19. Функцыянальнае прызначэнне фактычнага матэрыялу. Рэдактарская ацэнка фактычнага матэры­ялу і яго падачы.

Функции фактического материала: 1) собственно информация, 2) аргумент в процессе логического доказательства и основание для общих утверждений; 3)иллюстрация, дополняющая то или иное наблюдение. Приёмы изложения всегда обусловлены функциональным назначением фактического материала.

Рэдактарскі аналіз фактычнага матэрыялу выконвае дзве асноўныя задачы. Па-першае, гэта вызначэнне якасці матэрыялу. Ці ўдала прыведзеныя факты, ці тыповыя яны для дадзенай з’явы; ці выражаюць яны галоўнае, сутнаснае ці другаснае; ці не робіць аўтар вывадаў на падставе выпадковых прыкладаў, мінаючы галоўнае. Па-другое, гэта ўстанаўленне праўдзівасці прыведзеных фактаў.

Тры залатыя правілы рэдагавання фактычнага матэрыялу:

1. Не ведаеш – не пішы, можаш апынуцца ў недарэчным становішчы.

2. Тое, што мэтазгодна апусціць – апусці, астатняе правярай дасканала.

3. Выпрацоўвай псіхалагічную ўстаноўку на магчымую і нават непзбежную памылку ў тэксце, якую ты не павінен прапусціць.

Прыёмы рэдактарскага аналізу фактычнага матэрыялу:

1. Праверыць, ці правільна аўтар уявіў сітуацыю, ці дакладна выбраў для яе абазначэння патрэбныя паняцці і словы.

2. Асаблівая ўвага міжмоўным амонімам і паронімам!

3. Навучыцца аналізаваць успрыманне фразы чытачом, бо аператыўнасць журналісцкай дзейнасці часта не дазваляе аўтару прасачыць за гэтым.

4. Правесці ўнутрытэкставую праверку: супаставіць факты, размешчаныя ў розных частках тэксту. Праверыць выкарыстанне аднолькавых адзінак вымярэння і супаставіць працэнты (ці ёсць у суме 100%).

5. Прыём канкрэтызацыі ўяўлення – выпрацаваць уменне бачыць створаную журналістам рэчаіснасць на свае вочы, імкнуцца згарнуць пашыраную інфармацыю да найменшага выказвання і зразумець яе, супаставіць са сваімі ведамі пра навакольны свет.

6. Праверка па аўтарытэтных крыніцах (энцыклапедыі, слоўнікі, падручнікі).

7. Афіцыяльнае падцверджанне (зварот у пэўную арганізацыю).

8. Сачыць за лішняй катэгарычнасцю аўтараў (ужыванне слоў увесь, усё,усе, кожны, ніхто, нішто…).

9. Сачыць, каб ілюстратыўныя факты сапраўды адносіліся да выкладу і дапаўнялі яго, выклікаючы, напрыклад, эмацыянальную рэакцыю чытача.

20. Віды фактычнага матэрыялу і крыніцы яго праверкі.

У рэдактыйна-выдавецкай практыцы паняцце “фактычны матэрыял” уключае ў сябе ўласна факты, гэта значыць нешта цвёрда ўстаноўленае, што адбылося ў рэальнасці: уласныя імёны, даты, колькасныя паказчыкі, геаграфічныя найменні, гістарычныя факты, разнастайныя графікі, табліцы і гэтак далей. Да фактычнага матэрыялу прынята адносіць таксама цытаты (вытрымкі з якога-небудь тэксту, узятыя без змяненняў).

Традиционное суждение по поводу обязанностей редактора состоит в том, что он должен устранить фактические ошибки, однако эта очевидная и элементарная, на первый взгляд, задача часто вынуждает его провести самостоятельное исследование.

Для редактора не существует неточностей больших и малых, ошибок значительных и незначительных. И пусть иногда ошибка кажется совсем безобидной, не угрожает смыслу, но читатель всегда проверит нас. Даже опытный и творчески работающий редактор не может сравняться по эрудиции со специалистом в своей области. Тем большее значение для редактора приобретает методика профессиональной работы с фактическим материалом.

Пособия по методике редактирования рекомендуют три вида проверки фактического материала: внутреннюю проверку, сличение с авторитетным источником, официальное подтверждение.

Методика внутренней проверки основывается на соотнесении фактического материала в пределах редактируемого текста и его конкретизации. Для выбора авторитетного источника существуют специальные правила. Так, при работе с опубликованными данными фактический материал проверяют только по изданиям, из которых он заимствован. Источников косвенных следует избегать. При необходимости обратиться к справочным пособиям предпочитают издание, последнее по времени. Энциклопедии представляют систематизированную информацию по всем отраслям знания. Отраслевые пособия – отраслевые энциклопедии, справочники по специальностям, справочно-информационные издания, официальные материалы – содержат сведения по одной отрасли знания и практической деятельности.

В том случае, когда ни сличение с авторитетным источником, ни внутренняя проверка не дают возможности убедиться в достоверности и точности фактического материала, прибегают к консультации авторитетных специальных учреждений. Их официальное подтверждение – достаточное основание для публикации оригинального фактического материала.

+++