доломит-анкеритті, кейде магнезит-брейнеритті карбонаттан т±рады. Карбонат таужыныста ірі порфиробластар ќ±райды. Арќауы кµбінесе жапыраќша минералдардан т±рады, сондыќтан оѓан лепидобластыќ ќ±рылым . тән Листвениттіњ µздері негізінен кварц-карбонатты болады. Карбонат агрегатына гранобластыќ ќ±рылым тән және ол брейнерит болып . келедіСерицит (мусковит), кµбінесе фуксит, шамалы кездеседі.

Негізгі әдебиеттер: 2 [167-188] Баќылау с±раќтар:

1Метасомотоз деген не?

2Туынды кварциттер (бітімі, ќ±рылымы, минералдыќ ќ±рамы)?

3Березит (бітімі, ќ±рылымы, минералдыќ ќ±рамы)?

4Серпентиниттер (бітімі, ќ±рылымы, минералдыќ ќ±рамы)?

5Листвениттер (бітімі, ќ±рылымы, минералдыќ ќ±рамы)?

15-ші дәріс. Ќорытынды. Таужыныстар туралы ілімнің даму жолдары.

¤ткен дәрістерде таужыныстардыњ жаратылысыныњ әр т‰рлі болатынын кµрдік. Олар осындай ерекшеліктеріне ќарамай бір-бірімен тегі жаѓынанµзара байланыста болады. Мантияда пайда болѓан магманыњ жоѓары кµтеріліп ќатаюынан магмалыќ таужыныстар ќалыптасады. Олар тік тектоникалыќ ќозѓалыстар мен денудация процестерінде жер бетіне шыѓады, одан экзогендік жаѓдайда, яѓни температураныњ ќ±былуы, судыњ, желдіњ м±здыќтардыњ және басќа да себепкерлердіњ әсерінен моруѓа±шырап, сыныќтар мен ерітінділерге айналып, ќайта шµгеді. Осыныњ нәтижесінде жања шµгінді таужыныстар ќалыптасады. Осы шµгінді, олармен бірге магмалыќ та таужыныстар тік және кµлбеу тектоникалыќ ќозѓалыстардыњ нәтижесінде басќа физикалыќ-химиялыќ

жаѓдайѓа	т‰сіп, жања µзгерістерге – метаморфизмге ±шырайды. М±ндай
процестіњ	салдарынан жања минералдыќ агрегаттар, яѓни метаморфтыќ

таужыныстар ќалыптасады. Метаморфизмніњ ќарќынды жаѓдайында бастапќы магмалыќ, шµгінді, метаморфтыќ таужыныстар с±йыќќа, яѓни магмаѓа айналуы м‰мкін. Оныњ жер ќыртысына еніп ќатаюынан жања магмалыќ таужыныстар

ќалыптасады.		Сонымен,		геологиялыќ		процестерде		Жер	материясыныњ
айналымы, яѓни таужыныстардыњ бір-біріне айналуы ж‰ріп отырады.
Ќазіргі кезде петрография негізгі‰ш баѓытта табысты дамып отыр. Ол –
жалпы тарихи геологиялыќ					баѓыт, екіншісі – таужыныстарды				физикалыќ-
химиялыќ	зерттеу,		‰шіншісі		– кенорындардыњ		таужыныстармен байланыс
зањдылыќтарын аныќтау. Бірінші баѓыттаѓы ж±мыстар – таужыныстардыњ жер
ќыртысыныњ, жалпы Жер				планетасыныњ дамуындаѓы орнын, планетарлыќ тік
және	кµлбеу		тектоникалыќ			ќозѓалыстармен		байланысты		ќалы
зањдылыќтарын зерттеп аныќтау. Б±л баѓыттаѓы таужыныстарды зерттеудіњ
ќарќынды дамуы геологиялыќ карталар, әсіресе ‰лкен масштабтаѓы карталар
жасаумен		және	олар		бойынша	кіші	масштабтаѓы		карталар	жина
т‰йіндеумен		байланысты		ж‰руі керек. Осымен			байланысты таужыныстарды

65

т‰бегейлі зерттеу жер ќыртысыныњ даму тарихын д±рыс шешуге м‰мкіндік береді.

Екінші баѓыттаѓы ж±мыстар физика мен химияныњ ќазіргі жетістіктерін пайдаланып, таужыныстардыњ ќ±рамдыќ және ќ±рылыстыќ ерекшіліктері

бойынша	олардыњ ќалыптасу жаѓдайын аныќтау. Физикалыќ химияныњ
әдістерін	пайдаланып	таужыныстардыњ	ќалыптасу	пр
лабораториялыќ жаѓдайда жањѓырту.
Таужыныстарды зерттеудегі негізгі‰шінші баѓыт – ол			кенорындардыњ
орналасу	зањдылыќтарын аныќтау.	Таужыныстар металл,	бейметалл	және

жанѓыш кендердіњ сыйыстырушысы және олардыњ кµптеген т‰рлерініњµзі пайдалы ќазбалар болып табылады. Сондыќтан т‰бегейлі петрографиялыќ зерттеусіз кендерді ±тымды іздеу, барлау м‰мкін емес.

Негізгі әдебиеттер: 1 [129-136], 2 [83-93], 3 [45-49]

Баќылау с±раќтар:

1 Кимберлитпен ќандай кенорындары кездеседі?

2 Ультрабазиттермен ќандай кендер кездеседі?

3 Аллиттердіњ ќандай прктикалыќ мањызы бар?

4 Фосфориттердіњ ќандай прктикалыќ мањызы бар?

5 Манголиттердіњ ќандай прктикалыќ мањызы бар?

6 Эвапориттердіњ ќандай прктикалыќ мањызы бар?

2.3 Лабораториялыќ сабаќтардыњ жоспары

1-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2

саѓ.).

Магмалыќ

таужыныстардыњ

бітімдері мен ќ±рылымдарын ‰лгітастарда зерттеу.

Маќсаты: Магмалыќ

таужыныстардыњ

бітімдері

мен

ќ±рылымдарыныњ

т‰рлерімен танысып, оларды ‰лгітастарда аныќтауѓа ‰йрену.

