56

Жеке қорлардың құрамына кіретін қолжазбалар, жазбалар, күнделіктер, қойын дәптерлер, шежірелер және тағы сол сияқтылар қор құрушының өмірі мен шығармашылық қызметі, өмір сүрген ортасын зерттеуде бірден - дерек көзі болып табылады. Бұл деректерді жете білу тарихтан тағылым алу дегенді білдіреді, Отан, халық үшін еңбек ету заңдылықтарын сараптауға мүмкіндік береді. Соның арқасында тарихтың тағылымы бүгінге сабақ, болашаққа бағдар бола алады.

Заманауи тарих ғылымында тарихтағы адам мәселесі, оның ішкі дүниесі, тарихи оқиғаларды қабылдау мәселесіне баса назар аударылады. Тарихтағы мұндай әдіс тарихи деректер кешенің кенейтіп, тарихты жаңаша тұрғыдан қарастыруға мүмкіндік береді, ХХ-ХХІ ғасырдың басындағы тарихи оқиғаларды ғылыми тұрғыдан жаңаша зерттеуге жол ашады. Зерттеу шеңберіне жеке текті деректерініңүлкенмөлшеріенгізіледі(күнделіктер,естеліктер,хаттар),олардабелгілітарихикезеңі адамдарының рухани өмірі, қоғамдық сана сезімі, ойлары, сезімі, көңілдері бейнеленеді.

Жеке архив қорларының қалыптасуы ұзақ уақыттарға созылған үдеріс болып табылады. Ол өзінің даму жолында бірнеше кезеңдерді бастан кешірді. Жеке архив қорларының қалыптасуында 1930-1950 жылдар аралығын қамтитын екіншісі кезеңде біршама ілгері жылжушылық байқалды. Кеңес өкіметі орнағаннан кейінгі уақытта 1929 жылы Орынбор музейі, Жетісу облыстық музейі,

Орыс географиялық Жетісу қоғамының	Жетісу бөлімі негізінде	Вознесенск Кафедралды
соборының ғимаратында Қазақ Кеңестік	социалистік республикасының мемлекеттік музейі
құрылды. 1944 жылы ол Орталық музейге айналды. Төңкеріске дейінгі		уақыттарда жинақталған

және жоғарыда аталған мекемелер сақтаған қолжазба және өзге де құжаттардың үлкен бөлігі 1930 жылдардыңбас кезінде құрылған жеке тектік құжаттардыңқоймасы болыптабылғанА.С.Пушкин атындағы мемлекеттік республикалық кітапханасына берілді. Музейлер мен кітапханалардың қолжазбалық бөлімдерін толықтыру көздері жеке тұлғалардың құжаттары болды. Құжаттардың басым көпшілігін ғылыми емес құжат кешендері, яғни жекелеген қолжазбалар, хаттар құрады[ 4,14б].

Қазақ әдебиетініңкөрнекті өкілдерінің шығармашылық мұрасынсақтауүшінқойма құрудың қажеттілігі туындаған тұста тұңғыш мемориалдық сипаттағы музейлер 1940-жылдары құрыла бастады. Алайда оларда жинақталған жеке тұлғаларға қатысты құжаттардың жинағы толық болмады. Ақын-жазушылармен қатар ғалымдардың құжаттары жинастырыла бастады. Ғалымдардың құжаттарын сақтауда 1946 жылы құрылған Қазақ ССР Ғылым Академиясы айтарлықтай рөл атқарды. Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында ұлттық мәдениеттің біршама дамуы жеке архив қорларының құрылуына ықпал етті. Бұл үдеріс 1920-жылдары Қазақстанда мемлекеттік архив қызметінің ұйымдастырылуымен қатар жүрді. Дегенмен жеке aдaмдaрдың құжaттaрынжинaуәліоныңміндетінежатқызылмады.Соғанқарамастаносыбaғыттaбіршaмaістер жүргізілді. Сол жылдaры тaрихшы Н.М.Черновскийдің жеке қоры, жергілікті тұрғындaр Тимaшевтердің әулеттік қорлaры қaбылдaнaды[4,15б].

1930 жылдың сәуір aйындa Aлмaты қaлaсындa Бүкілқaзaқстaндық өлкетaну съезі өтті. Съезд Қaзaқстaнды зерттеуде жолындa қомақты тәжірибелік нәтижелерге қол жеткізуге, республикaдa болaшaқтa ғылыми-зерттеу және өлкетaну жұмыстарын ұйымдaстыруғa, үкімет орындaрының, қоғaмдық ұйымдaр мен жекелеген ғылыми қызметкерлердің, ғaлымдaрдың нaзaрын архивтің мaңызы мен қоғaмдa aлaтын орны турaлы, олaрдың мaтериaлдық-техникaлық бaзaсын жaқсaрту тәрізді түйткілдерге назар aудaруғa септігін тигізді. Осы жылдaры мемлекеттік архивке aзaмaт соғысынa қaтысқaндaрдың және ұлттық мәдениет өкілдерінің бірқaтaр жеке қор құжaттaры қaбылдaнғaн.

1960-1980 жылдарды қамтитын жеке архив қорларының үшінші кезеңінде Қазақстанның барлықмемлекеттікархивтеріөздерініңқорларын жекетектікқұжаттарментолықтырды.1980-1990 жылдaрдың басында құжaттaр құндылығынa сaрaптaмa жүргізу жұмыстaры өткен бесжылдықтaрдың қортындылaры негізінде жүргізілді. Мемлекеттік сaқтaуғa құжaттaрды қaбылдaуды, іріктеу жұмыстaрының сaпaсын aрттыру, құжaттaрды іріктеу әдістерін жетілдіру мәселелері күн тәртібінде өзекті мәселелер болып қaлa берді. Қазақ ССР ғылыми-техникалық құжаттама, Алматы қаласы мемлекеттік архивтерде жеке қорлар құрылды.Қазақстан Республикасының ұлттық, мемлекеттік архивтерін жеке қорлармен толықтыру 1990-2018 жылдары айтарлықтай деңгейде жүргізілді.

Қазіргі посткеңестік кезеңде Қазақстан Республикасының барлық мемлекеттік архивтері мен ведомстволық архивтерінде жекеқорларқұрылған.Олардыңқұжаттары Ұлттық архивқорыныңбір бөлігі болып саналады[5]. Қазақстанның заманауи архив желісін 214 архив, соның ішінде 7 республикалық, қалғандары облыстық және аудандық архивтер болып табылады. Ұлттық архив қорының көлемін 23, 3 млн. сақтау бірлігі құрайды[6,42б]. Орталық архивтердегі жеке тектік қор

191

құжаттарының саны толықтырумен тығыз байланысты. Мәселен, ҚР Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінде барлық сақтаулы құжаттардың 19% -ын жеке қорлар құраса, ОМА-те250жекетектікқұжаттарқорыбар.2017жылдың1қаңтарындағымәліметбойынша 85 жеке қор бар[6,43б].

