32.Пачатак вышэйшай юрыдычнай адукацы1 у Беларус1 1 л1тве. Пал1тычныя 1 прававыя погляды а. Ал1зароускага.

У 1641 г. быу створаны 1 у 1644 г. пачау дзейн1чаць у складзе В1лен-скай езу1цкай Акадэм11 юрыдычны факультэт. Яго заснавальн1кам 1 фунда-тарам быу сын славутага Льва Сапеп - Каз1м1р Леу Сапега (1609 - 1656 гг.), падканцлер Вял1кага княства Л1тоускага.

На працу у якасц1 выкладчыкау юрыдычнага факультэта был1 запро-шаны знаныя дактары права з заходнееурапейск1х ун1верс1тэтау. Сярод 1х быу адз1н беларус па паходжанню, ураджэнец В1цебшчыны, прафесар канан1чнага права А. Ал1зароуск1 (1610 - 1659 гг.). Галоунай працай А. Ал1зароускага быу твор на лац1нскай мове "Аб пал1тычнай супольнасц1 людзей" (1651 г Свой твор А. Ал1зароуск1 падзял1у на уводз1ны 1 тры частк1 -"Гаспадарка", "Грамадства", "Дзяржава".

У першай частцы разглядаюцца праблемы шлюбу, сям'1, а таксама аднос1ны пам1ж панам1 1 прыгонным1. Анал1зуючы сямейна-шлюбныя адносины, А. Ал1зароуск1 закранае пытаны выхавання. Ён выказвае 1дэю неабходнасц1 навучання шляхецкай моладз1 рамёствам У гэтай частцы А. Ал1зароуск1 разглядае таксама станов1шча сялян у Рэчы Паспалгтай. Запрыгоньванне сялян А. Ал1зароуск1 разглядае як гвалт шляхты над сялянам1, як1 супярэчыць натуральнаму праву 1 нанос1ць шко­ду грамадству.

У другой частцы А. Ал1зароуск1 палем1зуе з аутарам1, як1я сцвярджал1, што тольк1 прадстаун1к1 шляхты пав1нны карыстацца грамадзянск1м1 правам1. На яго думку, сапрауднае шляхецтва складаецца з маральнасц1, адукаванасц1, духоунай высакароднасц1, сумленнага выканання сва1х грамадзянск1х абавязкау. Грамадзянск1м1 ж правам1 пав1нны валодаць прадстаун1к1 ус1х саслоуяу, акрамя рабоу 1 1ншаземцау.

У трэцяй частцы кн1г1 А. Ал1зароуск1 анал1зуе паходжанне 1 сутнасць дзяржавы, формы дзяржаунага к1равання. У падмурку дзяржавы ляжыць агульнае 1мкненне людзей да стварэння пал1тычных саюзау-супольнасцей дзеля рэал1зацы1 прынцыпу усеагульнай карысц1. Ён прапануе наступнае азначэнне дзяржавы: "створаны з мноства пасел1шчау саюз 1 аб'яднанне людзей, як1я звязаны правам, што увайшл1 у згоду у 1мя добрага 1 шча-сл1вага жыцця

А. Ал1зароуск1 выказваецца на карысць спадчыннай манарх11. Ён л1чыць, што манарх не пав1нен быць 1ншаземцам.

У падмурку канцэпцы1 права прафесара А. Ал1зароускага ляжаць яго уяуленш аб "натуральным праве". Натуральнае права ён адрозшвае ад "боскага", апошняе нос1ць самастойны характар 1 "забараняе несправядл1васць, прыгнёт бедных 1 усяляк1я крыуды" Натуральнае ж права вын1кае з сацыяльнай арган1зацы1 жыцця людзей 1 1х прыроднай сутнасц1. З апошняй, якая прысутная усяму жывому, вын1каюць так1я правы чалавека, як права самаабароны, права распараджацца сабою, 1мкненне да супра-цоун1цтва з 1ншым1 1 г. д.