Материалдар

мен

жабдыќтар:

магмалыќ

таужыныстардыњ әр

т‰рлі

бітімдері мен ќ±рылымдарыныњ ‰лгілерініњ коллекциясы (А-1, А-2 жәшіктері)

және олардыњ ќысќаша аныќтамалары.

Зерттеу әдісі:

Алдымен студенттер‰лгітастардыњ

белгілі

бітімдері

мен

ќ±рылымдарымен

танысады (А-1, А-2

жәшіктері). Ол

‰шін

бітімдер

мен

ќ±рылымдардыњ тµменде келтірілген сипаттамаларын пайдаланады. Б±

аныќтамадан басќа дәріс жазбалары мен оќулыќтарды пайдаланѓан жµн (1, 2, 3,

4).

Магматиттердіњ

бітімдері.

Бітім

деп

таужыныстаѓы

минералдардыњ

орналасу ерекшеліктерін айтады. Ол магманыњ кристалдану жаѓдайы

мен

сыртќы ќысымѓа байланысты.

Магматиттердіњ

ќ±рылымдары.

Ќ±рылым

деп

таужыныстыњ

ішкі

ќ±рылысыныњ ерекшеліктерін айтады. Ол таужыныстыњ

кристалдылыѓына,

оны ќ±райтын минералдардыњ пішініне, олардыњ µзара ќатынасына және

минерал т‰йірлерініњ µлшеміне

байланысты.

Таужыныстыњ

кристалдылыѓы

мен минерал т‰йірлерініњ µлшемін кµп жаѓдайда кµзбен-аќ аныќтауѓа болады.

66

Сондыќтан осы ерекшеліктері бойынша аныќталатын ќ±рылымда макроќ±рылымдары дейді. Минералдардыњ пішінін, олардыњ µзара ќатынасын кµбінесе микроскоп арќылы ѓана аныќтауѓа , боладысондыќтан олар таужыныстардыњ микроќ±рылымдарын сипаттайды.

Сабаќтыњ нәтижесі: 1-лабораториялыќ сабаќтыњ нәтижесінде студенттер магмалыќ таужыныстардыњ бітімі мен ќ±рылымын сипаттауѓа машыќтанады. Сабаќтыњ соњында осындай таужыныстардыњ бітімі мен ќ±рылымын баќылау ‰лгітастарда аныќтайды.

Негізгі әдебиеттер: 1. [110-114] Баќылау с±раќтар:

1Магмалыќ таужыныстардыњ ќ±рылысы.

2Интрузиялық таужыныстардыњ бітімдері.

3Эффузиялық таужыныстардыњ бітімдері.

4Магмалыќ таужыныстардыњ ќ±рылымдары.

2-ші

лабораториялыќ

ж±мыс. (2 саѓ.). Ультранегізді

жыныстарды

‰лгітастар бойынша зерттеу және олардыњ сипаттамаларын жасау.

Маќсаты:

Ультрамафиттік

магмалыќ

таужыныстардыњ

т‰рлерімен

танысып, оларды ‰лгітастарда минералдыќ ќ±рамы және бітімі мен ќ±рылымы

бойынша аныќтауѓа және сипаттауѓа ‰йрену.

Материалдар

мен

жабдыќтар:

Ультрамафиттік

таужыныстардыњ

‰лгілерініњ колекциясы (0-1 – жәшік) .

Зерттеу

әдісі:

тµменде

берілген

кесте

бойынша

коллекцияд

ультрамафиттік

магматиттердіњ

ќ±рамдыќ

және

ќ

сипаттамаларымен танысады. Оларды ќарау кезінде дәрісте, оќулыќтар мен оќу

ќ±ралдарында (1, 2,

3, 4, 5)

жазылѓан

ультрамафиттік

таужыныстардыњ

ж‰йесін, петрографиялыќ сипаттамаларын ќайталап отыру керек. Одан кейін

таужыныстардыњ

жеке ‰лгілерін

алып, кестеде

берілген

сипаттамаларды

пайданалып, әр ќайсысыныњ бітімін, ќ±рылымын, ќ±рамын аныќтауы керек.

Таужыныстардыњ

минералдыќ

ќ±рамын

аныќтаѓанда

тұз

ќышќылы, әйнек,

Моос шкаласын пайдаланады.

Ультрамафиттік магматиттер т‰гедей фемалыќ минералдардан т±рады.

Сиалдыќ минералдар ќосымша минерал ретінде ѓана кездеседі. Ќосымша

минералдар: биотит, флогопит,

плагіоклаз;

туынды минералдар:

серпентин,

хлорит, эпидот;

акцессор минералдар:

хромит, магнетит,

шпинель,

платина,

апатит, гранат.

Ультрамафиттік

магматиттер ‰ш

фацияѓа

бµлініп ќаралады. Абиссал

фацияѓа дунит, перидотит, пироксенит және горнблендит жатады. Гипабиссал

фацияѓа пикрит пен кимберлит жатады. Эффузиялық таужыныстарѓа меймечит

жатады.

Сабаќтыњ нәтижесі: №2-лабораториялыќ сабаќтыњ нәтижесінде студенттер

ультрамафитті

таужыныстарды

зерттеуге‰йреніп,

олардыњ

петрографиялыќ

67

сипаттмасын жасауѓа машыќтанады. Сабаќтыњ соњында осы топтыњ таужыныстарын баќылау ‰лгітастарда аныќтайды.

Негізгі әдебиеттер: 2. [3-14] Баќылау с±раќтар.

1Б±л топтыњ жіктелуі.

2Дуниттіњ ќ±рамы.

3Перидотиттіњ ќ±рамы.

4Пироксениттіњ ќ±рамы.

5Горнблендиттіњ ќ±рамы.

6Пикриттіњ ќ±рамы.

7Кимберлиттіњ ќ±рамы.

8Меймечиттіњ ќ±рамы.

3-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Негізді және орта таужыныстарды ‰лгітастар бойынша зерттеу және олардыњ сипаттамаларын жасау.

Маќсаты: Негізді және орта магмалыќ таужыныстардыњ т‰рлерімен танысып, оларды ‰лгітастарда минералдыќ ќ±рамы және бітімі мен ќ±рылымы бойынша аныќтауѓа және сипаттауѓа ‰йрену.