Республика архивтерінің жеке қорлары туралы баянды Ұлттық архивтен бастауды жөн санадық. Қазақстан Республикасы Ұлттық архиві елдегі ең жас архивтердің бірі болып саналады. Елорданың Нұр-Сұлтан (Астана) қаласына көшірілген тұста жас тәуелсіз мемлекеттік тарихи мұрасын тұрақты сақтайтын мекеме қажет болды. Осы кезде ұлттық архив құрылды. Қоғамның түрлісалаларыбойыншақұжаттарменқатарархивтежекеқорлардақұрылды.Жекеқорқұжаттарын құрушылардың басым көпшілігі мемлекет және қоғам қайраткерлері болып табылады. Архивтің қоры енді ғана толықтырылып келе жатқандықтан жылына ең аз дегенде 2-3 жеке қор құрылады. Мәселен, 2018 жылдың 13 сәуірінде архивтің жылдық жоспарына сәйкес Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісініңдепутаты,Халық Қаһарманы генерал-лейтенантБақытжанЕртаевтыңжеке қорының салтанатты ашылуы өтті. Жалпы архивте мына төмендегі қайраткерлердің қорлары құрылып, құжаттары сақтаулы. Оларды жүйелеп, топтайтын болсақ бірінші топқа көрнекті мемлекетжәне қоғамқайраткерлері Е.Б.Баяхметовтың,Ұ.Қ.Ихсановтың,М.Жолдасбековтың,Р.Х. Сариеваның, А.С. Сейдімбектің, Қ. Салғараұлының, И. Жақановтың, Ф. Кәрібжановтың, Ж.А.Тәшеневтің, В.И. Куриловтың, Ә. Таразидің, М.Т. Титаковтың, Ж.М. Искаковтың, Р.Қ. Мұқанованың, С. Исхаковтың жеке қорлары жатқызылады.Мәселен, А. С. Сейдімбектің қоры 2009 жылы құрылып, ғылыми-техникалық өңдеу жүргізу нәтижесінде 1959-2009 жылдар аралығын қамтитын 255 сақтау бірлігін құрайтын №1, 1956-2009 жылдар аралығын қамтитын фото құжаттардың 109 сақтау бірлігін құрайтын№2, 1999-2009 жылдар аралығын қамтитын электронды жеткізгіштегі 65 сақтау бірлігін құрайтын №3 тізімдеме жасалды[7]. Қордағы құжаттардың басым бөлігін жеке шығармашылық құжаттар, яғни баспасөз беттерінде жарияланған мақалалары, кітаптары, повестьтері, очерктері, әңгімелерінің қолжазбалары және еңбектерінің өз қолымен түзетілген машинкаға терілген нұсқалары құрайды. Атап айтқанда «Алпамыс батыр», «Күңгіркүңгір күмбездер», «Кеніш», «Ойтолғақ», «Күй шежіре», «Бейпіл сөздер», «Қазақтың қысқаша тарихы» атты зерттеулері Ұлы Дала Елінің асыл мұрасы іспеттес. Қор құрушыға жазылған хаттар қордың құнды бөліктерінің бірінен саналады. Қорда 700-ге жуық хаттар жинақталған. Хаттар мемлекет, қоғам, өнер қайраткерлерінен, ақындар мен жазушылардан, әріптестерінен, туғантуысқандарынан келген. Ақселеу Сейдімбек 1961 жылы С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне оқуға түсіп, оны 1968 жылы бітіріп шықты. Университетте оқып жүріп, 1963-1964 жылдары Троицк қаласында әскери міндетін атқарып қайтқан.Университеттегіоқуынсәтті тәмамдап,біліктілікалуүшін «ШоқанУәлиханов жәнеоның Жоңғария очерктері» тақырыбында диплом жұмысын дайындады. Қорда диплом жұмысының машинкалық нұсқасы қолжазбалық түзетулермен көшірме түрінде сақталған. Жұмысқа тарих ғылымдарының докторы Қайыржан Бекхожин ғылыми жетекшілік еткен. Қорда жетекшінің пікірі сақтаулы. Ақселеу Сейдімбеков ежелгі дәуірдегі қазақ тарихының деректері болып саналатын бірқатар жазбалар мен еңбектерді қазақ тіліне аударған. Архив қорында «Геродот», «Сымя Цянь», «Рашид-ад-дин»,«ПланоКарпини»,«Рубрук»очерк,аудармаларымашинкалықнұсқақолжазбалық түзетулермен сақталған.

Ұлтық архивте әртүрлі ғылым салалары бойынша ғалымдардың қорларын жинақталған. Солардың арасында Заң ғылымдарының докторы, профессор, жоғары білікті судья, 2 класты мемлекеттік әділет кеңесшісі, Қазақ гуманитарлық – заң университетінің ректоры М.С. Нәрікбаевтың қор құжаттары мазмұны жағынан жас тәуелсіз мемлекеттің қалыптасу және даму тарихыменастарлас.ҚордыңбіререкшілігімұндаМақсұтСұлтанұлыныңанасыЗейнепкүлге,жары Қасиет Қадырқызына, досы Сатыпалдыға арналған өлеңдері сақталған. М.С. Нәрікбаевты республика жұртшылығы заңгер түрінде танығанымен нәзік жанды, ойшыл адам ретінде біле бермейді. Оған дәлел - лауазымды қызметкердің «Ұлы тарихпен бетпе-бет», «Анашым-алтыным менің», «Құқық пен заңдылық төңірегіндегі ойлар» кітаптары[8]. Қор құрушының Қазақ ГЗУ, ҚР Сот жүйесі, сыбайлас жемқорлықпен күрес, білім және ғылым қоғамдық ұйымдар мен саяси партиялар турасындағы сұхбаттары, мақалаларының мазмұны назар аударарлықтай.

Ұлттықархивтемәдениетжәнеөнерқайраткерлерінің,ҰлыОтансоғысыардагерлерініңжәне өзге де еліне ерен еңбегімен танымал азаматтардың қор құжаттары тіркелген.

1998 жылдан бастап архив жеке текті құжаттарды жинауды бастады. Осы жылы ҚР ПА-де Қазақстанның кеңестік кезеңіндегі және қазіргі заманғы қоғам, мемлекет және саяси қайраткерлердің жеке архивтерінің құжаттарымен толықтыру мақсатында құрылымдық бөлім

192

ұйымдастырылды. Қазіргі уақытта ҚР ПМ-на мемлекеттік сақтауға 80-нен астам жеке тектік қор қабылданды. Бұл ең алдымен – Қазақстанның саяси, мемлекеттік және қоғам қайраткерлерінің құжаттары. Қазір мемлекеттік сақтауға 51 жеке қорда 5000-ға жуық жеке адамдардың құжаттары сақталуда.ОныңішіндеҚ.К.Тоқаев,М.Бейсебаев,М.Т.Оспанов,Ә.Т.Әлімжанов,М.Қ.Қозыбаев, Г.К.Бельгер, С. Қ. Құбашев, А. П. Рыбников, М. А.Жихарев, О.Батырбеков, З.С.Омарова, А. А.Алыбаев, М. И. Исиналиев тағы да басқа көрнекті мемлекеттік және қоғам қайраткерлерінің құжаттары бар.

