народное потребление	Халық тұтынысы
Commodity circulation	товарооборот	тауарайналым
Put forward	выдвигать	ұсыну
Loss	потеря	жоғалу
Jointly	совместно	бірлескен
Ingot	слиток	кесек
National anthem	национальный гимн	Ұлттық ән ұраны
Oath	присяга	ант

Tasks for IWS: Make annotation: Кунаев Д. А. От Сталина до Горбачева. Алматы, 1994.

Task for IWS under a teacher’s control: Write a short report: “Social-political movements in Kazakhstan in 90-s”.

Home tasks: Write a short essay: “Foreign economic policy in Kazakhstan in 90-s”.

List of reference of the theme:

1. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк. Алматы: Дәуір., 1993, с. 407 – 414.

2. Кан Г. В. История Казахстана: Учебное пособие. – Алматы: ВШП Әділет, 2000, с. 205 – 206.

Lecture 27: Social-political movements in Kazakhstan (80-90’s)

The objective of the lecture: To show the collapse of one-party system and foundation of multiparty system. The consequences of the August events. Foundation of the CIS.

Outline of the lecture:

4. Foundation of political parties and societies.

5. August events and foundation of CIS.

6. Dissolution of CPK.

7. Disintegration of the USSR and foundation of CIS

The I Congress of people deputies was held in May-June 1989. Reasons of crisis were analyzed on Congress. Congress attempted to divide functions of party and state organs.

Parliaments of Baltic Republics, and then Ukraine, Kyrgyzstan and Russia took Declarations about state sovereignty. In October 1990 Kazakhstan declared own Declaration about sovereignty.

Democratic processes led to creation of mass unions in Republics. Ecological movement “Nevada-Semipalatinsk” was the mass in Kazakhstan and was founded by O.Suleymenov in 1989. Closing of Semipalatinsk polygon was the aim of movement.

Committee for helping inhabitants of Aral and Balkhash was founded by M.Shakhanov. Ecological committees were founded in Ust-Kamenogorsk, Almaty and other towns.

In July 1990 civil movement “Azat” was formed. Declaration of state sovereignty was the main aim of movement. In autumn of 1991 this movement transformed to political party.

In 1991 Social-Democratic Party of Kazakhstan was formed.

In 1991 young people formed “Alash” party.

In 1990 multinational movement “Unity” was formed. People, who were convicted in December 1986, formed “Zheltoksan” party.

In November 1990 more 100 political organizations existed in Kazakhstan. In April 1989 historical-enlightenment society “Adilet” (“Justice”) was founded. The main purpose: struggle against discrimination, violation of human rights and others.

Communist party of Kazakhstan stayed the numerous political organizations in Kazakhstan and 800 th. Communists united in 1990. But authority of CPK decreased. In 1990 49 th. Communists left the CPK.

The meetings of Cossacks took place in Kazakhstan in 1991. Cossacks was the military-political estate, which was formed in the time of disintegration of Golden Horde, and served to tsar as political force. On September 15, 1991 leaders of Uralsk Cossacks decided to celebrate 400 anniversaries in Uralsk. Leaders of “Azat”, “Zheltoksan”, and “Parasat” appreciated this act as an infringement of dignity of Kazakh people. Cossacks from Krasnodar, Don, Cheljabinsk, and Samara arrived in Uralsk. Thanks to the leaders of “Azat” and militia the mass clash was avoided.

August events and foundation of CIS.

On August 19, 1991 Declaration announced, which was signed by G.A.Janayev – vice-president of the USSR, O.D.Baclanov – vice-chairman of the Defense Soviet of the USSR, V.S.Pavlov - prime-minister of the USSR, where information about abdication of M.Gorbachev – President of the USSR was declared. Extraordinary State Committee was founded. M.Gorbachev was isolated from country. He refused to abdicate of President Post.

Decree 1 obliged all organs of the USSR, republics, regions, cities, villages to observe extraordinary regime. Meetings, demonstrations, strikes were prohibited.

Decree 2. Press was controlled. Newspapers, which differed by democracy and progress were baned.(«Комсомольская правда», «Известия», «Труд», «Рабочая жизнь», “Moscow news”).