Материалдар мен жабдыќтар: негізді магматиттердіњ‰лгілерініњ коллекциясы (0-2 – жәшік). Орта таужыныстардыњ ‰лгілірініњ коллекциясы (0- 3 – жәшік).

Зерттеу әдісі: Таужыныстарды ќарау кезінде дәрісте, оќулыќтар мен оќу ќ±ралдарында (1, 2, 3, 4, 5) жазылѓан негізді магматиттердіњ ж‰йесін, петрографиялыќ сипаттамаларын ќайталап отыру кажет. Одан кейін №2- лабораториялыќ ж±мыста кµрсетілгендей 0-2 жәшіктегі негізді матматиттердіњ ‰лгітастарын зерттеу керек.

Негізді магматиттер негізді плагиоклаздар мен пироксендерден т±рады. Ќосымша минералдар ретінде горнбленд, оливин, биотит, калишпат, кварц кездеседі. Туынды минералдар эпидот, цоизит, серицит, кальцит, актинолит, хлорит болып келеді. Акцессор минералдар: магнетит, титаномагнетит, ильменит, апатит, сфен.

Негізді магматиттеріњ терендік фациясына габброидтар мен анортозиттер жатады. Саяздыќ фацияѓа микрогаббро, габбро - порфирит, долерит жатады. Эффузиялық фацияѓа базальт пен долерит жатады.

Орта магматиттер (қалыпты). Орта магматиттердіњ басты минералдары орта плагиоклаз бен горнбленд. Ќосымша минерал ретінде пироксендер, оливин, кварц, биотит, калишпаттар кездеседі. Туынды минералдар серицит, эпидот, цоизит кальцит, хлорит, актинолит болып келеді. Акцессор минералдары сфен, апатит, магнетит, ильменит, апатит, сфен.

Б±л топтыњ терењдік фациясыныњ таужыныстарын диоритоидтар дейді. Саяздыќ фацияѓа микродиориттер, диорит - порфириттер, спессартиттер мен керсантиттер жатады. Орта эффузиялық таужыныстарѓа андезит жатады.

68

Сабаќтыњ		нәтижесі:	№ 3-лабораториялыќ	сабаќтыњ	нәтижесінде
студенттер негзді және орта магмалыќ таужыныстарды зерттеуге‰йреніп,
олардыњ петрографиялыќ			сипаттмасын жасауѓа	машыќтанады. Сабаќтыњ
соњында осы топтыњ таужыныстарын баќылау ‰лгітастарда аныќтайды.
Негізгі әдебиеттер: 2. [14-39]
Баќылау с±раќтар:
1	Негізді магматиттердіњ басты минералдары?
2	Габбро-базальт тобыныњ эффузиялық таужыныстары?
3	Анортозиттіњ ќандай т‰рлері бар?

4Андезиттердіњ минералдыќ ќ±рамы ќандай?

5Диорит-порфириттіњ ќ±рамы ќандай?

4-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Ќышќыл таужыныстарды ‰лгітастар

бойынша зерттеу және олардыњ сипаттамаларын жасау.
Маќсаты:		Ќышќыл		магмалыќ таужыныстрадыњ т‰рлерімен танысып,
оларды ‰лгітастарда минералдыќ ќ±рамы және бітімі мен ќ±рылымы бойынша
аныќтауѓа және сипаттауѓа ‰йрену.
Материалдар			мен	жабдыќтар:	ќышќыл	магмалыќ		таужыныстардыњ
‰лгілерініњ коллекциясы (0-4, 0-5 – жәшіктер).
Зерттеу әдісі: Таужыныстарды қарау кезінде дәрісте, оќулыќтар									мен	оќу
ќ±ралдарында (1, 2, 3,				4) жазылѓан ќышќыл магматитердіњ						ж‰йесін,
петрографиялыќ сипаттамаларын ќайталап отыру керек. Одан кейін №2 -
лабораториялыќ		ж±мыста		кµрсетілгендей 0-4 пен 0-5 жәшіктегі					ќышќыл
магматиттердіњ ‰лгітастарын зерттеу керек.
Ќышќыл магматиттердіњ басты минералдары кварц пен далашпаттар.
Соњѓысы	калишпат пен			ќышќыл, кейде орта плагиоклаз болып келеді.
Ќосымша минерал ретінде биотит, мусковит, горнбленд,							сирек		пироксен
кездеседі.	Туынды		минералдар серицит, пелит,			эпидот,	цоизит,		хлорит,
актинолит	болып		келеді. Акцессор		минералдары	апатит, сфен, магнетит,

циркон, моноцит, торит, малакон, сенотим, пирохлор, турмалин, флюорит, таѓы басќа сирек металды, радиоактивті минералдар.

Б±л топтыњ терењдік фациясыныњ таужыныстарын гранттоидтар дейді. Саяздыќ фациясы микрогранит, гранит - порфир, гранодиорит - порфир, гранит - аплит, гранит - пегматит болып келеді. Олар кµп жаѓынан терењдік гранитоидтарѓа ±ќсас келеді, айырмашылыѓы негізінен ќ±рылымында. Ќышќыл

эффузиялық	таужыныстар	риолит(липарит), дацит,	жанартаулыќ	шынылар
болып келеді.
Сабаќтыњ нәтижесі: №4-лабораториялыќ сабаќтыњ нәтижесінде студенттер
ќышќыл	магмалыќ	таужыныстарды	зерттеуге‰йреніп,	олардыњ

петрографиялыќ сипаттамасын жасауѓа машыќтанады. Сабаќтыњ соњында осы топтардыњ таужыныстарын баќылау ‰лгітастарда аныќтайды.

Негізгі әдебиеттер: 2. [39-54] Баќылау с±раќтар

69

1 Аляскит деп ќандай гранитті айтады?

2 Граниттіњ басты минералдары?

3 Сілтілі липариттіњ ќандай т‰рлері бар?

4 Пемза мен перлиттіњ айырмасы неде?

5-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Фоидты және силикатсыз таужыныстарды ‰лгітастар бойынша зерттеу және олардыњ сипаттамаларын жасау.

