21. Развитие литературы в б. 9-18 вв.

На Беларуси существовала религиозная и светская литература – переводная и оригинальная. Переводная литература представлена канонической (Евангелие, Библия), апокрифами, житийной и светской. Под влиянием переводной литературы возникла оригинальная: каноническая («Туровское евангелие», «Оршанское евангелие», «Полоцкие евангелия»), жития, поучения. Наиболее значительны произведения житийной литературы («Житие Ефросиньи Полоцкой», «Житие Авраамия Смоленского»). Среди произведений поучительного жанра – «Слова» Кирилла Туровского. Кирилл Туровский – писатель-проповедник и церковно-политический деятель.

У другой палове XIII — першай палове XVI ст. паралельна з працэсам стварэння беларускай арыгінальнай літаратуры ішло развіццё стара-беларускай літаратурнай мовы, якая замацоўвала характэрныя асаблівасці гаворкі насельніцтва Беларусі. Пісьмовыя помнікі з беларускай моўнай асновай можна падзяліць на тры групы: юрыдычна-дзелавыя, свецка-мастацкія і канфесійныя. Гэтыя помнікі адрозніваюцца не толькі прызначэннем і зместам, але і сістэмай моўных сродкаў. Ад часоў Старажытнай Русі на беларускіх землях захавалася сістэма пісьмовага двухмоўя, калі старажытнаруская літаратурная мова за-давальняла духоўныя інтарэсы і дзелавыя патрэбы насельніцтва, а царкоўнаславянская выкарыстоўвалася ў набажэнстве і рэлігійнай літаратуры.. Аб гэтым сведчыць мова такіх твораў канфесійнай літаратуры XV ст., як "Жыціе Аляк-сея, чалавека божага", "Пакуты Хрыста", "Аповесць аб трох каралях-вешчунах". Прамежкавае становішча паміж юрыдычна-дзелавой пісьменнасцю са старабеларускай моўнай асновай і канфесійнай пісьменнасцю з царкоўнаславянскай мовай займала мова свецкіх мастацка-літаратурных твораў.

У ХПІ — XVI стст. на Беларусі па-ранейшаму шырока распаўсюджва-лася царкоўна-рэлігійная літаратура з яе асноўнымі жанрамі. Гэта -кнігі Бібліі, жыціі святых, апокрыфы.. 3 арыгінальных тво-раў іншых жанраў царкоўна-рэлігійнай літаратуры неабходна адзначыць "Хаджэнне ў Царград і Іерусалім" Ігната Смаляніна. Яго апісанне падарожжаў мела важнае пазнавальнае значэнне. Сярод свецкіх літаратурных твораў асаблівай папулярнасцю карысталіся такія перакладныя рэчы, як "Александрыя", "Троя", "Трыстан і Ізольда". 3 усіх жанраў беларускай літаратуры перыяду яе станаўлення най-больш дынамічна развіваліся летапісы. Летапісы - гэта гістарычна-літаратурныя творы з апісаннем падзей па гадах. Яны спалучаюыь лаканічную, дакументальна-дзелавую фіксацыю гістарычных падзей з эмацыянальна-вобразным, белетрызаваным асэнсаваннем мінулага. Беларуска-літоўскія летапісы, паводле свайго складу, зместу і формы, падзяляюцца на 4 асноўныя групы: "Летапісец вялікіх князёў літоўскіх", Беларуска-літоўскі летапіс 1446 г., "Хроніка Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага", "Хроніка Быхаўца".

Распаўсюджанне Рэфармацыі, гуманістычнага света-погляду, кнігадрукавання спрыяла далейшаму развіццю беларускай літаратуры. Агульнадзяржаўныя летапісы і хронікі паступова са-ступаюць месца новым літаратурным відам і жанрам: публіцыстыцы, гісторыка-мемуарнай літаратуры, палітычнай сатыры, паэзіі.

Сымон Будны упершыню ў сусветнай літаратуры выдаў Евангелле (1574) з прадмо-вай, каментарыямі і заўвагамі, у якіх спрабаваў даць радыкаль-ную рацыяналістычную крыты-ку кніг Новага Запавету. Васіль Цяпінскі у прадмове да Евангелля, якое ён выдяў на беларускан мове, крытыкаваў палякау. Лявонцій Карповіч - беларускі пісьменнік-публіцыст, педагог, царкоўны дзеяч. Яго "Казанні" напісаны прыўзнятым стылем з выкарыстаннем сімволікі, вобразных параўнанняў. Яны аказвалі вялікае ўздзеянне на слухача і чытача. Афанасій Філіповіч праз свой "Дыярыуш", які, па сутнасці, з'яўляецца зборам твораў. Ён складаецца з аўтабіяграфічных замалёвак, прамоў, палемічных трактатаў, пасланняў, паданняў, багаслоўскіх разважан-няў, рэляцый і г.д. ."допісы" аршанскага старосты Кміты-Чарна-быльскага, мемуары навагрудскага падсудка Фёдара Еўлашоўскага .

Мялецій Сматрыцкі вядомы болып як аўтар славу-тай "Граматыкі". Асобае месца сярод іх займае "Фрынас", у якім Сматрыцкі ад імя сімвалічнага вобраза мацеры-царквы звяртаецца да народа з заклікам еднасці ўсіх сіл у барацьбе з наступаючым каталіцызмам. Новай з'явай у беларускай літаратуры была палітычная са'уздаг-"Прамова Мялешкі", "Ліст даАбуховіча". Сімяон Полацкі. Пашырэнне асветы выратуе грамадства ад усіх заган, усталюе поў-ную гармонію і мір. Сімяон Полацкі асуджаў багацце, праслаўляў нябесныя сілы і працу, прапаноўваў праграму прагрэсіўнай дз^.йнасці цара, прыдворных вяльмож і некаторых царкоўных.дзеячаў. Ён піша п'есы на біблейскія тэмы: "Комедню прнтчн о блудном сыне" і "Трагедню о Навуходоносоре царе, о теле злате н о трнех отроцех в пеіцн не со-жженных". Найболып значнымі зборнікамі яго паэтычных твораў з'яўляюцца "Вертоград многоцветнын" і "Рнфмологнон".