The main part of Kazakhstanians didn’t approve ESC. Social-political organizations “Azat”, “Zheltoksan”, Social-Democratic party didn’t receive ESC and called to boycott of ESC. N.Nazarbayev declared, that extraordinary situation didn’t introduce in Kazakhstan.

Meanwhile, “White House” was surrounded by military forces. Resistance to ESC was headed by Russian President B.Eltsin, Rutskoy A.– vice-president, Khasbulatov R.- Executive Chairman of the Supreme Soviet of RSFSR, A.Sobchak – a governor of Leningrad.

Ukraine and Kyrgyzstan didn’t support Decrees of ESC. G.Bush – President of the USA made official Declaration about supporting President of Russia B.Eltsin. Represantatives of the European Economic Committee demanded to return of M.Gorbachev.

Foundation of ESC was approved by Sadham Hussein (Iraq) and China.

On August 21, M.Gorbachev came back Moscow. Leaders of ESC were arrested. Attempts of the leaders of ESC to reanimate administrative system led to disintegration of the USSR.

Ukraine and Azerbaijan formed own armies. President of Kazakhstan N.Nazarbayev promulgated decree “About foundation of the Security Soviet of Kaz.SSR”, “About foundation of gold stock and diamond fund of Kaz.SSR”. Semipalatinsk nuclear polygon was closed by Decree of President.

Dissolution of CPK. In August 1991 President N.Nazarbayev announced about going out Politburo of CC CPSU. In September 1991 Congress of CPK declared about dissolution of CPK and foundation of new party, which was named Socialist party. On October 5, 1991 People Congress of Kazakhstan was founded. O.Suleymenov and M.Shakhanov were leaders of Congress.

Disintegration of the USSR and foundation of CIS. Leaders of RSFSR, Byelorussia and Ukraine met in Minsk in the beginning of December, where declared about abolition of Treaty of foundation of the USSR in 1922 and signed agreement about foundation the CIS.

On December 13, 1991 leaders of Middle Asia and Kazakhstan met in Ashkhabad, where announced support Minsk decisions.

On December 20, 1991 heads of Azerbaijan, Armenia, Byelorussia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Moldova, RSFSR, Tajikistan and Uzbekistan met in Almaty for foundation of the CIS.

On December 21, 1991 CIS was formed.

Лекция мақсаты: бір партиялы жүйе ыдыраушылығының көрсету және жүйелер – негізі. Тамыздық бүлік зардаптары ТМД қоры.

Лекция жоспары:

1.Саяси партиялардың қоры және қоғамдары.

2.Алаш төңкеріс тамыз және ТМД жасаулары.

3.КПК-ны бұзуы.

4.ССРО ыдыраушылық және ТМД жасауы.

1989 жылы халық депутаттардың съезді мамырда - маусымда өткізілген болатын. Дағдарыс себептері конгресте талдап шығылған болатын. Конгрес партиялық және мемлекеттік органдардың функциялары бөлуге тырысты.

Балтикалық республикалардың парламенттері, Украинада, Қырғызстанда және Ресей содан соң арыз қабылдау туралы мемлекеттікте. Қазанда 1990 жылы Қазақстан тәуелсіздік туралы өзіне меншікті декларацияны жариялады.

Демократиялық процестер республика бұқаралық кәсіподақтарының жасауына ертіп әкелді. Экологиялық қозғалыс "Невада - Семей" Қазақстанға көпшілік болды, және негізі салынған болатын. 1989 жылы Сулейменов Жабылу - полигонды қозғалыс мақсаты болды.

Көмек көрсетуіне арналған комитет Арал тұрғындарына және Өскеменде, Алматы және басқа қалаларда жасалған болатын Балхашты экологиялық комитеттер Шаханов М . негізі салынған болатын.

Шілдеде 1990 жылы азаматтық қозғалыс "Азат" ұйымдасқан болатын. Декларацияны мемлекеттік тәуелсіздік туралы қозғалыс негізгі мақсаты болды. 1991 жылы қозғалыс трансформируется саяси партияға.

1991 жылы Қазақстан Республикасының социал - демократиялық партиясы жасалған болатын.

