21Пал1тычныя 1 прававыя погляды прадстаун1коу кальв1н1зму (Микалай Радз1в1л Чорны).

М. Радз1в1л Чорны. Галоуным шщыятарам распаусюджвання каль­винизму на Беларуси 1 у Л1тве быу канцлер ВКЛ, ваявода виленски М1калай Радз1в1л Чорны (1515 - 1565 гг.). М. Радз1вгл Чорны быу прыхильникам саюзн1цк1х аднос1н пам1ж ВКЛ 1 Польшчай, аднак рашуча выступау суп-раць "федэрацыи" з ёю, пазбаулення незалежнасц1 ВКЛ. Ён казау: Менав1та таму ён разглядау пратэстантызм як сродак, як1 дазвол1ць аслаб1ць катал1цк1я, а значыць 1 польск1я уплывы у ВКЛ.

У 1553 г. ён прыняу кальв1н1зм падчас навучання за мяжой. Вярнуушыся на радз1му, значную частку сва1х сродкау 1 пал1тычнага уплыву выкарыстау на тое, каб садзейн1чаць распаусюджванню кальв1н1зму на белару-ск1х 1 л1тоуск1х землях. Па яго 1н1цыятыве тут будавал1ся кальв1н1сцк1я храмы, стварал1ся кальв1н1сцк1я абшчыны

Пры храмах адчынял1ся кальв1н1сцк1м школы, у як1х выкладал1ся асновы кальвинистцкага веравызнання. Для забеспячэння абшчын школ неабходнай навучальнай 1 богаслужэбнай л1таратурай, М. Чорны засноувау друкарн1. Першая друкарня на тэрыторы1 сучаснай Беларус1 бы­ла адчынена у Брэсце у 1553 г. Следам за М. Радз1в1лам Чорным пайшл1 яго сваяк1 1 аднадумцы В1шнявецк1я, Патоцк1я, Сапег1, Валов1чы 1 1ншыя, як1я, прыняушы кальв1н1зм, таксама будавал1 у сва1х уладаннях кальв1н1сцк1я храмы

На чале рэл1г1йнай супольнасц1 (збору) стаяу прапаведн1к (м1н1стр, пастар). Кантроль за жыццём супольнасц1 ажыццяулял1 сеньёры, як1я выбирал1ся з л1ку веруючых - магнатау, шляхты, гараджан. Большасць зборау знаходз1лася ва уладаннях феадалау 1 утрымл1вал1ся за 1х кошт. Патрон адыгрывау вельм1 важную ролю у жыцщ збору, што з'яуляецца яскравым прыкладам шляхецкага падмурку кальв1н1зму у ВКЛ, у адрозненне ад гарадскога у Заходняй Еуропе.

Як идеоолаг кальвинизму, М. Чорны выказвау рэзк1я антыкатал1цк1я 1 антыпапск1я 1дэ1. М. Чорны выступау супраць канцэнтрацы1 абсалютнай свецкай улады у руках манарха. Ён быу прых1льн1кам перанясення рэспубл1канск1х 1 дэмакратычных прынцыпау уладкавання кальв1н1сцк1х абшчын на дзяржаву; разглядау кальв1н1зм як тэарэтычную аснову рэфармавання дзяржаунага ладу ВКЛ 1 Польшчы у напрамку шляхецкай дэмакраты1

22Палитычныя и прававыя погляды а. Волана.

А. Волан. Найбольш поуна пал1тычныя и прававыя аспекты дактрыны кальвинизму у ВКЛ выклау у сва1х творах Андрэй Волан (1530 - 1610 гг.). Вышэйшаю адукацыю ён атрымау у пратэстанцк1х ун1верс1тэтах Франк-фурта-на-Одэры

Найбольш поуна пал1тычныя 1 прававыя погляды А. Волана выкла-дзены у працах "Пра пал1тычную, альбо грамадзянскую свабоду" (1572 г.), "Прамова да Сенату... або аб тым, як1м пав1нна быць прауленне дабра-чыннага караля" (1572 г.),

Пал1тыка-прававое вучэнне А. Волана заснавана на катэгоры1 "свабоды" - "найцудоунейшай з ус1х дабротау Рэал1зацыя свабоды ап1сваецца аутарам у адпаведнасц1 з тагачасным варыянтам канцэпцы1 натуральнага права. Чалавек будзе свабодным кал1 забяспечваецца яго правы на жыццё 1 на уласнасць [11, с. 56]. Свабода патэнцыяльна прыналежыць кожнаму чалавеку, бо нададзена яму ад прыроды. Аднак у с1лу сва1х б1ялаг1чных адрозненняу людз1 не здольны у аднолькавай ступен1 зрэал1заваць свае правы на свабоднае жыццё 1 забяспечыць свой дабрабыт. А. Волан л1чыу сацыяльную 1 маёмасную няроунасць натуральнай 1 спраядл1вай, а няроунасць, якая став1ць пад пагрозу права чалавека на жыццё и уласнасць, - несправядливай.

Забяспечыць рэал1зацыю свабоды у грамадстве пав1нен закон, як1 аутар звязвае з розумам, што закладзены у прыродзе, з розумам Бога.

Сапраудны закон пав1нен быць маральным 1 неразумным, забяспечваць рэал1зацыю натуральных правоу чалавека, у адваротным выпадку ён заганны, усталёувае "злоснае самавольства". Але справядл1васць закона залежыць не тольк1 ад тых, хто яго прымае, але 1 ад тых, хто ажыццяуляе правасуддзе. А. Волан патрабуе пры вынясенне судовых рашэнняу ул1-чваць усе акал1чнасц1 справы, бо кал1 строга прытрымл1вацца л1тары зако­на без уваг1 на канкрэтныя абстав1ны, то можна парушыць прынцыпы справядл1васц1

Вельм1 важнай праблемай мысляр л1чыць адпаведнасць службоуцау сва1м пасадам, бо у адваротным выпадку н1як1я добрыя законы не будуць рэал1зоувацца.

А. Волана жорстка крытыкуе стан справау у Рэчы Паспал1тай, дзе, на яго думку, выбарнасць непрафес1йных суддзяу прыводз1ць на судовыя пасады людзей без спецыяльнай адукацы1, не кампетэнтных,

У сва1х працах А. Волан разглядау дзяржаву як г1старычную з'яву. Усе тры формы к1равання (манарх1я, арыстакратыя 1 дэмакратыя-пал1тыя) з'яуляюцца карысным1 для грамадзян пакуль 1снуюць устойл1ва

Дзяржауная улада, заканадаучая 1н1цыятыва пав1нны належыць шля-хце, аднак н1 Паны-рада, н1 Сойм не маюць права моцна абмяжоуваць ула-ду караля.

У пал1тычнай 1 маёмаснай сферы ён наадварот разглядае саслоу1 як натуральную з'яву, абгрунтоувае яе разумнасць , справядл1васць А. Волан, бадай, першым у пал1тычнай думцы Беларус1 1 Л1твы пачау разглядаць саслоу1 сучаснага яму феадальнага грамадства як свайго роду сацыяльных партнёрау, як1я уносяць карысны 1 грамадска неабходны уклад у агульную справу - жыццё дзяржавы. А. Волан падзяляу сучаснае яму гра-мадства на тры саслоу1 - шляхту, мяшчан 1 сялян. Парушаць саслоуны парадак л1чыу крайне небяспечным.