ҚР Орталық мемлекеттік архивінде жеке тектік құжaттaрдың 350-ден aстaм қоры сaқтaлғaн, соның ішінде топтaмaлық жинaлымдaр, отбaсылық коллекциялaр архив қорының бaғa жетпес қaзынaсы болып тaбылaды.жеке қорлaрды шартты түрде төмендегі топтaр бойыншa жіктеуге болады [9].

Жеке мұрaғaт қоры құжaттaрының түрлері

1Мұрaғaтколлекциялaры

2Біктірілген мұрaғaт қорлaры

3Қоғaм және сaяси қaйрaткерлерінің жеке текті қорлaры

4Мәдениет, ғылым және өнер қaйрaткерлерінің жеке қорлaры жaзушылaрдың қорлaры

5ғaлымдaрдың қорлaры

6мәдениет және өнер қaйрaткерлерінің жеке қорлaры

7соғысaрдaгерлерініңжекеқорлaры

Республикaғa белгілі қоғaм қaйрaткері, ғaлым, философия ғылымының кaндидaты, Қaрaтaл aудaны және Тaлдықорғaн қaлaлық комсомол комитетінде (1945-1959), Тaлдықорғaн қaлaлық, облыстық aтқaру комитеттерінде, Aлмaты облысы пaртия комитетінде (1959-1963), Қaзaқ ҚСР Жоғaрғы Кеңес Төрaлқaсындa (1963-1975), республикaлық Министірлер Кеңесінде (1975-1982), лaуaзымды қызметтер aтқaрғaн, архив ісі сaлaсынa еңбек еткен Б. Рaмaзaновaның, ҚaзҚСР Ғылым aкaдемиясының Президенті Қ.Сaтпaевтың, архив ісі сaлaсындa еңбек еткен архившылар М.Aбиловaның, С.Бaйжaновтың, М.Хaсaнaевтың, кеңестік кезеңдегі мемлекеттік және қоғaм қaйрaткерлеріA.Жaнгильдин,Б.Қaрaтaев,Ғ.Мұрaтбaевтың жекетектікқорқұжaттaрының тaрихи, мәдени-рухaни, тaнымдық мaңызы зор.

ҚРOpтaлықмeмлeкeттiкғылыми-тexникaлыққұжaттaмaapxивi1979жылдaнбacтaпжeкeқор құжaттapды жинaқтaу жұмыcтapынa кipicті. Мeмлeкeттiк caқтaуғa eң aлғaшқы бoлып Қaзaқ КCPнiң eңбeк ciңipгeнcәулeтшici,Шығыc eлдepcәулeтi xaлықapaлық cәулeт aкaдeмияcыныңaкaдeмигi, өмipiн құpылыc пeн cәулeткe apнaғaн Кocмepeди Cпиpидoн Гeopгиeвтiң құжаттары қабылданды. Нәтижесінде К.C.Гeopгиeвтiң жeкe қopы қалыптасты.ҚР ОМҒТҰА-де өз замандарында қоғамның ғылыми-техникалық салаларында істерімен, қажырлы еңбектерімен республика көлеміне белгілі болған қайраткерлердің жеке құжаттары 1980 жылдaн бepi жинaқтала бастады. Олар архивтің толықтыру көздері болып саналатын ұйымдapдан және жеке азаматтардан алынған. Жеке тектік қорлардың мазмұны бай, арасында қайталанбас құжаттар кезедеседі. Мамандандырылған архив қорларының басты ерекшелігіреспубликаның ауыл шаруашылығы, медицина, қала және азаматтық құрылыс, металлургия, геология, өлкетану және т.б. салалары бойынша ғылыми, конструкторлық, жобалық, техникалық құжаттар сақтаулы. Олар туған өлкенің кешегісін зерделеуде шынайылығы жоғары деректер болып саналады. Мекемеде республикаға танымал, алайда ұмыт бола бастаған ғылым салаларының белді ғалымдарының құжаттары жинақталған. Ә.Ж. Аблановтың, М.Р. Алшынбаевтың, Т.С. Жасыбаеваның, Л.К. Диденко Кислицинаның, Р.Е. Елешевтің, Қ. Қуатбаевтың, А.Б. Молдашевтің, Ю.Г. Ратушныйдың есімдері аталмайды десе де болады. Алайда олар Ұлы Дала Елінің ғылымы мен техникасының дамуына үлес қосып, өзіндік қолтаңбаларын қалдырған азаматтар. Өмір жолдары өнегеге толы.

1994 жылы архивте ең алғашқы жеке қорлар құрыла бастады. Жиырма жылдан астам уақыт бойы архивтің қорлары жеке тектік құжаттармен толықтырылып келеді. Қазіргі кезеңде жеке архив қорларының саны тоқсанға жуық, сақтау бірліктері бес мыңнан асады. Олар тақырыптық және хронологиялық жағынан өте кең. Жазушылардың, ақындардың, суретшілердің жеке қорлары Ұлы Отансоғысыныңардагерлерімен,тарихшылармен,өлкетанушылармен,қалаларменреспубликаның құрметті азаматтарының қорларымен көршілес[10, 24-25бб].Солардың бірі археолог ғалым Абдулманап Медеуұлы Оразбаевтың қоры[50]. Абдулманап Медеуұлы Оразбаев – қазақ халқынан шыққан тұңғыш археолог ғалым. Қазақстандағы қола дәуірінің ескерткіштерін зерттеген. Бүкіл өмірін өз кезегінде кенжелеп қалған ғылым - археологияға арнаған. А.М. Оразбаев 1922 жылы 20 шілдеде бұрынғы Семей оюлысы Абай ауданында Шұнай бекетінде дүниеге келген. Өкінішке орай

193

қорда олардың әкелері Медеу туралы құжаттар сақталмаған. Медеу Оразбайұлының тағдыры жұмбақ күйінде қалып отыр. Ағасы Сәнияз турасында да көп айтылмайды. Бай тұқымының ұрпақтарыболғаннансоңатасыОразбайды,әкесіМедеудіауыздарынаалуғажасқанып,өздерінбайманаптар әулетінің өкілдері ретінде жасырғандары шындық. Абдулманап Алматыдағы №8 орта мектепті бітірген соң 1940 жылы С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетіне оқуға түсті. 1948 жылы Қазақ мемлекеттік университетінен Ленинград мемлекеттік университетініңтарихфакультетініңархеологиябөлімінеауыстырылады.Ауыстырудыдәйектейтін №19 куәлік 1948 жылы 12 қазанда берілген [11].1957 жылданбастапұзақ уақыт Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясында академик Ә.Х. Марғұланның орынбасары болып қызмет атқарды. 1958 жылы А.М. Оразбаев «Қола дәуіріндегі Солтүстік Қазақстан» тақырыбында археолог-ғалым М.П. Грязновтың жетекшілігімен кандидаттық диссертациясын сәтті қорғады. 1967 жылы А.М. Оразбаев «Орталық Қазақстанның ертедегі мәдениеті» атты монографиясы үшін Ш.Уәлиханов атындағы сыйлықтың лауреаты атағын иеленді[12]. 1971 жылы шілде айында тарих, археология және этнография институтынан Қазақ ССР ҒА президиумының қаулысымен С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің қайтадан құрылған археология және этнография кафедрасына меңгеруші болып жіберілді. 1985-1990 жылдар аралығында ҚазМУ-дың археологиялық