1991 жылы болат жас адамдары "Алаш" партиясы құрылды.

Көп ұлтты қозғалыс 1990 жылы "бірлік" білімді болатын.

Халықтың, 1986 жылы желтоқсанда айыпталған болатын "Желтоксан" партияның құлдырауы.

Қарашада 1990 жылы көбірек 100 саяси ұйымдардың, болған Қазақстанда. Сәуірде қоғам тарихтық - білім беру 1989 жылы "Адилет"("әділеттілік") негізі салынған болатын. Негізгі мақсат: күрес қарсы дискриминациялар, адам құқықтарының бұзулары және басқалары.

1990 жылы Қазақстан Республикасының коммунистік партиясы коммунисттерді Қазақстанға көп санды саяси ұйымдарының ашылыуы. Бірақ КПК өкіметі қысқарды. 1990 жылға 49 коммунисттер КПК шықты.

Казактардың мәжілістерінде 1991 жылға Қазақстанға өтті. Казактардың әскери - саяси орданың алтын ыдыраушылық уақытына ұйымдасқан болатын және патшаға қызмет етті. 15 қыркүйекке 1991 жылы көсемдердің - казак 400 жылдық мерекені белгілеп қоюға шешті. Көсемдер "Азат", "Желтоксан", "Парасат" акті мынау бағалады бұзу сияқты намысты және қазақ халықы адамгершіліктері. Көсемдерді алғыс айта "Азат" және бұқаралық қағысу милицияларынан құтылуға сәті түсті.

Төтенше мемлекеттік комитетті жасалған болатын. Горбачев М елден бөлектенген болатын. Ол президент лауазымынан бас тартты.

ССРО органдары барлық қаулы міндеттенеді, республикалардың, облыстардың, қалалардың, ауылдардың, төтенше тәртіп сақтау үшін. Кездесулер, демонстрация, ереуілдер тиым салынған болатын.

Газеттің, алға басу жұмыстары жүргізілді.(«комсомол шын», «деректің», «еңбек», «жұмысшы өмір»," мәскеу жаңалықтың ") т.б.

Соған қарамастан,"ақ үй" әскерлермен қоршалған болатын. Кедергісі Ресей президент Ельцин Б, Руцкой А - басшылық етті Вице - президент, Хасбулатов Р- РСФСР жоғарғы кеңес атқару төрағасы.

Ельцина Н европалық экономикалық комиссия Горбачев М қайтаруға талап етті. АҚШ - президенті Буш, Ресейі президенті сүйеуі туралы ресми арызды істеді Украина және Кыргызстан қаулылар сүйемейді.

21 тамыз Горбачев М . Мәскеуге қайтты. Көсемдері тұтқындалған болатын. Көсемдерінің әрекеттері, ССРО ыдыраушылығына ертіп әкелді әкімшілік жүйелер реанимациялау үшін шара қолданды.

Украина және әзірбайжан өзіне меншікті әскерлерді қалыптасады. Қазақстан Республикасының президентінің Назарбаев Н . қаулыны жариялады "қауіпсіздік кеңесі жасауы туралы ССР Каз ", "алтын қор жасауы туралы және алмасты қордың ССР Каз". Семей ядролық полигон президент қаулысымен жабық болатын.

1991 жыл КПК съезді КПК тарқатуы туралы жариялады тамызда КПК . бұзуы 1991 жыл президент Назарбаев Н . қыркүйекте саяси бюросынан шығу туралы жариялады және жаңа партия жасаулары, социалистік партиялар аталған болатын. 5 қазанға Қазақстан Республикасының конгрес 1991 жылы алтын адамы жасалған болатын.

ССРО ыдыраушылық және ТМД жасауы. РСФСР көсемдері, Белоруссияның және Украинаның желтоқсан басында Минскіде кездесті, қайда 1922 жылға ССРО негізін келісім-шарт жоюы туралы жариялады және ТМД негізі туралы келісімді қол қойды .

13 желтоқсанға орта Азия 1991 жылы көсем және Қазақстан Ашхабадта кездесті , қайда Минскіде шешімдердің қабыл алу сүйеулері жариялады.