Маќсаты: Сілтілі магмалыќ таужыныстрадыњ т‰рлерімен танысып, оларды

‰лгітастарда минералдыќ ќ±рамы және				бітімі мен ќ±рылымы бойын
аныќтауѓа және сипаттауѓа ‰йрену.
Материалдар	мен	жабдыќтар:	Сілтілі	таужыныстардыњ‰лгілерініњ
коллекциясы (№6 – жәшік).
Зерттеу әдісі:	Таужыныстарды Оларды ќарау кезінде дәрісте, оќулыќтар

мен оќу ќ±ралдарында (1, 2, 3, 4) жазылѓан сілтілі таужыныстардыњ ж‰йесін, петрографиялыќ сипаттамаларын ќайталап отыру кажет. Одан кейін №2 -

лабораториялыќ	ж±мыста	кµрсетілгендей	0-6№ жәшіктегі	сілтілі
магматиттердіњ ‰лгітастарын зерттеу керек.
Сабаќтыњ	нәтижесі:	№ 5-лабораториялыќ	сабаќтыњ	нәтижесінде

студенттер сілтілі магмалыќ таужыныстарды зерттеуге‰йреніп, олардыњ петрографиялыќ сипаттмасын жасауѓа машыќтанады. Сабаќтыњ соњында осы топтардыњ таужыныстарын баќылау ‰лгітастарда аныќтайды.

Негізгі әдебиеттер: 2. [54-64], [82] Баќылау с±раќтар 1 Сиениттерге ќандай бітім тән?

2 Трахитте ќандай калишпат?

3Уртиттіњ минералдыќ ќ±рамы ќандай?

4Ийолиттіњ минералдыќ ќ±рамы ќандай?

5Нефелинді сиениттің қандай түрлері бар?

6-шы лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Магмалыќ таужыныстарды аныќтап сипаттау бойынша баќылау ж±мысы.

Маќсаты: №1-5 лабораториялыќ сабаќтарда µткен магмалыќ жыныстардыњ т‰рлерін баќылау ‰лгітастарда т‰сі, минералдыќ ќ±рамы, бітімі және ќ±рылымы бойынша аныќтап, петрографиялыќ сипаттама беру.

Материалдар мен жабдыќтар: магмалыќ таужыныстардыњ 5 баќылау ‰лгітасы, әйнек, Моос шкаласы, 5%-дыќ т±з ќышќылы.

Сабаќтыњ нәтижесі: Сабаќтыњ соњында не сабаќтан тыс кезінде оќытушы студенттердіњ баќылау ж±мыстарын тексеріп, талдау жасайды және “Петрография” пәнініњ к‰нтізбелік графигіне сәйкес баѓа (балл) ќояды.

Негізгі әдебиеттер: 2. [3-64] Баќылау с±раќтар

Баќылау ‰лгітастарды зерттеу мына ретпен ж‰ргізіледі:

70

-т‰сін сипаттау;

-бітімін аныќтау;

-ќ±рылымын аныќтау; егер таужыныс порфирлі не порфирлілеу болса, онда оныњ арќауыныњ да ќ±рылымын аныќтайды;

-минералдыќ ќ±рамын аныќтау және олардыњ%-дыќ мµлшерін кµрсету; егер таужыныс µзгерген болса, онда ќандай бастапќы минералдар бойынша ќандай туынды минералдар дамыѓанын кµрсету керек;

-зерттеудіњ ењ соњында әрбір таужыныстыњ жоѓарыда аныќталѓа минералдыќ ќ±рамы және бітімі мен ќ±рылымы бойынша оныњ ќандай топќа, фацияѓа жататынын және атын аныќтайды.

7-ші лабораториялыќ ж±мыс. (1 саѓ.). Шµгінді жыныстардыњ бітімдері мен
ќ±рылымдарын ‰лгітастарда зерттеу.
Мақсаты: Үлгітастарда жанартаулық-сынрықты, шөгінді-сынықты, сазды,
химиялық және биохимиялық таужыныстардың бітімдері мен құрылымдарын
анықтап, сипаттауға үйрену.
Материалдар		мен	жабдықтар: жанартаулық-сынықты, шөгінді-сынықты,
сазды, химиялық		және		биохимиялық	таужыныстардың		бітімдері		м
құрылымдарының үлгілерінің коллекциялары (А-3 және А-4 жәшіктері) және
олардың сипаттамалары.
Студенттер		сабақ	барысында -3 Апен		А-4	жәшіктеріндегі		шөгінді
таужыныстардың бітімдері мен құрылымдарының үлгілермен танысады.
Сабақтың нәтижесі: 7-лабораториялық сабақтың нәтижесінде студенттер
сынықты,	сазды,	химиялық,		биохимиялық	таужыныстардың		бітімі мен
құрылымын зерттеуге үйреніп, оларға сипаттама жасауға							машықтанады.
Сабақтың	соңында		шөгінді таужыныстардың			бітімдері	мен	құрылымы
бақылау үлгітастарда анықтайды.

Негізгі әдебиеттер: 3. [79-106] Баќылау с±раќтар

1 Шµгінді таужыныстардыњ бітімдері ќандай?

2Сыныќты таужыныстардыњ ќ±рылымдары ќандай?

3Сазды таужыныстардыњ ќ±рылымдары ќандай?

8-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Сыныќты және сазды таужыныстарды

‰лгітастарда зерттеу және олардыњ сипаттамаларын жасау.
Маќсаты:	Кесек, ќ±мтастар			мен ќ±майтты және		сазды	таужыныстардыњ
т‰рлерімен танысып, оларды ‰лгітастарда минералдыќ						және	петрографиялыќ
ќ±рамы мен ќ±рылысы бойынша аныќтауѓа және сипаттауѓа ‰йрену.
Материалдар		мен	жабдыќтар:		кесектіќ±мды, ќ±майтты		және	сазды
таужыныстардыњ, ‰лгілерініњ коллекциясы (№7,8 – жәшік) мен олардыњ ќысќа
петрографиялыќ сипаттамасы.
Зерттеу әдісі: Ірі сыныќты					шµгінді таужыныстар ќ±рамына ќар
мономиктілі,	олигомиктілі			және	полимиктілі	.боладыМономиктілі

71

таужыныстар	негізінен	бір	ќ±рамды	таужыныстыњ	сыныќта,
олигомиктілі - бір таужыныстыњ және шамалы мµлшерде екінші таужыныстыњ
сыныќтарынан	т±рады, полимиктілі		псефиттер	әрт‰рлі таужыныстардан
ќ±ралады. Псефиттердіњ		т‰сі ќ±рамына ќарай		әр , т‰бітімірлі	ќабатты,

ќ±рылымы псефиттік конгломераттыќ және брекчиялыќ болады.