экспедициясына	жетекшілік етіп қола	дәуірі	ескерткіштері мен Қазақстанның Шығыс
аудандарындағы ертедегі темір дәуірін зерттеумен айналысты.
Нарықтық	қатынастардың дамуы	жағдайында жеке қорларды сатып алу күн тәртібіне

шығарылған кезден бастап ең алдымен архив 2004 жылы ақпанда «Регламент приобретения в собственность государства документов, находящихся в личной собственности граждан» дайындалды. Оған қосымша ретінде сатып алу-сату, қабылдап алу-беру және құжаттарды қайтару келісім шарттарының типтік формалары дайындалды. Регламент әдістемелік кеңестің хаттамасымен және Алматы қаласы архив және құжаттама басқармасының бұйрығымен бекітілді [13, 27б].

Сатып алу негізінде архив қорларын аса құнды құжаттармен толықтыру мақсатында Алматы қаласының архивіне жыл 2008 жылдан бастап сайын қаржы бөлінді. Қаржылық қолдаудың нәтижесінде халық суретшісі Гүлфайруз Исмаилованың отбасылық қоры өнер шығармаларымен толықтырылды. 1973 жылы Г.Исмаилова салған Еркеғали Рахмадиевтің «Алпамыс» операсы костьюмініңэскизісатыпалынды.1979жылыГүлфайуруз«Алпамыс»спектаклінбезендіргеніүшін опера және балет спектаклдерінің бүкілодақтық байқауында диплом иегері атанған еді. Архив қорлары сатып алу арқылы Е. Сидоркиннің «Мухтар Ауэзов», «Скорбь» автолитографияларымен толықтырылды.Е.М. Сидоркин әлемнің үздік графиктерінің алғашқы ондығына кірді. «Читая Сакена Сейфуллина» сериясы бойынша автолитографиясы үшін Е. Сидоркин «Бес құрлықтың графикасы» халықаралық көрмесінде алтын медальмен марапатталды [13, 26-27бб]. Алматы қаласының әкімдігі архивтік қызметке бюджеттен жеке қорлардың аса құнды құжаттарын сатып алу үшін қолдау көрсете бастады. «Сатып алуда құжаттық ақпараттың ақшалай құнын анықтау мөлшерлемесі» атты әдістемелік ұсынымның құрастырылуы осы бағыттағы жұмысты ілгерлетуге көмегін тигізді.

107 қорды құрайтын жеке адамның қалыптасу қорлары құрамы бойынша әр түрлі болып келеді. Бұл соғыс және еңбек ардегерлері, өнер, әдебиет, ғылым мен мәдениеттің қазақстандық қайраткерлердіңдеректімұрасы:ЯковСеровайский,ЛияФришман,ВикторСелевин,кинорежиссер Дариға Тналина, Қазақстанның халық суретшісі Гүлфайрус Исмаилова, мүсінші Павел Шорохов, жазушы Халифа Алтай және Алтай Шаһкәрім Әкрами, ұшқыш-космонавт Талғат Мұсабаев, өлкетанушы Владимир Проскурин, Қазақ мультипликациясының негізін қалаушы, суретшіаниматор Әмен Қайдар, Кеңес Одағының батыры Федор Жила, «Даңқ» орденінің 3 мәрте иегері АлексейМихайлов,ҰОСардагері,КеңесОдағыныңБатырыҚұдайбергенСұрағанов,ҰОСардагері, «Даңқ» ордендерінің толық иегері Ибраим Қалдыбаев және т.б. тұлғалардың құжаттары бар.

Көріп отырғанымыздай, жеке қор құжаттарының құрамы күрделі және мазмұны әртүрлі. Бұл құжаттарды зерттеуде пәнаралық ғылыми әдістерді ұстану олардың дереккөздері ретіндегі құндылықтарын анықтауға мүмкіндік тудырады. Дегенмен Қазақстан Республикасы архивтерінде сақтаулы жеке қор құжаттарын зерттеу жиі қолға алына бермейді. Отандық архивтанудың тарихнамасында жеке тектік қор құжаттарын зерттеу нысанына айналдырған еңбектер тым аз. Ғылымда осы деректермен жұмыс жасаудың қырлары қарастырылған еңбектер де жоқтың қасы. Жарық көргендердің бірлі-жарымы диссертациялар болса, екіншілері әдістемелік құралдар, үшіншілері жекелеген архивті жеке тектік қорлармен толықтыру мәселелерін қозғаған еңбектер болып табылады. Қaзaқстaндaғы Облыстық мемлекеттік архивтердің жеке қор құжaттaрын

194

жинaқтaу тәжірибесін көрсететін еңбектер жоқтың қaсы. Жеке қор құжаттары Ұлы Дала Елі тарихыныңмаңыздыдереккөздеріекендігінескеретінболсақ,олардығылымиайналымғатүсіруіміз қажет.

___________________________

1 Елбасының «Рухани жаңғыру – болшаққа бағдар» мақаласы: [Электронды ресурс]. 2017. - URL: http://www.inform.kz/ (қаралған күні: 19.05.2018)

2 Нұрсұлтан Назарбаев: Ұлы Даланың жеті қыры: [Электронды ресурс]. 2018. [Электронды ресурс]. 2017. - URL: https://egemen.kz/article/178090-nursultan-nazarbaev-uly-dalanynh-zheti-qyry (қаралған күні: 23.11.2018).

3 Исахан Ғ.Т. Мемлекеттік мұрағатта жеке азаматтардың құжаттарын жинақтау. Әдістемелік нұсқау. – Алматы,

2000. – 34 б.

4 Абилова Т.Е. Личные фонды государственных архивах Казахской ССР. Конец 1950-х начало 1980-х г.г. (Проблемы комплектования и научной организации). – М., 1986. - 22с.

5 Ұлттық aрхив қоры және aрхивтер турaлы ҚР Зaңы 28.10.2015 № 368-V [Электронды ресурс]. 2016. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z980000326_(қаралған күні: 09.09.02016)

6 Ыскак А. Архивы как фундаментальный элемент индивидуальной и коллективной памяти//Toward Asian community: multidimensionalviewson Asia and Central Asia. Vol.3. – Seoul, 2018. – P.41-49.