20 желтоқсанға 1991 жылы бас әзірбайжан, Армения, Белоруссия, Қазақстан, Кыргызстан, Молдова, РСФСР, Тәжікстанды және Өзбекістанды ТМД негізінде Алматыда кездесті.

21 желтоқсанға 1991 ТМД, ұйымдасқан болатын.

Glossary

Indivisible	неделимый	Бөлінбейтін
Inviolability	неприкосновенный	мызғымайтын
Insignia	герб	Елтаңба
Observe	соблюдать	ұстану
Ban	запрещать	Тиым салу
Dissolution	роспуск	тарату
Promulgate	издавать	шығару
Stock	запас	қор
Infringement	нарушение	Тәртіп бұзушылық
Dignity	достоинство	абырой

Tasks for IWS: Make annotation: М. Олкотт. Средняя Азия: катарультирование в независимость. Оборонная политика – политика обеспечения мира и безопасности. Киев, 1992.

Task for IWS under a teacher’s control: Write a short report: “Leaders of the political parties in Kazakhstan in 90-s.”

Home tasks: Write a short essay: “Political parties in Kazakhstan in 90-s.”

List of reference of the theme:

1. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк. Алматы: Дәуір, 1993, с. 407 – 414.

2. Кан Г. В. История Казахстана: Учебное пособие. – Алматы: ВШП Әділет, 2000, с. 207 – 214.

Lecture 28: Social-political movements in Kazakhstan (80-90-s) XX century

The objective of the lecture: To show of the State Independence and national election of President. Differences between Constitutions of 1993 and 1995.

Outline of the lecture:

8. Declaration of State Independence. National election of President.

9. Constitutions of 1993 and 1995. Foundation of multiparty system.

Declaration of State Independence. National election of President.

After declaration of Sovereignty of Kazakhstan, the National election of President was needed.

According to Decree of the Supreme Soviet of Kaz.SSR (from October 16, 1991) the National election of President was appointed on December 1,1991. It was first National election of the head of State. “Law about election of President” was adopted, and candidature of N.Nazarbayev was represented. Biography: He was born in 1940 in Chemolgan village of Kaskelen region, Almaty oblast. He has high education, engineer, and doctor of economy sciences. His labour activity began in 1960 as a worker in Temirtau (Karaganda region). In 1969-1971 he was the first Secretary of Temirtau gorkom Komsomol, in 1971 the second Secretary of Temirtau gorcom of party. In 1979-1984 he was a Secretary of CC CPK. In 1984 he was appointed a Chairman of the Council of Ministries of Kazakhstan. In June 1989 he was assigned the first Secretary of CC CPK. In April, 1990, the Supreme Soviet of Kaz.SSR elected him a President of Kaz.SSR. On National elections on December 1, 1991, N.Nazarbayev was elected a President of Kazakhstan, E.M.Asanbayev – a Vice-president.

On December 10, 1991 according decision of Supreme Soviet, Kaz.SSR was renamed in Republic of Kazakhstan (RK).

Towns, streets, squares were renamed. The names of national heroes, batyrs were returned: Abylay, Kabanbay, Shakarim, Tolebi and others.

On December 12, 1991 Decree “About rehabilitation citizens, which took part on 17-18 December events 1986” was signed. On December 16, 1991 “Law about Independence of Kazakhstan” was adopted.

Chapter I declared, that Kazakhstan is Independence, democratic, legal state. Kazakhstan had full power on own territory. Define internal and external policy. The territory of Kazakhstan is indivisible and inviolability.

Chapter II. Citizens of Republic any nationality, religion, origination, social and property statute, occupation possess all rights and duties. Kazakhs, which left Kazakhstan, can receive Kazakhstan citizenship. One of the main duties of the state is a revival and development of culture, traditions and language of Kazakhs and other nationalities.

Chapter III. Structure of organs of State power of RK was defined. President is a head of RK.

Chapter IV. Economy basis of Independence Republic was defined. State possesses by independence economic system, which based on multitude and equality forms of property. RK has own state symbols: insignia, flag, national anthem.

