42. Стылістычныя асаблівасці розных тыпаў простага сказа.

Поўныя и няпоўныя сказы. Поўныя х-ны для книжнага маўлення, больш самастойныя па зместу и незалежныя. Няпоўныя распаўсюджаны ў вусным маўленни, экспрэсиўныя, сродак лаканичнага маўлення, элиптычныя.

Умоўчанне. Сказы спецыяльна незакончаныя, сінтаксічная фігура у маст і публ стылях для ўзмацнення экспрэсіі.

Аднасастаўныя і двухсастаўныя сказы. Адрозніваюцца стылістычна. Аднасастаўныя больш экспрэсіўныя.

Асабовыя і безасабовыя. Выкарыстанне безасабовых дзеясловаў у сказах стварае экспрэсію неасэнсаванасці, адвольнасці дзеяння.безасабовыя сказы ўжываюцца ў дзелавым маўленні. У няпэўна-асабовых увага сканцэнтравана на факце, падезі, дзеянні, а суб’ект застаецца ўбаку, ужыв у якасці загалоўкаў. Абагулена-асабовыя сказы ўспрымаюцца як вывад абагульненне, прыказкі, прымаўкі. Пасіўныя канструкцыі сінанімічны але менш экспрэсіўны.безасабовыя канструкцыі нельга ўжываць калі гутарке ідзе пра жывыя істоты.

Намінатыўныя сказы. Лаканічныя, ўжываюцца ў вусным маўленні. У масвт літ-ры пры апісаннях, рэмаркі ў драматургіі, аф-дзел – адрас + вакатыўныя, назоўныя тэмы.

Пытальныя сказы. Па мэце выказ: апавяд, пыт, клічн, пабудж. Пыт сказы могут выступаць сінонімамі пабуджальных, адмоўных, сцвядж – рытарычнае пытанне. Стыліст фігура. У навуковым надае адценне навук-папул. Пытальна-адказная форма х-на для размоўнага стылю.

Пабуджальныя і клічныя. Могут перадаваць розныя пачуцці, у вусным маўленні. Эмацыянальнасць узмацняют дзеясловы, займеннікі.

Сцвярджальныя і адмоўныя. Сцвярдж могут выр адмоўе з дапамогай інтанацыі. Адмоуныя выступаюць як сцвярдж – рытарычнае адмоўе. Некаторыя маюць абмежаванае выкарыстанне – вуснае +ні, ані. Прыслоўе анідзе, анікуды. Загалоўукі не+Д.скл. двайное адмоуе – адценне пісьмовага маўлення.

43. Сінаніміка форм выказніка.

У простым сказе формы выражэння выказніка могуць быць самыя разнастайныя, што стварае багатыя магчымасці іх стылістычнага выкарыстання. Блізкімі па значэнню, але рознымі па ступені экспрэсіўнасці могуць быць варыянты: 1) простага дзеяслоўнага выказніка. 2) звязкі або дапаможнага дзеяслова 3) іменнай часткі состаўнога выказніка.

Выказнік з’яўляецца экспрэсіўным і мае афарбоўку размоўна-бытавога стылю таксама, калі ён выражаны дзеясловамі. Блізкімі да гукаперайманняўб тыпу шась, лясь, гоп, тыц, шмыг, зірк.

У размоўным тыпе ужываецца паўтор выказніка для абазначэння працягласці дзеяння: Вот дзяцел даўбаў даўбаўб выдаўбаў лесвічку, дык лісіца палезла па лесвіцы.

Якасныя прыметнікі ў ролі простага сказа часцей выступаюць у поунай форме: Мора ў гэтыя дні было не надта бурлівае.

Разнастайныя адценні выражаюць шматкапанентныя выказнікі: Я на пачала спрабаваць падняцца і убачыла, як постаць мужчыны ўстала паблізу яе.

Пры выкарыстанні састоўного выказніка трэба ўлічваць ролю звязкі і дапаможнага дзеяслова. Многія дапаможныя дзеяслвы захоўваюць у састаўным выказніку сваё лексічнае значэнне, я кое можа адпавядаць або не адпавядаць кантэксту. Функцыю чыстай звязкі , якая указвае толькі на граматычную форму дзеяслова, звычайна

Высконвае дзеяслоў БЫЦЬ: Ён быў выселы. Астатнія - стаць, з’явіцца, называцца - - указваюць на розныя сэнсавыя адценні.

Няправільнае выкарыстанне дапаможных дзеясловаў ў састауных выказніках выклікае стылістычныя памылкі.

Са стылістычнага боку пэўную цікавасць мае сіноніміка іменнай часткі састаўнога выказніка са звязкамі быў , стаў, забіўся і інш. Як вядома , назоўнік або прыметнік у гэтых выказніках можа стаяць у назоўным або ў творным склоне. Назоўны прэдыкатыуны пры звязцы БЫЎ падкрэслівае істотнасць прыметы і пастаянства часу. Карцар быў спецыяліст, светлая галава, найлепшы рэфірэнт па эканоміцы.

Пры адсутнасці звязкі іменная частка часцей за ўсе ставіцца ў назоўным склоне: Мой тата трактарыст. Аднак у гутарковай мове можна сустрэць і форму творнага слону: Ён цяпер партызанам.

Пры звязках называцца, лічыцца, здавацца іменная частка звычайна ставіцца ў творным склоне, асабліва ў навуковай і афіцыйна-дзелавой мове. У мастацкай - - у назоўным склоне.

У некаторых выпадках ужыванне дзеяслоўна-іменнага спалучэння замест дзеяслова ў ролі выказніка надае выказванню канцэлярыйскі характэр: У радзе месц масавая работа ў культурна-асветных установах знаходзіцца ў запушчаных стане.

Такая з’ява стылістамі ўмоуна называецца “РАСЧАПЛЕННЕМ ВЫКАЗНІКА”: дзеяслоў выказнік як бы расчапляецца - замяняецца спалучэннем аддзеяслоўнага назошніка з паўдапаможным дзеясловам. Тк замест расце прадукцыйнасць працы гавораць адбываецца рост прадукцыйнасць працы, замест будуецца новы аўтагігант – ідзе будауніцтва новага аўтагіганта.

Бываюць выпадкі , калі РАСЧАПЛЕННЕ ВЫКАЗНІКА стылістычна матывавана : самалет ідзе на пасадку, ХІРУРГ робіць аперацыю хвораму (спецыяльныя выразы) . Прыкметна ідзем на зніжынне. У некаторых жа выпадках “РАСЧАПЛЕННЕ ВЫКАЗНІКА неапраўдана ніякімі стылістычнымі меркаваннямі: Два разы на тыдзень я раблю уборку памяшкання. Лепш сказаць: Два разы на тыдзень я прыбіраю памяшканне.