Так1м чынам, згодна А. Ал1зароускаму, закон пав1нен быць справядл1вым, адпавядаць законам прыроды 1 найвышэйшаму розуму, быць ясным для разумення. "Каб ажыццяулялася 1х прызначэнне, як1м з'яуляецца дабрачыннасць дзяржавы, законы недастаткова зап1саць на паперы 1 у кн1гах, 1х трэба выконваць на практыцы" [4, с. 10].

33.1дэалогия сарматызму - афицыйная идэалогия Рэчы Паспалитай.

З канца XVI ст. Рэч Паспал1тая паступова пачынае прыходзщь у за-няпад. Шматл1к1я войны, прывял1 да эканам1чнага заняпаду яе гаспадарк1.

Эканам1чны заняпад суправаджауся пал1тычным крыз1сам. У Рэчы Паспал1тай спачатку наступ1ла эпоха шляхецкай дэмакраты1, а затым ма-гнацкай ал1гарх11. Шматл1к1я войны, забяспечыл1 дам1нуючую вайсковую 1 пал1тычную ролю шляхты 1 магнатства у кра1не.

К1раванне перайшло да мясцовых органау, як1я знаходз1л1ся пад уплывам розных магнацк1х груповак. Рэч Паспал1тая пачала распадацца на шэраг самастойных рэг1ёнау, як1я дзейн1чал1 паасобку, разрознена 1 запаунял1 унутрыпал1тычнае жыццё дзяржавы м1жусоб1цам1 1 сутыкненням1.

Сарматызм, як шляхецкая 1дэалог1я Рэчы Паспал1тай, грунтавауся на сярэднявечнай тэоры1 пра сарматау як продкау усходнеславянск1х 1 сусед-н1х з 1м1 народау. У Рэчы Паспал1тай з дапамогай г1старычных 1 л1таратурных творау, мемуарау, трактатау пачау складвацца культ шляхецкага стану. Высок1я за-слуг1 шляхты расхвальвал1ся часцей за усё на прыкладах дзейнасц1 кан-крэтных магнатау (Радз1в1лау, Сапегау, Хадкев1чау 1 1нш.).

Паступова сарматызм пачау уключаць у сябе пал1тычныя "тэорыю шляхецтва" 1 "экзекуцыйную праграму". Тэорыя шляхецтва будавалася як на "натуральным", так 1 "звышнатуральным" падмурках. У адпаведнасц1 з першым, вызначальнае значэнне мела канцэпцыя "прыроджанай высакароднасц1", згодна з якой высокая сацыяльная карыснасць шляхецтва вын1кае са значнасц1 крыв1, "высакароднасц1" паходжання. Сфарм1равауся прын-цып: чым больш высакародныя продк1 - тым лепш

Пашырэнне уплыву шляхты прывяло да пашырэння поглядау на дагаворную прыроду аднос1н пам1ж шляхтай 1 каралеускай уладай. Шляхецк1я свабоды трактавал1ся як спрадвечныя. Экзекуцыйная праграма патра-бавала вяртання шляхце тых адвечных правоу, як1я быццам бы незаконна адабрала каралеуская улада.

Ня гледзячы на фактычны пераход у XVII ст. улады Рэчы Паспал1тай да магнацкай ал1гарх11, у сферы 1дэалог11 1 заканадауства прынцып роунасц1 шляхты не пах1снууся.

Сярод пануючага класу склалася перакананне аб дасканаласц1 дзя-ржаунага ладу Рэчы Паспал1тай. Яна л1чылася прыкладам найлепшай фо­рмы киравання - змешанай Любыя змяненн1 большая частка шляхты адмауляла, л1чыла шкодным1.

У духоуным жыцц1 сармацкая 1дэалог1я патрабавала замацавання вы-ключнага станов1шча Катал1цкай царквы. Не дапускал1ся спробы адысц1 ад яе вучэння 1 догмау схаластычнай навук1. У гэты перыяд латынь зноу вярнула сабе страчаныя паз1цы1 1 стала мовай навучання 1 набажэнства.