Ауыспалы осы шақ түрінің жіктелу үлгісі

• жақ	жекеше	көпше
  І ІІ ІІІ	айтамын,келемін, сөйлеймін айтасың, келесің, сөйлейсің айтасыз, келесіз, сөйлейсіз айтады, келеді, сөйлейді	айтамыз, келеміз, сөйлейміз айтасыңдар, келесіңдер, сөйлейсіңдер айтасыздар, келесіздер, сөйлейсіздер айтады, келеді, сөйлейді

Оқулықпен жұмыс.

130-жаттығу. Көшіріп жазып, ауыспалы осы шақты білдіріп тұрған етістіктердің астын сызыңдар.

Тапсырма: Өздеріңмен бірге оқитын оқушылардың достығы туралы не айтар едіңдер?

131-жаттығу.Сөйлемдерді оқып шығып, нақ осы шақ етістікті бір бөлек, ауыспалы осы шақ етістікті бір бөлек жазыңдар.

132-жаттығу.

Мәтінді мәнерлеп оқып шығып, автордың айтпақ ойларын таратып түсіндіріңдер. Мәтіндегі ауыспалы осы шақты білдіретін етістіктерді тауып құрамына қарай талдаңдар.

Етістік (талдау)

1. Құрамына қарай : бір, екі, үш құрамды

2. Тұлғасына қарай: негізгі, туынды

3. Құрылысына қарай: дара, күрделі

4. Лексикалық мағынасы

5. Грамматикалық мағыналары

6. Сұрағы

7. Мағыналық топтары

1. Салт,сабақты

2. Шақтары

Қорытынды.

• Ауыспалы осы шақ қалай жасалады?

• Мысал келтір.

Үйге тапсырма.

1. 133-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып, ауыспалы осы шақты тауып, оны нақ осы шаққа айналдырып жазыңдар.

2. Табиғаттан алған әсерлеріңді суреттеп шағын шығарма жазу.

3. Ережені оқу.

Бағалау.

Сабақ№ 12 « »________ жыл

Пәні: Қазақ тілі

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Келер шақтың түрлері. Болжалды келер шақ.

Сабақтың

білімділік мақсаты: етістіктің шақтары туралы оқушылардың түсінігін дамыту.Келер шақтың түрлері туралы түсінік бере отырып, өзіне тән ерекшеліктерін ұғындыру.

дамытушылық мақсаты:етістік шақтарының мән-мағынасын түсініп пайдалану жолдарын үйрену; байланыстырып сөйлеуге жаттықтыру;жаттығу жұмыстарын орындату арқылы етістіктің шақтары туралы оқушылардың ойын дамыту;

тәрбиелік мақсаты:адамгершілікке, еңбекке баулу.

Сабақтың түрі: білім дағдысын қалыптастыру сабағы.

Әдісі: сұрақ-жауап,баяндау, салыстыру.

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақтағы слайдтар, кестелер.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

1. 133-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып, ауыспалы осы шақты тауып, оны нақ осы шаққа айналдырып жазыңдар.

2. Табиғаттан алған әсерлеріңді суреттеп шағын шығарма жазу.

• Тақырыптық байланыс болуын ескеріп, өткенді еске түсіру.

• Сұрақ-жауап арқылы өтілген материалдар еске түсіріледі.

1. Етістіктің шақтары дегеніміз не?

2. Осы шақтың түрлерін ата.

3. Нақ осы шақ пен ауыспалы осы шақтың ерекшелігі неде?

Ү.Жаңа материалдың мазмұнымен таныстыру.

• Сабақтың тақырыбы мен мақсатын айқындау.

Іс- қимылдың келешекте болатынын дәл көрсетпей, болжай ғана білдіреді.	Іс-қимылдың келешекте мақсат етіле орындалатынын білдіреді.	Алдағы уақытта болатын іс-қимылды білдіреді.
Етістік- (-ар,-ер,-р)+ жіктік жалғауы	Етістік- (мақ,-мек,-пақ,-пек,-бақ,-бек)+ (-шы,-ші)+ жіктік жалғауы	Етістік+ (-а,-е,-й)+ жіктік жалғауы
Ертең сабаққа бар-ар-мын.	Ертең сабаққа бар-мақ-шымын.	Ертең сабаққа бар-а-мын.

Болжалды келер шақтың жіктелу үлгісі

жақ	жекеше	көпше
І ІІ ІІІ	бар-ар-мын, кел-ме-с-пін бар-ар-сың, кел-ме-с-сің бар-ар-сыз, кел-ме-с-сіз бар-ар-, кел-ме-с-	бар-ар-мыз, кел-ме-с-піз бар-ар-сыңдар, кел-ме-с-сіңдер бар-ар-сыздар, кел-ме-с-сіздер бар-ар-, кел-ме-с-

Ескерту. Болжалды келер шақ-с жұрнағы арқылы болымсыз етістіктен жасалғанда, қимыл, іс-әректтің болмауын болжай, күмән келтіре айтудан, білдіруден гөрі жігерлі, үзілді-кесілді мән беруге бейім болады:

Бар-ма-с-пын, кел-ме-с-пін.