7 Национальный архив Республики Казахстан. Ф. 167. Ақселеу Сланұлы Сейдимбек (1949-2009) заслуженный деятель РК, писатель, доктор филологических наук, профессор

8 Национальный архив РК. - Фонд -164. Максут Султанович Нарикбаев(1940-2015гг) доктор юридических наук, профессор

9 Список личных фондов ЦентрaльногоГосудaрственногоaрхивaРеспублики Казахстан. – Aлмaты, 2014. –

10Мұхатова О.Х., Жұматаева Б.А.Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің қызметі. – Алматы: «Қазақ университеті», 2018. -246б.

11Алматы қаласының орталық мемлекеттік архиві. Оразбаев Абдулманап Медеуұлы - археолог, Қазақстандағы қола дәуірі ескерткіштері маманы, Қазақ ұлттық университеті доценті. - №282 – қор. - №1 тізбе. - 1951-1994 жж. – 47 іс.

12АқОМА. - 282-қ. - А. Оразбаевқа «Орталық Қазақстанның ертедегі мәдениеті» атты монографиясы үшін Ш.Уәлиханов атындағы сыйлықтың лауреаты атағы берілгендігі туралы дипломның көшірмесі. 18-іс. – 1-п.

13Жамханова К.А. Методическое и правовое обеспечение деятельности архивной службы Алматы в вопросах комплектования архивных учреждений документами личного происхождения//Мұрағат және қоғам: мәдени мұраны

сақтаудағы өзара әрекеттестік (ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары). – А., 2009. – С. 24-28.

*Мақала АР 05134617 Жеке қор құжаттары Қазақстан тарихының дерегі ретінде (ХХ ғ. – ХХІ ғ. басы) тақырыбындағы ғылыми жоба аясында дайындалды.

Ескекбаев Д.

т.ғ.к., Алматы менеджмент университеті

XX-ҒАСЫРДЫҢ БІРІНШІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ШАРУАШЫЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АХУАЛДАР ТУРАЛЫ АРХИВТІК ДЕРЕКТЕР

(МИКОЯННЫҢ СТАЛИНГЕ ЖАЗҒАН ХАТТАРЫ)

Кеңес Одағындағы күштеп ұжымдастыру науқаны ғасырлар бойы қазақ қоғамында қалыптасқан дәстүрлі қазақ шаруашылығы мен тұрмысын бұзып қазақ шаңырағын қатты шайқалтқаны белгілі. Бұған Қазақ Орталық Атқару Комитеті мен Қазақ АКСР Халық Комиссарлар Кеңесінің 1928 жылғы 27 тамыздағы «Бай шаруашылықтарды тәркiлеу туралы», 1928 жылғы 13 қыркүйектегi «Аса iрi және жартылай феодал байларды тәркiлеу және жер аударуға қарсы әрекет жасағаны үшiн қылмыстық жауаптылық туралы», 1930 жылғы 19 ақпандағы «Жаппай ұжымдастыру аудандарында ауыл шаруашылығын социалистiк жолмен қайта құруды нығайту жөнiндегiжәнекулактарменбайларғақарсыкүресжөнiндегiшаралартуралы»қаулыларынасәйкес жаппай жүргізілген тәркілеулерден бастау алғаны тарихқа аян. Алайда «жау жағадан алғанда» демекші бұған жанама және тікелей себептер де бар. Төмендегі Мәскеудегі Ресей Федерациясы Мемлекеттікархивінен(ГАРФ)табылғанмұрағаттыққұжаттарбұлайдепбағаберуімізгедәлелбола алады. Сол замандарда Кеңес Одағының «салтанатты шерулерін» қаматамасыз ету үшін Қызыл Армияны азақ-түлікпен, киім-кешекпен жабдықтау ең өзекті мәселелердің бірі болып, қорғаныс саласының саяси маңызды бір бөлігінің біріне айналды. Шет аймақта, ашаршылықпен алысып жатқанына қарамастан бұл науқаннан Қазақстан да тыс қалмай «донор» ретінде тартылды. Бұған төмендегі құжаттарда көрсетілгендей ірі мемлекеттік шенеунік Микоянның өзі тікелей қатысқаны және қазақтардың жаппай қырылып немесе шет жұрттарға көтеріле көшіп жатқанына қарамастан Қазақстанға азық-түлік жинау мақсатымен бірнеше рет келгені дәлел (оның мемлекеттік қорғаныс

195

комитетініңмүшесі болуы да осы қызметіменбайланысты).Осы «қайраткерлігі»ерекше бағаланып ірі қызметтер атқарумен қатар жоғары мемлекеттік наградаларға да ие болған. Енді Микоянның қысқаша өмірдеректеріне тоқталсақ мынадай мәліметтер алар едік. Микоян Анастас Иванович (25. 11. 1895 — 21. 10. 1978), Кеңестік дәуірдегі ірі партия және мемлекет қайраткері, Сталиннің ең жақын серіктерінің бірі болғанын байқаймыз. Партиялық және мемлекеттік орган жүйесіндегі қызметтерін 1919 жылы Ленинмен танысудан бастаған ол Халық Комиссарлары Кеңесі төрағасының орынбасары, бюро мүшесі, Кеңестер Одағы сыртқы сауда Халық Комиссары, Мемлекеттік Қорғаныс Комитеті мүшесі, Бүкілодақтық Коммунистік Партия Орталық Комитетінің (большевиктер) мүшесі болған.

1926-1930 жылдар аралығында Кеңестер Одағы сыртқы және ішкі сауда Комиссариатының Халық Комиссары, ал 1930 жылдан бастап Кеңестер Одағы жабдықтау Комиссариатының Халық Комиссары қызметтерінде болды.

1934-1938 жылдары Сталиннің ұсынысымен Кеңестер Одағы тамақ өнеркәсібі Халық Комиссариаты құрылып оның басында да Микоян тұрған екен. 1937-1946 жылдар аралығында ол Кеңестер Одағы Халық Комиссарлары Кеңесі төрағасының орынбасары, , ал 1941-46 жылдарда оның бюро мүшесі және сонымен қатар 1938-1946 жылдарда сыртқы сауда Халық Комиссары қызметтерін атқарған.

Өткен ғасырдың отызыншы жылдарындағы Қазақстандағы хал-ахуалды бейнелейтін мына құжаттарда А.Микоянның Орталыққа, Сталиннің тікелей өзіне жіберген мәліметтерге толы хаттары беріліп отыр. Құжаттар тарихи дерек болғандықтан емлелік, стенографиялық ерекшеліктерін сақтап сол қалпында қысқартып ұсынып отырмыз.

Документы о поездке А.И.Микояна в Казахстан (записки А.И. Микояна о состоянии хлебозаготовок по Казахстану, направленные И.В. Сталину, справки сведения. Обязательства, принятые секретарями обкомов КП (б) Казахстана). Октябрь-ноябрь, 1946 г. ( Ф. 5446, Оп. 120,

Д. 882 ).

