1. Айымньы тутула (композицията)

Борис Федорович Неустроев – Мандар Уус СР П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, СР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, РФ «РФ култууратын сайдыытыгар үтүөлэрин иһин» бэлиэ хаһаайына, «Саха Азия оҕолоро» пуонда истипиэндьийээтэ «Ойуу тыла. Айыы тыла» диэн отучча сыллаах үлэтин бэлэх уунна. Бу үлэҕэ кини итэҕэл, философия тутаах өйдөбүллэрин таарыйар.

Мандар Уус «Ойуу тыла. Айыы тыла» үлэтин тутула маннык:

1. Киирии тыл (уопсай билиһиннэрии)

2. Сүрүн чааһа:

...Ай...

...Дьай...

Кэм-Кэрдии Эргиирэ.

Тыл Иччитэ. Тыл Төрдө Ытык Чыыбыстаан.

Төрөөбүт Төрүт Тылга Улуу Таптал.

Удьуор Төрдө, Удьуор Тардыыта.

Оттон арай...

Ийэ Сиргэ им-ньим...

...Айыы сирэйдээх «абааһылар»…

Олох баараҕай маһа

Халбаҥнаабат хатан Ыйаах

Төрүт Тыл сиккиэрэ...

Ийэ Тыл Барахсан...

Улуулар ханна үөскүүллэрий?

...Кэм Тыла...

Быстыбат ситим

Бохсуллубут үрүйэчээн

...Харыыта суох сүүрүк...

...Уһуйуу...

...Өспүт оһох кыыма...

...Омук диэн Тыл...

...Олоҥхолоох Олоххо олорсон...

...Аарыктаах айан аартыга...

Олоҥхо – Чып Кистэлэҥ...

...Айыы Кэмэ...

...Ытык Ыйытык...

Бу аата хайа диэки айаннаан иһэбитий?

...Санаа эккирэтиитэ...

...Холто буолбут арбаҕастаах...

...Тиһэх олоҥхоһуттар...

...Оҕо төрөтөр курдук...

Олоҥхоҕо Уһуйуу

...Өҥ буор...

...Тыл баайдаах...

...Ситимэ быстыбатар ханнык...

...Көрөн буоллаҕа дии, көрөн...

...Ойуу Тыла...

...Бүтүн Билии...

...Улахан көтөр быта буолан

...Эргэ олох хаалынньаҕабуолбатах...

...Өбүгэбит бүтүн оҥоһуулааҕа...

...Киһи олоҕун акылаата...

...Тугу туһаныа этибитий?..

...Айыы Тылын, Ойуу тылын алгыстаах айаннара...(ааптар сүрүн санаатын этэр)

3. Түмүк оннугар...

Кинигэ киириитигэр ааптар бу иннинээҕи кинигэтин сырдатар сыаллаах кэрчиктээх уонна сүрүн чааска сирдээн киллэрэр киирии чаастаах. Борис Федорович – Мандар Уус сорох баһыгар Н.И.Степанов – Ноорой «Күн Эрили», П.А.Ойуунускай «Дьурулуйар Ньургун Боотур»олоҥхолортон быһа тардыылары эпиграф быһыытынан туттубут.

Сүрүн чаас кэрчик тиэмэлэрэ бэйэ-бэйэлэрин кытта ыкса сибээстээхтэр. Саҥа бас киириитигэр эбэтэр түмүгэр кэлэр тиэмэ сырдатыллар. Онтон ситимнэһэн салгыы атын тиэмэ саҕаланар. Мандар Уус өбүгэ этиилэригэр,дьон-сэргэ кэпсээнигэр, ахтыыларыгар олоҕурар. Ол курдук «Ойуу тыла» диэн баһыгар Уус Алдан оройуонун, Бээрийэ нэһилиэгин олохтооҕун Васильева Татьяна – Иистэнньэҥ Татыйына кэпсээнигэр тирэҕирэр. Өбүгэ этиилэригэр, сэрэтиилэригэр элбэхтэ олоҕуран суруйбут.

Кинигэ баһын аайы кылгас тумук тыллаах. Мандар Уус А.Е.Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй «Ойуун түүлэ» поэматыттан кылгас кэрчиги биир баһын түмүгэр киллэрбит.

«Айыы Тылын, Ойуу Тылын алгыстаах айаннара» диэн кинигэ түмүк санаатын этэр баһынан буолар.

«Түмүк оннугар» диэн бүтэһик бас олус тэттик. Борис Федорович – Мандар Уус Ийэ Кут, Ийэ Өй, Ийэ Тыл ситимнэрин ойуулаабыт, итиэннэ «Саҥа Үйэ Саҥа Сахатын иитэн таһаарарга көмөлөөх буоларай дии санааммын түмэн, төгүрүтэн көрдөрдүм» диэн тылларынан кинигэтин түмүктүүр.

Кинигэ тыла-өһө саха литературнай нуорматыгар эппиэттиир. Уус-уран, ол эрээри тиийимтиэ тылынан суруллубут. Ааптар уус-уран сиһилиир ньыманы, ойуулуур-дьүһүннүүр, тыаһы үтүктэр тыллары, паараласпыт тыллары хомоҕойдук туттубут.

Кинигэ тутулун сөпкө оҥоруу хайа баҕарар суруйааччыга уустук буолар. Кинигэ хайдах тутуллааҕыттан ааҕааччы ис хоһоонун, кинигэ сүрүн санаатын өйдүүрэ быһаччы тутулуктаах. Мандар Уус кинигэтин олус табан, бастарын бэйэ-бэйэлэригэр ситимнээн, тылын-өһүн уус-уран эрээри өйдөнүмтүө, киһи ааҕа туруох курдук бэрт хомоҕойдук тутуллаан суруйбут. Кинигэ бастара бэйэ-бэйэлэрин кытта ситимнэһэн биир сүрүн санааны этэллэр. Онон Мандар Уус кинигэтин тутулуттан, кини нууччалыы эттэххэ композиционнай маастарыстыбаны баһылаабыта көстөр.