Сабаќтыњ нәтижесі: 8-лабораториялыќ сабаќтыњ нәтижесінде студенттер жанартаулыќ - сыныќты (пирокластолиттер) және ірі сыныќты, ќ±мды, ќ±майтты және сазды таужыныстарды таужыныстарды зерттеуге‰йреніп, олардыњ петрографиялыќ сипаттамасын жасауѓа машыќтанады. Сабаќтыњ соњында осы топтардыњ таужыныстарын баќылау ‰лгітастарда аныќтайды.

Негізгі әдебиеттер: 3. [106-130] Баќылау с±раќтар:

1 Туфтардыњ т‰рлерін ќандай?

2 Аркоздардыњ ќ±рамы ќандай?

3 Сазды таужыныстардыњ жаратылысы ќандай?

9-шы лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Алюминилі, темірлі, марганецті және фосфатты таужыныстарды‰лгітастар бойынша зерттеу және олардыњ

сипаттамаларын жасау.
Маќсаты:	Алюминийлі,	темірлі,	марганецті	және	фосфатты
таужыныстардыњ	т‰рлерімен	танысып, оларды ‰лгітастарда минералдыќ

ќ±рамы мен ќ±рылысы бойынша аныќтауѓа және сипаттауѓа ‰йрену. Материалдар мен жабдыќтар: алюминийлі және темірлі таужыныстардыњ

(№9 – жәшік) ‰лгілерініњ коллекциясы мен олардыњ ќысќа петрографиялыќ сипаттамасы (25-ші кесте).

Марганецтті және фосфатты таужыныстардыњ(№10 – жәшік) ‰лгілерініњ колекциясы мен олардыњ ќысќа петрографиялыќ сипаттамасы (26-ші кесте).

Зерттеу әдісі: тµменде берілген 25 және 26 - кесте бойынша коллекциядаѓы алюминийлі, темірлі, марганецті және фосфатты таужыныстардыњ ќ±рамдыќ және ќ±рылыстыќ сипаттамаларымен танысады. Оларды зерттеу жолы №1 - лабораториялыќ ж±мыста кµрсетілгендей.

Марганецті және фосфатты таужыныстар. Марганецті таужыныстарѓа, яѓни манганолиттерге ќ±рамында марганец оксиді 10%-дан жоѓары әр т‰рлі шµгінді таужыныстар жатады. Басты минералдары пиролюзит, псиломелан, манганит, манганокальцит және родохрозит. Манганолиттердіњ екі т‰рі бµлінеді: оксидті

– гидроксидті және карбонатты.
Карбонатты	марганецті	таужыныстар	негізінен	родохрозит

манганокальциттен т±рады.

Сабаќтыњ нәтижесі: 9-лабораториялыќ сабаќтыњ нәтижесінде студенттер

алюминийлі	және	темірлі, марганецті		және	фосфатты		таужыныстарды
зерттеуге ‰йреніп, олардыњ			петрографиялыќ			сипаттмасын		жасауѓ
машыќтанады.	Сабаќтыњ соњында		осы	топтардыњ		таужыныстарын		баќылау
‰лгітастарда аныќтайды.

72

Негізгі әдебиеттер: 3. [130-141], 3. [147-152]

Баќылау с±раќтар 1 Алюминийлі шµгінді таужыныстардыњ т‰рлері ќандай?

2Темірлі шµгінді таужыныстардыњ т‰рлері ќандай?

3Фосфатты шµгінді таужыныстардыњ т‰рлері ќандай?

4Марганецті шµгінді таужыныстардыњ т‰рлері ќандай?

10-шы лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Кремнилі, карбонатты және т±з таужыныстарды ‰лгітастар бойынша зерттеу және олардыњсипаттамаларын жасау.

Маќсаты: Кремнийлі, карбонатты, т±зды таужыныстардыњ т‰рлерімен танысып, оларды ‰лгітастарда минералдыќ ќ±рамы мен ќ±рылысы бойынша

аныќтауѓа және сипаттауѓа ‰йрену.
Материалдар		мен	жабдыќтар: к емнийлі			және	карбонатты
таужыныстардыњ (№11 – жәшік) ‰лгілерініњ коллекциясы мен олардыњ ќысќа
петрографиялыќ сипаттамасы.
Т±зды таужыныстардыњ (№12				– жәшік) ‰лгілерініњ		коллекциясы		мен
олардыњ ќысќа петрографиялыќ сипаттамасы.
Зерттеу	әдісі:	коллекциядаѓы		кремнийлі	және	карбонат, ты±зды
таужыныстардыњ ќ±рамдыќ және ќ±рылыстыќ сипаттамаларымен танысады.
Оларды зерттеу жолы №8 – лабораториялыќ ж±мыста кµрсетілгендей.
Кремнийлі	таужыныстарѓа, яѓни			силициттерге	хемогендік кремнезем			мен

кремнийлі организмдердіњ ќалдыќтарынан т±ратын таужыныстар жатады. Олар жаратылысына ќарай хемогендік, биогендік және биохемогендік болады. Хемогендіктерге гейзериттер, шаќпаќтастар, яшмалар жатады.

Биогендік кремнийлі таужыныстарѓа диатомиттер, радиоляриттер және спонголиттер жатады.

Биохемогендік кремнийлі таужыныстарѓа трепел мен опока жатады.