Kazakhstan was recognized by many states. On March, 2, 1992 RK became a member of UNO.

Constitutions of 1993 and 1995. Foundation of multiparty system.

The new state adopted the Constitution on the 28-th of January, 1993. Constitution consists of 4 parts and 21 chapters.

But the first of the President and Parliament were uncertain and on the 30-th of August, 1995 the new Constitution was adopted. According to the Constitution of 1995:

• Kazakhstan is unitary, democratic, secular, law state.

• It is a presidential republic. The President is a head of the state and symbol and warrantor of the unity of people and the state. He is elected for 5-years term by universal, equal, direct voting.

• Legislative power belonged to the Parliament, consist of two Chambers: the Senate and Mazhiles. Elections are held every 4 years.

• The government has executive power. Its leader is the Prime-minister, who appointed by the President after approval of the Parliament.

• Judicial power is headed by Supreme Court.

• The Constitutional council controls the correspondence of all laws to the Constitution.

• People of Kazakhstan – is a unique source of the state power.

• Protect of motherland is sacred duty of each citizen of RK.

Multiparty system was formed after declaration of Independence state.

In the end of 1993 three political parties were registered in Kazakhstan: Socialist Party, Republican Party of Kazakhstan, and “National Congress of Kazakhstan”. Social organizations: “Nevada-Semipalatinsk” – antinuclear movement, “Azat” – civil movement, union “People unity of Kazakhstan” were formed.

1. Union “People unity of Kazakhstan” united different social stratums. N.Nazarbayev agreed to be a leader of Union. K.Sultanov became a chairman of Union.

2. “National Congress of Kazakhstan” took part in social-political life of Kazakhstan: in discussing and adoption of legal projects about political parties, local self government, opposition, election in Supreme Soviet and so on. O.Suleymenov was a leader of NCK.

3. Socialist Party of Kazakhstan was founded after reorganization of the Communist Party.

Лекция мақсаты: көрсету үшін, мемлекеттіктің - және президент ұлттық таңдауларының. Ерекшеліктер аралық конституциялармен 1993 және 1995 жылдарда қабылдануы.

Лекция жоспары:

1. Декларация туралы мемлекетте . Президент ұлттық таңдаулар.

2. Конституциялар 1993 және 1995 жылдарда. Қор – жүйенің құрылуы.

Декларация туралы мемлекетте. Президент ұлттық таңдаулары.

Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі жариялауынан кейін, ұлттықты қажетті президент таңдауларыболды.

ССР Каз. жоғарғы кеңес қаулысына сәйкес (ұлттық президентке 16 қазан 1991) таңдау белгіленген болатын желтоқсан 1991 жылы бірінші таңдау болды. "Заң президент таңдаулары туралы", қабылданған болатын, және кандидатураны Назарбаева Н халық қолдауымен болып тағайындалды. Алматы облыс аймағында 1940 - Шымалған Қаскелеңде дүниеге келді. Ол ең жақсы біліммен, инженер, экономикалық ғылымдардың докторы. Темиртау қаласында жұмысшы сияқты еңбекті қызмет жасаған 1960 жылы бастады (Қарағанды облыс). 1969-1971 ол комсомол Теміртау бірінші хатшысы болды. 1979-1984 жылы ЦК КПК . хатшысымен ол Қазақстан Республикасының министрлерінің кеңес төрағасымен белгіленген болатынды. 1991 жылы 1 желтоқсан Назарбаев Н Қазақстан Республикасының президентімен сайланған болатын.

10 желтоқсанға 1991 Қазақстан жоғарғы кеңес шешімімен ССР Каз . республикада жанадан аталған болатын (РК).

Қалалар, көшелер, аудандар жанадан аталған болатын. Ұлттық батырлардың аттары, қайтарылған болатын: Абылай, Кабанбай, Шәкәрім, Tөлеби және басқалар.

12 желтоқсанға 1991 қаулы азаматтардың реабилитациясы туралы , қатысу желтоқсан 17-18 оқиға 1986 жылды қабыл алды қол қойылған болатын . 16 желтоқсанға туралы - Қазақстан Республикасының 1991 "заңы" қабылданған болатын.

