Реалияны тылбаастыыр ньыма

Реалияны атын омук тылыгар чопчу дьүөрэтэ суох эрээри, син биир тылбаастанар ньымалаах буолар. Реалияны тылбаастыырга бу тыл суолтатын эрэ буолбакка, реалия национальнай уонна историческай колоритын, уратытын, а.э., коннотативнай ис хоһоонун тиэрдэр сорук турар.

С.Влахов уонна С.Флорин реалия тылбаастанар ньыматын маннык наардыыллар:

1-кы бөлөх. Транскрипциялааһын – саҥарылларынан суруйуу.

2-ис бөлөх. Тылбаастааһын солбугу булуу.

1. саҥа тылы (неологизмы) айыы:

а) калькалааһын (сүһэн ылыы)

б) быстах калькалааһын

в) толору баһылааһын (ылыныы)

г) семантическай неологизмы оҥоруу.

2. Чугаһатан тылбаас:

а) бөдөҥсүтүү - генерализация

б)маарыннатан тылбаас (функциональнай аналогы булуу)

в) быһааран биэрии

3. Контекска сөп түбэһиннэрэн тылбаас.

II бас: Мандар Уус ураты истиилэ

2.1. Б.Ф.Неустроев – Мандар Уус олоҕо уонна айар үлэтэ

Борис Федорович Неустроев – Мандар Уус Таатта сирин Баайаҕа нэһилиэгэр 1945 сыллаахха алтынньы 20 күнүгэр төрөөбүтэ. СР П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, СР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, РФ «РФ култууратын сайдыытыгар үтүөлэрин иһин» бэлиэ хаһаайына, «Саха Азия оҕолоро» пуонда истипиэндьийээтэ.

Кини былыргы өбүгэлэрбит уонна айылҕа тэтимин илдьэ сылдьар буолан, киэҥ көҕүстээх, сымнаҕас майгылаах, истиҥник эрэ кэпсэтэр оҥоһуулаах. Ийэ өйдөөх, эргиччи талааннаах, киһи көрбөтүн көрөрдөөх, итэҕэһи көннөрөөччү, иэдэйбити эмтээччи, олох сүнньүн булларааччы. Саха дьоно-сэргэтэ уһуннук, эйэлээхтик олорорун, кэм-кэрдии, олох уларыйыыларыгар таба суолу тобулан, тыыннаах хааларын, тылын, үгэһин, сиэрин-туомун үйэлэргэ илдьэ сылдьарын туһугар өйүн-санаатын сынньан, олоҕун анаата. Саха үөрэҕин, айылҕа айылгытын, олох сатабылын учуутала, алгысчыта. Саха омук кыһыҥҥы тостор тымныыны кэрэ эрэ көмөтүнэн тулуйарын хараҕар көрөн, кулгааҕынан истэн, өйүгэр толкуйдаан, тарбаҕынан оҥорон илэ итэҕэттэ. [12. 3c.]

Б.Ф.Неустроев – саха дэгиттэр талааннаах ууһа, сир түннүгэ, сээркээн сэһэнньит, мындыр бөлүһүөк, ыраах айанньыт, хомуһуннаах хомусчут, Саха оһуор ойуутун хомуйан чинчийээччи, оһуор ойуу тылын үйэтитэн саҥа кэмҥэ тиэрдээччи, саха уһанар маастарыстыбатын утумнаан салҕааччы, саҥа көлүөнэни уһаныы кистэлэҥнэригэр уһуйааччы, илгэлээх ийэ тыл, олоҥхо, сахалыы сиэр, чөллөөх олох халбарыйбат үйэлээх сыаннастарын тарҕатааччы, айылгылаах алгысчыт, сахалыы кэрэ дууһатынан – майгытынан дьон дууһатын эмтээччи, олох сүнньүн, киһи буолар суолу булларааччы, кэрэҕэ угуйааччы.

Мандар Уус олоҕун, айар үлэтин үгүс киһи дириҥник сэҥээрэр, үөрэтэр. Киниэхэ уус дьон, билим, бэчээт, араадьыйа, тэлэбиидэнньэ үлэһиттэрэ, тас дойду дьоно үгүстүк ыалдьыттыыллар. Италия, Испания, Германия, Япония, Франция учуонайдара иҥэн–тоҥон кэпсэппиттэрэ, кэрэхсээбиттэрэ.

Мандар Уус: «Ойуу-мандар норуот ойуунан айымньыта буолар. Онон, син биир тылынан уус-уран айымньы курдук, муҥура биллибэт дириҥ ис хоһоонноох, элбэх кэпсээннээх-ипсээннээх, таайыллыбат таабырыннардаах бэйэтэ туһунан тыллаах-өстөөх буолар эбит» диэн санаалаах.

Саха омукка «Ойуу тыла. Айыы тыла» - отучча сыллаах үлэтин бэлэх уунна. Бу үлэҕэ кини итэҕэл, философия тутаах өйдөбүллэрин таарыйар.