Карбонатты	таужыныстарѓа,		яѓни	карбонаттолиттеге			,борәктастар
доломититтер, әксаздар жатады.
Силициттер мен карбонатолиттердіњ, яѓни кремнийлі мен карбонатты
таужыныстардыњ	‰лгітастары		бойынша		петрографиялыќ			сипаттамалары
берілген.
Т±зды таужыныстар. Таужыныстардыњ ќ±рамдыќ және ќ±рылыстыќ
сипаттамаларымен	танысады.	Оларды		зерттеу	жолы	1№- лабораториялыќ
ж±мыста кµрсетілгендей. Т±з таужыныстарѓа сульфаттар мен галогенидтерден
т±ратын химиялыќ шµгінді таужыныстар жатады. Басты минералдары гипс,
ангидрит, галит,	сильвин, карналлит.			Минералдыќ		ќ±рамына		ќарай т±з
таужыныстардыњ	мынадай	т‰рлері		бµлінеді: гипсит,		ангидритит, таст±з,
сильвинит, карналлитит.
Эвапориттердіњ, яѓни		т±з	таужыныстардыњ‰лгітастары					бойынша
петрографиялыќ сипатамалары берілген.

73

Сабаќтыњ	нәтижесі: №10-лабораториялыќ		ж±мыстыњ	нәтижесінде
студенттер кремнийлі және карбонатты және т±з			таужыныстарды зерттеуге
‰йреніп, олардыњ	петрографиялыќ	сипаттмасын	жасауѓа	машыќтанады.

Сабаќтыњ соњында осы топтардыњ таужыныстарын баќылау‰лгітастарда аныќтайды.

Негізгі әдебиеттер: 3. [141-147], [152-161]

Баќылау с±раќтар

1Карбонатты шµгінді таужыныстардыњ т‰рлері ќандай?

2Эвапоритті шµгінді таужыныстардыњ т‰рлері ќандай?

3Опоканыњ басты минералы ќандай?

4Яшманыњ басты минералы ќандай?

11-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2саѓ.). Шµгінді жыныстарды аныќтап

сипаттау бойынша баќылау ж±мысы.
Маќсаты: №7-10 лабораториялыќ	сабаќтарда µткен	шµгінді

таужыныстардыњ т‰рлерін баќылау‰лгітастарда т‰сі, минералдыќ ќ±рамы,

бітімі және ќ±рылымы бойынша аныќтап, петрографиялыќ сипаттама беру.
Материалдар	мен	жабдыќтар: шµгінді	таужыныстардыњ 5 баќылау
‰лгітасы, әйнек, Моос шкаласы, 5%-дыќ т±з ќышќылы.
Сабаќтыњ нәтижесі: Сабаќтыњ соњында не сабаќтан тыс кезінде оќытушы
студенттердіњ	баќылау	ж±мыстарын	тексеріп, талдау	жасайды	және

“Петрография” пәнініњ к‰нтізбелік графигіне сәйкес баѓа (балл) ќояды. Негізгі әдебиеттер: 3. [79-161]

Баќылау с±раќтары Баќылау ‰лгітастарды зерттеу мына ретпен ж‰ргізіледі:

-т‰сін сипаттау;

-бітімін аныќтау;

-ќ±рылымын аныќтау;

-минералдыќ ќ±рамын аныќтау және олардыњ %-дыќ мµлшерін кµрсету;

-зерттеудіњ соњында әрбір баќылау таужыныстыњ жоѓарыда аныќталѓан т‰сі, бітімі, ќ±рылымы, минералдыќ ќ±рамы бойынша ќандай класќа, топќа жататынын және атын аныќтайды.

12-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Метаморфтыќ таужыныстардыњ

бітімдері мен ќ±рылымдарын ‰лгітастарда зерттеу.
Маќсаты:	метаморфтыќ	таужыныстардыњ	i бiтiмдерн

ќ±рылымдарыныњ т‰рлерімен танысып, оларды ‰лгітастарда аныќтауѓа ‰йрену. Материалдар мен жабдыќтар: метаморфтыќ таужыныстардыњ бiтiмдерi мен ќќрылымдарыныњ ‰лгілерініњ коллекциясы (А-5, А-6 жәшіктері) және

олардыњ ќысќаша сипаттамалары.

Зерттеу әдi:iс Метаморфтыќ таужыныстардыњ бiтiмдермен ќ±рылымдарымен танысады. Оларды ќарау кезiнде дәрiсте, оќулыќтар мен оќу ќ±ралдарына (1,2,3) жазылѓан метаморфтыќ таужыныстардыњ бiтiмдерi мен

74

ќ±рылымдарыныњ		сипаттамаларын ќайталап			отыру		керек. Одан	кейiн жеке
‰лгiтастарды	алып,кестеде		берiлген		сипаттамаларды			пайдаланып, әр
ќайсысыныњ бiтiмiн ќ±рлымын аныќтауы керек.
Метаморфтыќ		таужыныстардыњ		жоѓарыда			аталѓан	iбiтiмендер
ќ±рылымдарыныњ ‰лгiтастарыныњ сипаттамалары берiлген.
Сабаќтыњ		нәтижесi: 12-лабораториялыќ				сабаќтыњ нәтижесiнде
студенттер метаморфтыќ таужыныстардың бiтiмi						мен	ќ±рылымын	зерттеуге

‰йренiп, олардыњ сипаттамасын жасауѓа машыќтанады. Сабаќтыњ соњында баќылау ‰лгiтастарда олардыњ бiтiмi мен ќандай метаморфтыќ процесте ќалыптасќанын аныќтайды.

Негізгі әдебиеттер: 2. [101-120] Баќылау с±раќтар

1 Метаморфизмніњ ќандай т‰рлерініњ таужыныстарына таќтатастыќ бітім

тән?

2Гомеобластыќ ќ±рылымдардыњ т‰рлерін ата?

3Реликтілік ќ±рылымдар ќалай кµрсетіледі?

4Брекчиялыќ ќ±рылым?

5Метаморфизмніњ ќандай т‰рлерініњ таужыныстарына шомбал бітім

тән?

13-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Катаклаздыќ, жапсар-термалыќ және аймаќтыќ метаморфизм жыныстарын‰лгітастар бойынша зерттеу және

олардыњ сипаттамаларын жасау.
Маќсаты:	катаклаздыќ, жапсар-термалыќ,			аймаќтыќ	метаморфизм
таужыныстарыныњ т‰рлерiмен танысып, оларды ‰лгiтастарда					минералдыќ
ќ±рамы мен ќ±рылысы бойынша аныќтауѓа және сипаттауѓа ‰йрену.
Материалдар	мен жабдыќтар:		Катаклаздыќ және		жапсар-термалыќ
таужыныстардыњ	‰лгiлерiнiњ	коллекциясы (0-13		жәшiк)	мен	олардыњ
петрографиялыќ сипаттамасы.
Аймаќтыќ таужыныстардыњ		‰лгiлерiнiњ коллекциясы (0-14 және 0-15
жәшiктер) мен	олардыњ ќысќа		петрографиялыќ	сипаттамасы(32,		33, 34-

кестелер).