Товарищ СТАЛИН!

Считаю нужным обратить Ваше внимание на некоторые вопросы сельского хозяйства и заготовок, которые напрашиваются из наблюдений на месте в Казахстане.

I. В северных областях Казахстана, да и в большей степени Курганской, Челябинской, Омской, Новосибирскойобластей и Алтайскомкрае простираются обширные ровные плодородные степи, напоминающие донские степи. По многолетним данным в этом районе урожаи зерновых культур более устойчивы, чем, например, в Поволжье:

В деле расширения посевов зерновых культур, в особенности пшеницы, получения ресурсов товарного зерна степи этих областей должны сыграть решающую роль.

На Украине, Кубани и Поволжье расширение посевов зерновых культур возможно в ограниченныхразмерах.Дляподдержанияиповышенияплодородияпочвыиурожайности,атакже, исходя из потребностей животноводства, в этих районах требуется севооборот, в котором значительная часть земли отводится под многолетние травы, чего не требуется пока в областях Сибири и Северного Казахстана.

Другим особым отличием поименованных областей, которые можно в широком толковании назвать сибирскими степями, является то, что здесь земли еще не истощены, под обработкой находится только50% годных пахотных земель,а остальная часть – целина и залежи. По Сибири из 26,9 млн.гектаров годных земель – залежей и целины 12 млн.гектаров, в Казахстане из 10,1 млн.гектаров пахотной земли – залежи и перелоги составляют 6,2 млн.гектаров. Здесь в ближайшие годы вбольшинстве районовнетнужды вводитьтравопольныйсевооборот.Здесь можномиллионы гектаров целины распахать и 2-3 года подряд засевать пшеницу и получать высокие урожаи.

По досчетам Министра земледелия т.Бенедиктова, уже весной 1947 года можно распахать в этих районах до 1,5 млн.гектаров целинных земель и залежей, засеять яровой пшеницей, что даст минимум 8 центнеров с гектара, а при более благоприятных метеорологических условиях 10-12 и более центнеров с гектара в среднем, а всего от 70 до 100 миллионов пудов пшеницы. Ф. 5446. Оп.

120.Д. 882. Л. 1.

Сэтой целью необходимо большую часть производимых тракторов и тракторных плугов с декабря 1946 года и по апрель 1947 года направить в районы сибирской степи для обеспечения

ранней пахоты и проведения посева пшеницы в срок.

196

В данное время всоответствии с раннее принятыми решениями тракторы и тракторные плуги до весны 1947 года должны отгружаться в Среднюю Азию, Украину и области центральночернозёмной полосы.

Хотя нужда в тракторах всюду острая, но надо учесть, что к проведению весеннего сева 1947 года Украина, области центрально-чернозёмной полосы, Средняя Азия, районы юга и центра подготовлены значительно лучше, ибо в отличие от прошлого года в текущем году в этих районах были более благоприятные условия для вспашки зяби. В 1945 году в этих районах было вспахано 1.296 тыс.га, в 1946 году 3.236 тыс.га. Это уменьшает объем весновспашки и, таким образом, уменьшает объем весновспашки и, таким образом, уменьшает потребность в тракторах для проведения ярового сева.

Обратное положение создалось с подъемом паров и вспашной зяби в областях Сибири и Северного Казахстана. Здесь климатического условия были неблагоприятные для уборки хлебов. Задача спасения большого урожая этого года поглотила большей частью силы МТС и колхозов. План зяблевой пахоты резко недовыполнен (вспахано 1638тыс.гектаров, или только на 30% плана). Между тем, дождливая погода летом и осенью текущего года в известной мере предопределяет получение хорошего урожая зерновых культур в 1947 году, ибо в почве остается к весне очень большой запас влаги – одно из важных условий хорошего урожая в этих районах.

Весь вопрос упирается в проведение хорошего ремонта тракторов и получение максимум новых тракторов, без чего трудно будет произвести серьёзное расширение посевов в 1947 году.

Надо будет обязать промышленность обеспечить выпуск в достаточном количестве наиболее дефицитных запасных частей (примерно около 30 видов из общего количества 1600), а также изготовить запасные части для газогенераторных тракторов, чтобы восстановить те тракторы, которые без этих частей не могут быть восстановлены. По данным Министерства земледелия, при полученииуказанныхзапасныхчастейможнобудетвывестиизбездействия20тыс.штуктракторов,

втом числе 5 тысяч газогенераторных. Ф. 5446. Оп. 120. Д. 882. Л. 2.

II. Председатели колхозов, агрономы, районные и областные работники единодушно высказываются против посева в северных областях Казахстана озимои ржи (за исключением

лесостепных районов, где бывает достаточно снежный покров и посевы озимой ржи оправдываются. Здесь еще не имеется соответствующих сортов озимой пшеницы и посевы озимой пшеницы не производятся вовсе, а единственной озимой культурой является рожь. Урожай же озимой ржи обычно бывает значительно меньше, чем урожай яровой пшеницы; как правило 4-5 центнеров ржи с гектара, вместо 8-9 центнеров с гектара урожая яровой пшеницы. А если яровую пшеницу посеять по парам, которые предназначаются под посевы озимой ржи, то дополнительный сбор 2-3 центнеров с гектара считается гарантированным.

Поэтому местные сельcкохозработники считают, что посевы озимой ржи в степных районах надо свести на нет, побольше поднять паров и вспахать зяби, чтобы в следующем году весной посеять яровую пшеницу.

Обычно наличие озимых посевов тем хорошо, что позволяет разделить объем полевых работ на два сезона. При этом, однако, надо иметь в виду, что посев занимает очень малое место в этом объеме. Главные усилия затрачиваются на пахоту. Если же летом и осенью предыдущего года провестиподъемпаровивспашкузяби,авхорошемхозяйствеихнадопроводитьнатакойплощади, сколько предназначается по плану сева, тогда проведение весеннего сева будет разгружено от тяжелых работиего можно будетпровестивоптимальнокороткие сроки. Проведение посевяровой пшеницывхорошоподготовленнуюпочвугарантируетполучениеурожаяв8-9центнеровсгектара, а при благоприятствующих метеорологических условиях до 10-12 центнеров. Поэтому необходимо пойти на то, чтобы сибирские степи отвести, главным образом, под посевы пшеницы, свернув посевы других менее ценных зерновых культур.

III. Проблемой областей Урала, Сибири и Казахстана является влажность зерна, препятствующая его приёмке на заготовительные пункты. Чтобы решить эту задачу приходится из года в год большому количеству людей вручную лопатами перелопачивать большие количества зерна для снижения этим путем влажности его. Помимо прочего это содействует потерям и расхищению хлеба на токах. Ф. 5446. Оп. 120. Д. 882. Л. 3.