Кейде І жақ жіктік жалғауы –пын, -пін ықшамдалып , -н түрінде ғана жұмсалады.

Мысалы, бар-ма-с-пын- бар-ман, сөйле+ме+с+пін-сөйле+мен болып та қолданыла береді. Мұндай тұлғалы етістіктер поэзияда жиі кездеседі.

Жаңа материалды меңгерту.

136-жаттығу. Мақал-мәтелдерді оқып шығып, болжалды келер шақты білдіріп тұрған етістіктерді тауып, қалай жасалып тұрғанын түсіндіріңдер.

Үлгі: жетер- есімшенің-ер жұрнағы арқылы жасалған.

137-жаттығу.Көшіріп жазып, болжалды келер шақты білдіріп тұрған етістіктің астын сызыңдар.

138-жаттығу. Келер, жазар, көрінбес, оқыр деген келер шақ етістіктерін жекеше, көпше түрде жіктеп жазыңдар.

жақ	жекеше	көпше
І ІІ ІІІ	Келермін,жазармын, көрінбеспін, оқырмын Келерсің, жазарсың, көрінерсің, оқырсың Келерсіз, жазарсыз,көрінерсіз, оқырсыз Келер, жазар, көрінбес,оқыр	Келерміз,жазармыз,көрінбеспіз,оқырмыз Келерсіңдер,жазарсыңдар,көрінбессіңдер,оқырсыңдар Келерсіздер, жазарсыздар,көрінбессіздер, оқырсыздар Келер,жазар,көрінбес,оқыр

Сабақты қорытындылау.

• Келер шақтың түрлері

• Келер шақ дегеніміз не?

• Болжалды келер шақ қалай жасалады?

Үйге тапсырма.

1. 139-жаттығу. Берілген етістіктерді жекеше, көпше түрде жіктеп, әрқайсысына сөйлем құрап жазу.

2. Ж.Аймауытұлының «Әнші» әңгімесінен етістіктің шақтарына 2-3 мысал жазып келу.

3. Ережені оқу.

Бағалау.

Сабақ№ 13 « »________ жыл

Пәні: Қазақ тілі

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Мақсатты келер шақ

Сабақтың

білімділік мақсаты: етістіктің шақтары туралы оқушылардың түсінігін дамыту.Мақсатты келер шақтың түрлері туралы түсінік бере отырып, өзіне тән ерекшеліктерін ұғындыру.

дамытушылық мақсаты:етістік шақтарының мән-мағынасын түсініп пайдалану жолдарын үйрену; байланыстырып сөйлеуге жаттықтыру;жаттығу жұмыстарын орындату арқылы етістіктің шақтары туралы оқушылардың ойын дамыту;

тәрбиелік мақсаты:адамгершілікке, еңбекке баулу.

Сабақтың түрі: білім дағдысын қалыптастыру сабағы.

Әдісі: сұрақ-жауап,баяндау, салыстыру.

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақтағы слайдтар, кестелер.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

1. 139-жаттығу. Берілген етістіктерді жекеше, көпше түрде жіктеп, әрқайсысына сөйлем құрап жазу.

2. Ж.Аймауытұлының «Әнші» әңгімесінен етістіктің шақтарына 2-3 мысал жазып келу.

• Тақырыптық байланыс болуын ескеріп, өткенді еске түсіру.

• Сұрақ-жауап арқылы өтілген материалдар еске түсіріледі.

- Етістіктің шақтары дегеніміз не?

- Келер шақтың түрлерін ата.

- Болжалды келер шақ қалай жасалады? Мысал келтір.

Ү.Жаңа материалдың мазмұнымен таныстыру.

• Сабақтың тақырыбы мен мақсатын айқындау.

Мақсатты келер шақ қимылдың, іс-әрекеттің келешекте мақсат етіле орындалатынын білдіреді.

Жасалуы:

Етістіктің түбіріне –мақ,-мек,-пақ,-пек,-бақ,-бек жұрнағы жалғанып, одан кейін жіктік жалғауы арқылы жасалады.	Етістіктің –мақ,-мек,-пақ,-пек,-бақ,-бек жұрнағынан соң –шы,-ші жұрнағы жалғанып, одан кейін жіктік жалғауы арқылы жасалады.	–мақ,-мек,-пақ,-пек,-бақ,-бек және –шы,-ші тұлғалы негізгі етістікке емес деген көмекші етістіктің тіркесуі арқылы мақсатты келер шақтың болымсыз түрі жасалады.
Мен ауылға бар+мақ+пын. Сен ерте кет+пек+сің	Мен ауылға бар+мақ+шы+мын. Сен ерте кет+пек+ші+сің.	Кемекші емеспін, бармақ емес-сің.