Зерттеу әдiсi: Тµменде берiлген 3 және 4 -кестемен коллекциядаѓы катаклаздыќ, жапсар-термалыќ және аймаќтыќ таужыныстардыњ ќ±рамдыќ және ќ±ралыстыќ сипаттамаларымен танысады. Оларды ќарау кезiнде дәрiсте, оќулыќтар мен оќу ќ±ралдарында (1, 2, 3) жазылѓан катаклаздыќ және жапсар-термалыќ, аймаќтыќ таужыныстардыњ ж‰йесiн, петрографиялыќ сипаттамаларын ќайталап отыруы керек. Одан кейiн жеке таужыныстарды алып, кестелерде берiлген сипаттамаларды пайдаланып, әрќайсысыныњ бiтiмiн, ќ±рылымын аныќтауы керек. Таужыныстардыњ минералдыќ ќ±рамын аныќтаѓанда, әйнек, Моос шкаласын, 5%-дыќ т±з ќышќылын пайдаланады.

Катаклаздыќ таужыныстар уатылу ерекшелігі бойынша тµртке бµлiнедi: тектоникалыќ брекчиялар, катаклазиттер, милониттер мен филлониттер.

75

Жапсар-термалыќ		метаморфизм таужыныстары		температура		және
бастапќы таужыныстардыњ ќ±рамы бойынша жiктеледi.
Аймаќтыќ	метаморфизм		таужыныстары. Аймаќтыќ		метаморфизм

ќозѓалмалы белдулермен байланысты ж‰реді. Оныњ негiзгi себепкерлерi ќысым мен температура, сондыќтан оны динамотермалыќ метамарфизм дейдi. Б‰л метаморфизмде су мен кµмiр ќышќылыныњ да мањызы, оларзор ќайта

кристалдану	процесiн ‰детедi.	Аймаќтыќ	метомарфизм	таужыныстары
бастапќы	таужыныстардыњ	химиялыќ	ќ±рамы	мен	метаморфи
термодинамикалыќ жаѓдайы бойынша ж‰йеленедi.

Сабаќтыњ нәтижесі: 13-лабораториялыќ сабаќтыњ нәтижесінде студенттер катаклаздыќ, жапсар-термалыќ және аймаќтыќ метаморфизм таужыныстарын зерттеуге ‰йреніп, олардыњ петрографиялыќ сипаттамаларын жасауѓа машыќтанады. Сабаќтыњ соњында осы топтардыњ таужыныстарын баќылау ‰лгітастарда аныќтайды.

Негізгі әдебиеттер: 2. [128-167] Баќылау с±раќтар 1 Катаклаздыќ метаморфизм?

2Жапсар-термалыќ метаморфизм?

3Аймаќтыќ метаморфизмде метапелиттер бойынша пайда болатын таужыныстарды атањыз?

4Тектоникалыќ брекчиялар?

5Аймаќтыќ метаморфизм?

14-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Метасоматиттерді ‰лгітастар бойынша зерттеу және олардыњ петрографиялық сипаттамаларын жасау.

Маќсаты: метасоматиттердіњ т‰рлерiмен танысып, оларды ‰лгiтастарда минералдыќ ќ±рамы мен ќ±рылысы бойынша аныќтауѓа және сипаттауѓа ‰йрену.

Материалдар мен жабдыќтар: метасоматиттердіњ ‰лгiлерiнiњ коллекциясы (0-16 және 0-17 жәшiктер) мен олардыњ ќысќа петрографиялыќ сипаттамалар.

Зерттеу әдiсi: тµменде берiлген 35-36- кестелер бойынша коллекциядаѓы метасоматиттердіњ ќ±рамдыќ және ќ±ралыстыќ сипаттамаларымен танысады. Оларды зерттеу жолы № 13 лабораториялыќ ж±мыста кµрсетілгендей.

Метасоматиттер термалыќ ерітінділердіњ әсерінен ќо таужыныстаѓы бір минералдардыњ өзгеріп, орнына жања минералдардыњ пайда болуынан ќалыптасады. Олардыњ бітімдері шомбал, жолаќтық, тањдаќтық келеді, ал ќ±рылымы әрќилы т‰йірлік, сирек біркелкі т‰йірлік болады. Метасоматиттерді ж‰йелеу олардыњ ќ±рамына, ќ лыптасу кезењі мен температурасына және ерітінділердіњ сілтілі-ќышќылдыѓына негізделген.

76

14-кестесі

Метасоматиттер

Бастапќы тау-	7000 С		5000 С		3000 С
жыныстар	Магмалыќ				Постмагмалыќ кезењ
	кезењ
			Алѓашќы		Ќышќылды саты		Кейiнгi сiлтiлi
			сiлтiлi				саты
			саты
Силикат	Метагранитоидтар		Калишпатит-		Кварц-		Березиттер
тылар	Метасиенитоидтар		тер		далашпаттыметас		Листвениттер
	Флогопититтер		Альбититтер		оматиттер		Гумбеиттер
					Грейзендер		Эйситтер
					Пропилиттер		Аргиллизиттер
					Туынды
					кварциттер
					Серпентиниттер
					Березиттер
					Листвениттер
Карбонат-	Магнийлi скарндар		Магнийлі				Тальк-карбонаты
тылар			скарндар				Кварцальбитті
			Кальцийлi				Альбит-
			скарндер				карбонатты
							Кальцит-цеолит-
							либенериттi
							метасоматиттер

Лабораториялыќ сабаќта кестеде кµрсетiлген		метасоматиттердiњ	ішінен
кењ таралѓан және кенорындары байланысты т‰рлерiн ѓана ќарастырамыз.
Сабаќтыњ нәтижесi: 14-лабораториялыќ сабаќтыњ нәтижесiнде студенттер
метасоматтитердi зертеуге ‰йренiп, олардыњ петрографиялыќ сипаттамаларын
жасауѓа машыќтанады. Сабаќтыњ соњында осы		таужыныстарды	баќылау
‰лгiтастарда аныќтайды.
Негізгі әдебиеттер: 2. [167-188]
Баќылау с±раќтар
1	Метасомотоз деген не?
2	Скарндардыњ жаратылысы?
3	Листвениттердіњ басты минералдары ќандай?
4	Пропилиттердіњ басты минералдары ќандай?