Между тем, на тех заготовительных пунктах, где построены механические зерносушилки, проблема влажного зерна снимается легко. При помощи трех человек в смену можно высушить 80 тонн зерна. Сушильное оборудование простое, дешевое. Здания для этого оборудования требуются также простые.

197

Большое количество рабочей силы занято на ручной погрузке зерна в вагоны, ручной пересыпке зерна внутри складов и из склада в склад. В то же время имеется вполне оправдавший себя на практике транспортер на резиновой ленте, заменяющий рабочую силу на этих операциях с погрузкой и перемещением зерна.

Транспортер легко изготовить. Нужно только снабдить резиновой лентой и небольшими моторами, приводящими транспортеры в движение.

VI.Извсехсельхозмашиннаибольшееколичествохлебадаетгосударствуввиденатуроплаты комбайн. 8% валового сбора урожая отчисляется государству при работе на комбайне. За сезон комбайн зарабатывает от 16 до 20 тонн зерна, т.е. около тысячи пудов. Натуроплата же должна занимать большой удельный вес в хлебозаготовках.

До войны она превышала зернопоставки в целом, а в текущем году составляет около 45% зернопоставок.

Несмотря на это, многие колхозы вовсе не обслуживаются со стороны МТС комбайнами изза недостатка этих уборочных машин, а другие обслуживаются наполовину. Комбайнов не хватает, а большое их количество стоит в консервации ввиду нехватки запчастей.

Текущийгодпоказал,что,несмотрянаплохиеусловия,сложившиесявпериодуборкихлебов, а также крупные дефекты в конструкциях советских комбайнов, всё-таки комбайны явились решающим и основным орудием в уборке хлеба. Если даже комбайн не все дни из-за непогоды мог работать, то даже несколько дней хорошей погоды позволяли комбайну играть решающую роль в делеуборкихлеба.Вседругиеуборочныемашины:лобогрейки,жаткиисенокосилки,применяемые на уборке хлебов, вызывали значительно большие потери зерна в сравнении с потерями при уборке хлебакомбайнами,требовалибольшегоколичестварабочейсилыиживоготягладляпоследующего скирдования и обмолота. Поэтому комбайн являлся и должен быть впредь основным средством уборки хлебов в зерновых районах. Чтобы и в год с неблагоприятными климатическими условиями во-время убрать хлеб, надо иметь резерв комбайнов. Ф. 5446. Оп. 120. Д. 882. Л. 4.

Но народу с комбайнами МТС должны иметь сноповязалки, жатки и сенокосилки, как подсобные и резервные средства в дни плохой погоды,когда комбайны не могут работать. Наличие простых уборочных машин в МТС кроме того позволит на 5 дней раньше начинать уборку хлеба, т.к. комбайновая уборка производится только на вполне созревших хлебах, а простые машины позволяют убирать не вполне дозревший хлеб, который дозревает в копнах.

V. За последние десяток лет мы крайне отстали в конструкции сельхозмашин и особенно в конструкции комбайна.

Крупные недостатки в существующих типах советских комбайнов резко бросаются в глаза, когда их сопоставить с новейшими конструкциями американского и немецкого комбайнов.

Этой осенью в Сибири, в Омской области происходили полевые испытания вместе с советскими комбайнами двух немецких комбайнов типа «Класс» и трёх американских комбайнов типа «Массей Гарисс». Такие же испытания проводились и в европейской части Союза – Украине, Тамбовской и Московской областях.

Предварительные выводы произведенных испытаний говорят о том, что новые американские

инемецкие комбайны оказались более совершенными, чем наши советские комбайны.

1)Большой интерес представляет современный американский комбайн. Старые американские и наши комбайны имеют двигатели, обслуживающие только механизмы комбайна, а

передвигаются по полю с помощью трактора (1 комбайн к колёсному трактору и 2 к гусеничному трактору).

Новый американский комбайн имеет более мощный двигатель и передвигается без трактора, он самоходен. Это позволяет не отрывать трактора от подъема паров и вспышки зябов, к чему мы прибегаем ежегодно и на этом деле много теряем.

Новый американский комбайн почти вдвое сокращает расход горючего на уборке, а также уменьшает потребностьврабочейсиле за счет трактористов и обслуживающего тракторперсонала, обладает большой маневроспособностью и дает возможность убирать хлеб выборочно, по мере созревания отдельных полос и участков.

2) Немецкий комбайн солому не дробит, вяжет её в снопы и собирает полову в специальный вагончик, прицепленный к комбайну. Поэтому он не разбрасывает по полю семена сорняков, в то времякак американскихисоветскиекомбайны половуне собирают,семенасорняковразбрасывают по полю и солому дробят. Таким образом, в немецком комбайне устраняются те недостатки нашего комбайна, против которых так выступали украинские товарищи. Ф. 5446. Оп. 120. Д. 882. Л. 5.

198

В немецком комбайне молотильный барабан по своему размеру больше барабанов советских комбайнов, что позволяет успешнее убирать влажный и высокоурожайный хлеб, 15-20 и более центнеров с гектара, чего не делает американский комбайн, ибо барабан у него мал, часто забивается, не справляясь с пропуском для обмолота хлеба.

Немецкий комбайн одновременно очищает и сортирует зерно на две части. Около 70% получаетсятакого зерна,которое по своимкондициямможетсдаватьсяпрямо на элеватор, итолько остальные 30% требуют дополнительной очистки на зерноочистительных машинах.

Советскиеиамериканскиекомбайнызернонесортируютиононеможетидтинаэлеваторбез предварительной его очистки на токах.

Вусловиях степных высокоурожайных районов, при недостатке рабочих рук, преимущество

вэтом немецкого комбайна большое.

Вобщем те задачи, которые мы ставим перед применением на уборке так называемого «Северного комбайна» разрешены конструкцией немецкого комбайна.

Советские специалисты очень хвалят американский комбайн и считают, что немецкий комбайн хуже американского – в частности по расходу горючего.

Немецкие комбайны начаты производством в 1938 году. Выпущено их более 1000 штук. Это единственный комбайн, который немцы решили пустить в серийное производство. Нам кажется совершенно необходимым его скопировать и пустить в серийное производство.

Новый американский комбайн завезен нами в прошлом году в количестве 5 штук. Образцы его скопированы авиазаводом №70. Выпущено 3 комбайна с небольшой переделкой.Мыимеем, таким образом, не только комбайны, но и сделанные советские образцы и чертежи.

Надо теперь рассмотреть и утвердить для массового производства американский и немецкий типы комбайнов, перестав делать комбайны старого типа.

НеобходимоВашеличноевмешательствозавсёделосельхозмашиностроения.Безэтогонаша промышленность по своей консервативности, исход из своих удобств, будетпродолжать выпускать устаревшего типа сельхозмашины и орудия. Ф. 5446. Оп. 120. Д. 882. Л. 6.

Необходимо Ваше вмешательство, чтобы подвинуть осуществление реконструкции и в области тракторостроения, имея в виду замену устаревших типов новыми типами тракторов.