Басы мәлімдеді, Қазақстан тәуелділіксіз, демократиялық, заңға сүйінген мемлекетті болды. Өзіне меншікті аумақтарға энергияның толық Қазақстан болды. II Басыты құқықтармен және міндеттермен республика азаматтары ұлты кез келген, діндер, тегілер, әлеуметтік және мүлік жарғыны, мамандықтарға ие болады. Қазақстан Республикасының азаматтығын ала алды.

Органдардың бас құрылымы РК мемлекеттік өкіметтері айқын болатын. Президент РК . басымен келеді.

IV Республика экономикасы айқын болатын. Экономикалық жүйе мемлекеті, әр алуандыққа негіз салынған және меншік түрлерінің теңдігі. Қазақстан өзіне меншікті мемлекеттік символдар болады: айырмашылық белгілері, жалау, әнұран.

Жаңа мемлекеттер қаңтар 1993 жылы конституцияны қабыл алды. Конституция түзеледі 4 бөлім және 21 бап.

Бірақ бірінші президент және парламентті сенім болатын және тамыз 30-ы 1995 жылы жаңа конституция қабылданған болатын.

- Қазақстан біртұтас, демократиялық, зиялы, мемлекеттік құқықтарна ие болды.

- Президенттік республика. Халық бірліктері және мемлекеттің президент мемлекет басымен және символымен және кепілмен қол қойылды.

- заң шығаратын өкімет парламентке, екі палатадан құралды: сенаты және мәжіліс.

- атқару өкімет үкіметі. Оның көсемімен премьер - министр келеді, парламентпен мақұлдаудан кейін президентпен тағайындалады.

- сот өкімет жоғарғы сотты басшылық етеді.

- конституциялық кеңес барлық заңдардың сәйкестік, конституциялар бақылайды.

- адамдар Қазақстан - мынау мемлекеттік өкімет жалғыз қайнары.

- отан қорғанышы Қазақстан Республикасының әрбір азаматы қасиетті міндетімен бекітілді.

- жүйе мемлекеттік жариялаудан кейін жасалған болатын.

Соңыда 1993 республикада тіркелген саяси партиялардың Қазақстан: социалистік партия, Қазақстан Республикасының республикалық партиясы, және "Қазақстан Республикасының ұлттық конгресі", қоғамдық ұйымның : "Невада - Семей"- қозғалыс антиядерногосы "Азат"- қоғамдық қозғалысы, біріктіру "бірлік адамдары Қазақстан" ұйымдасқан болатын.

1. Одақ "бірлік адамдары Қазақстан" әр түрлі әлеуметтік қабаттармен біріктірді. Назарбаев Н . одақ көсемі болуға келісті.

2."Қазақстан Республикасының ұлттық конгресі" қатысу қабыл алды Қазақстан Республикасының қоғамдық - саяси өмірлері: талқылауда және заң жобалардың қабыл алуында, туралы саяси партияларда, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында және оппозициялар, жоғарғы кеңеске таңдаулар талқыланды.

3. Қазақстан Республикасының социалистік партиясы коммунистік партия қайта ұйымдастыруынан кейін жасалған болатын.

Glossary

Indivisible	неделимый	Бөлінбейтін
Inviolability	неприкосновенный	мызғымайтын
Insignia	герб	Елтаңба
Observe	соблюдать	ұстану
Ban	запрещать	Тиым салу
Dissolution	роспуск	тарату
Promulgate	издавать	шығару
Stock	запас	қор
Infringement	нарушение	Тәртіп бұзушылық
Dignity	достоинство	абырой

Tasks for IWS: Make annotation: Абенов Е. М., Арынов Е. М., Тасмагамбетов И. Н. Казахстан: эволюция государства и общества. Алматы, 1996.

Task for IWS under a teacher’s control: Write a short report: “State symbols of the Independent Kazakhstan”.

Home tasks: Write a short essay: “Political situation in 2000-2005”.

List of reference of the theme:

1. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк. Алматы: Дәуір, 1993, с. 407 – 414.

2. Кан Г. В. История Казахстана: Учебное пособие. – Алматы: ВШП Әділет, 2000, с. 207 – 214.

