2. Етістіктің райлары.

Етістіктің райлары орындаушының іс-қимылға бацланысты ой-пікірін, қатынасын білдіреді. Етістіктің 4 рай түрі бар:

1.Ашық рай-Іс-қимылдың қай шақта екенін білдіреді.(барлық 3 шақтағы етістіктер).

2.Бұйрық рай-Іс-қимылдың бұйыру, талап ету, өтіну ретінде айтылу мағынасын білдіреді.Оған арнайы жалғаулар қосылады.

3.Шартты рай-Іс-қимылдың орындалу-орындалмау шартын білдіреді. Түбір+жұрн. са,се+ж.ж.

4.Қалау рай- Қалау, тілекті білдіреді. Түбір+жұрн.ғы,гі,қы,кі+т.ж.+келе.

Қосымша: Төмендегі қосымшалар да қалау рай жасайды.

3. Берілген сөз тіркестерімен сөйлем құра:

Мұнай өндірү, мүмкіндік туып отыр, әлемдік рынокқа шығару, түрлі жобалар қарастырылған.

Мұнай өндіру саласы Батыс Қазақстанда жақсы дамыған. Менің университетке түсуіме мүмкіндік туып отыр. Еліміздің экономикасында түрлі жобалар қарастырылған. Қазақстанды әлемдік рыноққа шығару керек.

8-билет

1. Кеңес Одағының батырлары м.Мәметова мен ә.Молдағұлова туралы әңгіме құра.

Мәншүк Мәметова (1922-1943 ж.ж.) Батыс Қазақстан облысы, Орал ауданында дүниеге келді. Кеңес Одағының бытыры. Әлия Молдағұлова (1924-1944 ж.ж.) Ақтөбе облысы, Қобда ауданында туылды. Ол-құралайды көзге атқан мерген, Кеңес Одағының батыры. Мәншүк пен Әлия-Шығыс қыздары арасынан алғаш рет Кеңес Одағының батыры атағын алған арулар.

9-билет

1. Шешендік сөздер.

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы – шешендік сөздер. Шешендік сөздер – елге белгілі адамдардың белгілі бір оқиғаға байланысты айтқан тапқыр сөздері. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп сақталып отырған. Олар дауларға байланысты туған. Шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер, шешендер болып келеді. Олар бата-тілек, нақыл сөздері түрінде де айтылып отырған.

10-билет

1. Киіз үй.

Киіз үй-күшпелі халықтардың баспанасы. Қазақ халқыда шыңдаған жылдар бойы киіз, үйде тұрған. Киіз үй бірнеше болшектерден тұрады:табылдырық, сықырлауық, керегелер, уықтар, шаңырақ. Киіз үй ертеде талдан жасаған. Үй жасаушы үйші деп атанған. Көрінісіне, көліміне қарай үй, ақ үй, боз үй, қоңыр үй аттармен аталған. Шаңырақ-үйдің ақ жоғарғы бөлігі. Уықтар кереге мен шаңырақ қосатын бөлшіктер. Кереге-үйдің жары, қабырғасы. Кереге төрт, бес, алты, сегіз, тоғыз, он, он екі қанат болады. Сықырлау үйдің есігі. Ол табандырық, екі босаға, мыңдайша деп бөлінеді. Киіз үй қазақ халқында салт-дәстүрдің қасиетті көзі. Үй іші екіге бөлінген:он жақ сол жоқ. Он жақта ыдыс-аяқ, тамақ. Сол жақта киім-кемек тұрған. Төрде төсек сондыққа үстіл тұрған, және от жаққан.

2. Жай сөйлем түрлері:

Сөйлем-бірмаша тиянақты ойды білдіретін сөздер тобы.

Жай сөйлем құрамы мен құрылысына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Сөйлемде тұрлаусыз мүшелердің болу, болмауына қарай жалаң сөйлем және жайылма сөйлем болып бөлінеді. Жалаң сөйлем - тұрлаусыз мүшелер болмай, тек бастауыш пен баяндауыштан құралған сөйлем.

Жайылма сөйлем - тұрлаулы мүшелермен қатар тұрлаусыз мүшелер де бар сөйлем.

Сөйлемде бастауыштың болу, болмауына қарай жақты сөйлем, жақсыз сөйлем болып бөлінеді. Бастауышы бар сөйлем жақты сөйлем болып бөлінеді.

Бастауышы мүлдем жоқ сөйлем-жақсыз сөйлем болып бөлінеді.

Толымды сөйлем - сөйлемде ойға қатысты айтысуға мүшелері түгел жай сөйлемнің түрі. Толымсыз сөйлем - айтылуға тиісті тұрлаулы я тұрлаусыз мүшенің бірі түсіп қалған жай сөйлемнің түрі.

Іс-оқиғаның құбылыстың атауын ғана көрсетін сөйлем –атаулы сөйлем дейміз.