За последние годы американцами проведены очень важные принципиальные изменения в почвообрабатывающих орудиях и машинах.

Принцип прицепных орудий заменён принципом навесных орудий, что уменьшает тяговую нагрузку на трактор, уменьшает расход горючего и затрату металла на производство прицепных орудий, также уменьшает количество рабочих рук.

Вслучае,еслиВы сочтётенужным,Госпланвместес заинтересованнымиминистрамимогбы подготовить по затронутым вопросам предложения для Бюро Совмина, которое, рассмотрев, представило бы на Ваше утверждение. Ф.5446. Оп. 120. Д. 882. Л. 7. А. Микоян 28/Х1-46 г. № 502АМ

Принято по ВЧ из Кустаная Товарищу Сталину.

За вторую пятидневку ноября по Казахстану поступило хлеба 867 тыс. пудов, а в третьей пятидневке 1385 тыс.пудов, вместо 1875 тыс.пудов за первую пятидневку ноября.

На 1 октября 1946 г. было заготовлено хлеба 41 млн.пудов вместо 42,8 млн.пудов в прошлом году, т.е. меньше на 1,8 млн.пудов. С 1 октября по 15 ноября заготовлено в текущем году 32,7 млн.пудов против 14,9 млн. пудов за тот же период прошлого года.

По состоянию на 15 ноября по Казахской ССР заготовлено хлеба, включая гарнцевый сбор, 76,1 млн.пудов (90,8% от увеличенного в октябре плана), в том числе 2,4 млн.пудов мяса, полученного вместо зерна в животноводческих районах, тогда как в прошлом году на это же число было заготовлено 62,1 млн.пудов, в том числе 4,4 млн.пудов мяса, поступившего взамен зерна. Пшеницы в текущем году заготовлено 42,5 млн. пудов.

Таким образом, в текущем году уже на 15 ноября поступило хлеба без учета мяса на 15,9 млн. пудов больше, чем было заготовлено в прошлом году на эту же дату.

На 15 ноября все области Казахстана, кроме трех, выполнили основной годовой план и сдали сверх того в счет дополнительного плана по Казахской ССР 11,9 млн.пудов хлеба.

Тремобластям– Северо-Казахстанской,КустанайскойиКокчетавской,которыевзялинасебя дополнительное заданиепозаготовке хлеба вколичестве 3,2млн.пудов,осталось еще заготовитьдо основного плана 7,4 млн.пудов.

199

Заготовка будет продолжаться до 15-20 декабря по основному плану по трем областям, а по дополнительному плану по шести областям, поскольку во всех этих областях обмолот хлеба будет продолжаться до начала декабря, а по многим районам и до середины декабря.

Области, уже перевыполнившие основной план, дадут еще дополнительно до 3,5 млн.пудов хлеба. В Казахстане на 15 ноября осталось обмолотить еще 496 тыс.гектаров хлеба. Ф. 5446. Оп. 120. Д. 882. Л. 8.

Сегодня состоялось заседание ЦК КП(б) Казахстана с участием секретарей тех областей, в которых заготовка должна продолжаться дальше.

Наметили практические мероприятия по дальнейшей организации заготовок хлеба по каждой области.

Первый секретарь ЦК КП(б) Казахстана т. Шаяхметов, председатель Совета Министров т. Ундасынов, третий секретарь ЦК КП(б) т. Койшагулов вместе с другими руководящими работниками будут руководить на месте в этих областях дальнейшем ходом хлебозаготовок.

В сводках хлебозаготовок не учитывается дополнительная сдача хлеба колхозами в виде: а) натурудержаний за ссылку хлеба в глубинке; б) натуральной оплаты за доставку хлеба из колхозов государственными автомашинами, не считая автомашин МТС, заработок которых входит в натуроплату МТС и отражается в сводках хлебозаготовок.

В1945 году за доставку хлеба из колхозов автомашинами на 15 ноября было получено натуральной оплаты 424 тыс.пудов по Казахстану, а в текущем году на это время получено 1047 тыс.пудов, т.е. на 613 тыс.пудов больше.

В1945годупонатурудержаниямзассыпкухлебавглубинкахбылополучено2605тыс.пудов хлеба, из которых было возвращено колхозам 62 тыс. пудов, ввиду того, что хлеб был ввезен из глубинок транспортом самих колхозов.

Втекущем году поступило по натурудержанию за ссыпку на глубинках 2549 тыс.пудов, т.е. меньше на 56 тыс. пудов.

Проверкой хода заготовок в колхозах, в условиях обостренной теперь борьбы за хлеб, в северных областях выявился серьезный организационный пробел.

В 1936 году решением ЦК ВКП(б) была установлена должность заместителя директора МТС по расчетам с колхозами, а в 1942 году в связи с сокращением штатов МТС была упразднена.

Сейчас в МТС нет специального человека, который был бы занят исчислением и взысканием натуроплаты, а директора МТС загружены техническими и хозяйственными делами и не могут в должной степени этим заниматься. Ф. 5446. Оп. 120. Д. 882. Л. 9.

ВколхозахимолотильныхбригадахМТСучетхлеба запущен.Еще в1935годурешениемЦК ВКП(б) был установлен и до сих пор не отменен порядок, по которому весовщики МТС должны получать жалование в размере 200 рублей в месяц и, кроме того при хорошей работе премию в размере100рублейинатурой40килограммовхлеба.Фактическижевесовщиксовершеннозабытый человек в МТС.

До войны весовщиков посылали в колхозы из городов или других колхозов, теперь же весовщиков выдвигаютпредседатели колхозов, обычно учетчиков колхозного зерна своего колхоза и начисляют им трудодни за эту работу.

Такое совмещение и такая зависимость весовщика МТС от колхоза приводит к отсутствию правильного учета намолоченного зерна машинами МТС, к сознательному занижению размера обмолота и уменьшению натуроплаты. Вместе с тем роль весовщика МТС очень серьезная в деле заготовок хлеба.

На Ваше рассмотрение будет представлен проект Постановления Совета Министров СССР о восстановлении должности заместителя директора МТС по расчетам с колхозами и об укреплении положения весовщиков МТС.

Завтра утром вылетаю в Москву, чтобы успеть представить Вам валютный план. А.Микоян Ф. 5446. Оп. 120. Д. 882. Л. 9 а. г. Кустанай. 17 ноября 1946 г. № 483 Передал -

Зуев Приняла - Иванова

Принято по ВЧ из Кустаная. Товарищу СТАЛИНУ.

За первую пятидневку ноября по Казахстану заготовлено хлеба 1.949 тыс.пудов против заготовленных 2.909 тыс. пудов в шестой пятидневке октября текущего года и 1.010 тыс.пудов в первой пятидневке ноября прошлого года.

В запущенном состоянии находятся совхозы, особенно зерновые. При общем плане сдачи хлебасовхозамиКазахстана10.634тыс.пудов,втомчисле2.800тыс.пудовдополнительногоплана,

200