Lecture 29: Economic reforms and foreign policy in 90-s XX century

The objective of the lecture: To show of economic reforms in 90-s, its peculiarities.

Outline of the lecture:

10. Economic reforms in Kazakhstan in 90-s.

2. Foreign policy of the USSR (80-90-s).

1. Introduction of national currency. Kazakhstan was an initiator of the forming of ruble zone of new type. In the beginning November Kazakh delegation headed by Prime-minister S. Tereshchenko arrived to Moscow for sign agreement about coming Kazakhstan to ruble zone. But during the negotiation Russia put forward new conditions, which threatened loss of economic sovereignty. The mass of rubles of old model from neighbor states in November 1993 led to disorganization of money system and inflation in Kazakhstan. After discussion government adopted decision about introduction of national currency. On November 15, 1993 National currency was introduced.

In the middle of January, 1992 Kazakhstan was recognized by 30 states: USA, China, Turkey, Iran, Pakistan, Canada, and Switzerland. Tengiz oil was extracted jointly foreign firms “British petroleum”, “British gas” and others.

In January 1992 Kazakhstan extracted the first ingot of gold.

In January 1992, state army was formed. Young people served within Kazakhstan. In August 1992, President confirmed text of new oath.

In June, 1992, after people discussion Supreme Soviet confirmed State flag, state insignia.

In December, 1992 new text of national anthem was adopted.

In 1992 World Kurultay of Kazakhs was held, where Kazakhs of 13 states took part: scientists, businessmen, students.

In the middle December, 1992 Forum of the people of Kazakhstan was held.

In September, 1995, according Decree of President the capital of Republic was transferred to Akmola.

2. Foreign policy of the USSR became more flexibility. Foreign initiatives, meetings grew. Political relationships between USSR and USA, West and East changed. USA and USSR should been refused of total struggle, interfering in internal affairs of each other and third states. From November 1985 till December 1988 five meetings of M.Gorbachev and R.Reigan were held. Soviet government offered initiatives for activization external policy, search of compromises. M.Gorbachev put forward the Program of the liquidation of nuclear weapon to 2000:

• Foundation of the system of universal security;

• Strengthening of the confidence in Europe;

• Reorganization of relationships in Asian-Pacific ocean region;

• Decreasing of weapons;

• Withdrawal of military forces from other states;

• Soviet government announced prohibition on nuclear explosion.

Soviet-American agreement for liquidation rockets of two classes (middle and less) was concluded. USA liquidated rockets in Europe.

Geneva agreements promoted withdrawal of the Soviet troops from Afghanistan. 13 thousand Soviet soldiers were killed, 35478 were wounded, and 311 were missing in Afghanistan. About 1 million Afghanians were killed during 10 years. Withdrawal of the Soviet troops from Afghanistan finished on February 15, 1989.

Party-state structures in GDR, Rumania, Czechoslovakia, Bulgaria, Poland and Hungary were destroyed in the end of 1989. Disintegration of the socialist system led to dissolution of military block of the states of Warsaw treaty. Leaders of the states gathered on July 1, 1991 in Prague and signed Protocol about stopping Treaty of friendship, international cooperation and mutual aid, which was concluded on May, 14, 1955 and was extended on April 26, 1985 in Warsaw. Dissolution of military block gave possibility to reduce military expenses and withdrawal troops from the Eastern Europe.

Лекцияның мақсаты: 1990-шы жылдардың экономикалық реформаларды және олардың ерекшеліктерін көрсету.

Лекцияның жоспары:

1. 1990-шы жылдардың Қазақстандаға экономикалық реформалары.

2. КСРО-нын сыртқы саясаты (80-90жж).

1. Ұлттық валютаның енгізілуі. Қазақстан сомдық аймақтарды құру бастаушысының жаңа үлгісінде болды. Қарашаның басында Қазақстан делегациясы премьер - министр Терещенкомен бірге Мәскеуге бір сомдық аймақта Қазақстан алда екені жайлы келісімге қол қоюға жетті. Бірақ келіссөздердің жүруінде Ресей жаңа шарттар шығарды, экономикалық тәуелсіздік жоғалтуымен қорқытып. Бұқаралықты қарашада көршілес мемлекеттерден ескі үлгі сомдарының ақшалы көпшілікпен және құлдыраумен 1993 Қазақстанға ертіп әкелді .Талқылаудан кейін үкімет ұлттық валюта енгізу туралы шешім қабылдады. 1993 жылдың 15 қарашада ұлттық валюта енгізілді .

1992 жылдың қаңтар айының ортасында Қазақстанды 30 мемлекет қабылдаған болатын : АҚШ , Қытай, Түркия , Иран , Пакистан , Канада және Швейцария . Шетел фирмалармен бірге Тенгиз мұнай табылды " Бритиш петролеум "," Бритиш газ " және басқалар .

1992 жылы қаңтарда Қазақстан алтынның бірінші кесегін тапты .

1992 жылы қаңтарда , әскер жағдайы ұйымдасқан болатын . Жастар Қазақстанға қызмет етті . 1992 жылдың тамызында , президент жаңа ант мәтінін қабылдады .

1992 жылы маусымда Жоғарғы Кеңес адамдардың талқылауынан кейін мемлекеттік жалауды , мемлекеттік елтаңбаны растады .

1992жылдың желтоқсанында әнұранның жаңа мәтіні бекітілді.

1992 жылы қазақтардың 13 штаты қатысқан ғалымдар, кәсіпкерлер , студенттерің дүние жүзілік Құрылтайы өткізілді.

1992 жылы желтоқсанның ортасында Қазақстан Республикасының халқының форумы өтті .

1995 жылы қыркүйект, президент қаулысы бойынша республика астанасы Ақмолага көшірілді.

2. ССРО-ның сыртқы саясаты әлсіз болды. Шетел ынталыларымен кездесулер өсті . ССРО және АҚШ арасындағы, батыст және шығыста саяси жағдайлар өзгерді. Ішкі істерге араласуынан АҚШ және ССРО жалпы күрестен бас тартуға тиісті болды. 1985жылдың қарашасынан 1985жылдың желтоқсанына дейін М.Горбачевпен және арасында мәжіліс өткізілген болатын . Кеңес үкіметі активтендірушілікке арналған ұсыныстар жасады. 2000 жылы М.Горбачев ядролық қаруды жою бағдарламасын шығарды:

- жалпыға бірдей қауіпсіздік жүйе жасалуы;

- Европада сенімнің нығайтылуы;

- Азия - тынық мұхиттық аймақтарға көңіл бөлулуді ұйымдастыруы;

- қарудың азаюы;

- басқа мемлекеттерден қарулы күштердің шығарылуы;

- кеңестік үкіметі ядролық жарылуларға шеек қойды.

Кеңестік - америкалық келісім-шарт бойынша екі сыныптық зымырандарының жойылды. АҚШ Европадағы зымырандарды жойды .

Женева келісімдері Ауғанстаннан кеңестік әскерділердің шығарылуына өкеп соқты: кеңестіктердің 13000жауынгерлері өлтірілді ,311-і Ауғанстанда жоғалып кетті ,35478 жаралы болды.1млн-дай Ауғаныстандықтар 10жыл ішінде өлтірілген болатын. 1989жылы 15 ақпанда. Ауғанстаннан кеңестік әскерділердің шығаруы аяқталды

ГДР-дағы партиялық - мемлекеттік құрылымдар , Румынияның , Чехословакияның , Болгарияның , Польшаға және Венгрияның , 1989 жылдың соңында жойылған болатын . Социалистік жүйе нің ыдырауы Варшава келісім-шарты мемлекеттерінің әскери одақ тарқатуынаөкеп соқты. Прагада 1991жылы 1 шілдеде елдердің бастықтары жиналды , және достық туралы , халықаралық ынтымақтастық жайлы келісім шартқа қол қойды , бұл 1955 жылдың 14 мамырынан 1985жылдың 26 сәуіріне дейін ұзартылған болатын . Әскери одақтың бұзуы әскери шығындар қысқартуға мүмкіндік туғызды және шығыс Европадан әскерділердің шығарылуына .