15-ші лабораториялыќ ж±мыс. (2 саѓ.). Метаморфтыќ таужыныстарды аныќтап сипаттау бойынша баќылау ж±мысы.

Маќсаты: №12-14 лабораториялыќ сабаќтарда µткен метаморфтыќ таужыныстардыњ т‰рлерін баќылау‰лгітастарда т‰сі, минералдыќ ќ±рамы, бітімі және ќ±рылымы бойынша аныќтап, петрографиялыќ сипаттама беру.

77

Материалдар мен жабдыќтар: метаморфтыќ таужыныстардыњ 5 баќылау ‰лгітасы, әйнек, Моос шкаласы, 5%-дыќ т±з ќышќылы.

Сабаќтыњ нәтижесі: Сабаќтыњ соњында не сабаќтан тыс кезінде оќытушы студенттердіњ баќылау ж±мыстарын тексеріп, талдау жасайды және “Петрография” пәнініњ к‰нтізбелік графигіне сәйкес баѓа (балл) ќояды.

Негізгі әдебиеттер: 2. [128-188] Баќылау с±раќтар

Баќылау ‰лгітастарды зерттеу мына ретпен ж‰ргізіледі:

-т‰сін сипаттау;

-бітімін аныќтау;

-ќ±рылымын аныќтау; егер таужыныстыњ ќ±рылымы порфиробластыќ болса, онда арќауыныњ да ќ±рылымын кµрсету керек;

-минералдыќ ќ±рамын аныќтау және олардыњ %-дыќ мµлшерін кµрсету; егер таужыныстыњ ќ±рылымы порфиробластыќ болса, онда порфиробластар мен арќауыныњ минералдыќ ќ±рамы бµлек кµрсетіледі;

-зерттеудіњ ењ соњында әрбір таужыныстыњ жоѓарыда аныќталѓан минералдыќ ќ±рамы, бітімі мен ќ±рылымы бойынша ќандай метаморфизм т‰ріне жататынын және атын аныќтайды, одан басќа м‰мкін болатын бастапќы таужыныс та кµрсетіледі.

2.4 Оќытушыныњ жетекшiлiгiмен орындалатын студенттердiњ µзiндiк ж±мыстары бойынша µткiзiлетiн сабаќтардыњ жоспары (СО¤Ж)

15-кестесі

Рет	Тапсырма	Өткізілетін	Тапсырламалды орындауына	Беттері
номе		формалары	әдістемелік нұсқаулары	көрсетілген
рлері				ұсынылған
				әдебиеттер
1	Магмалыќ	тренинг	Интрузиялыќ (шомбал, шлирлік,	1. [110-112]
	таужыныстардыњ	т‰рінде µтеді	жолақтық, бағдарлық) пен
	бітімдері		эффузиялық таужыныстардыњ
			(шомбал, ағындық, кеуектік,
			бадамтастық) бітімдері туралы жалпы
			сипаттамасын жазу.
2	Магмалық	тренинг	Магмалыќ таужыныстардыњ	1. [112-117]
	таужыныстардыњ	т‰рінде µтеді	кристалдылығы, түйірлерінің өлшемі
	ќ±рылымдары		бойынша құрылымдарының
			сипаттамасын жазып, суреттерін салу.

78

15-кестесінің жалғасы

Рет	Тапсырма	Өткізілетін	Тапсырламалды орындауына	Беттері
номе		формалары	әдістемелік нұсқаулары	көрсетілген
рлері				ұсынылған
				әдебиеттер
3	Магманыњ	тренинг	Магманыњ пайда болу себептері,	1. [129-134]
	жаратылысы	т‰рінде µтеді	бастапқы және туынды магмалар,
	және ќ±рамы мен		ќ±рамы мен ќ±рылысыныњ
	ќ±рылысы		сипаттамасын жазу, суреттерін салу.
4	Магманыњ	тренинг	Магманыњ ќасиеттеріне және абиссал,	1. [135-136]
	ќасиеттері және	т‰рінде µтеді	гипабиссал және эффузиялыќ
	магматитттердің		таужыныстардың қалыптасуына
	қалыптасу		сипаттама беру.
	жағдайы.
5	Магмалыќ	тренинг	Магмалыќ таужыныстардыњ кµп т‰рлі	1. [149-155]
	таужыныстардыњ	т‰рінде µтеді	болу себептері бастапқы магманың
	кµп т‰рлі болу		құрамы, дифференциация,
	себептері.		ассимиляция туралы ќысќаша
			т‰сініктеме беру.
6	Шµгінді	тренинг	Шµгінді қабат іші таужыныстардыњ	3. [79-84]
	таужыныстардыњ	т‰рінде µтеді	шомбал, ќабаттық, , су асты
	бітімдері.		көшкіндік, ұсақ бүрмелік, сутуро-
			стилолиттік, биогендік бітімдерініњ
			сипаттамасын жазып, суреттерін салу.
7	Шөгінді	тренинг	жел, ағын, толқын, тақталары, кебу	3. [84-90]
	таужыныстардың	т‰рінде µтеді	жарықтары, тұз, мұз кристалдарының,
	қабат беті		бұршақтық, жаңбыр, тамшыларының
	бітімдері.		таңбалары мен гиероглифтердің
			суреттерін салып, түсініктеме жазу.
8	Тасберіштер және	тренинг	Тасберіштер мен кеуектіліктің	3. [89-91]
	шөгінді	т‰рінде µтеді	түрлерін (абсолютттік, нәтижелік,
	таужыныстардың		динамикалық) сипаттап, суреттерін
	кеуектілігі.		салу.
9	Сынықты	тренинг	псефиттік, псаммиттік, алевриттік,	3. [91-101]
	таужыныстардың	т‰рінде µтеді	пелиттік, витрокластық,
	құрылымдары.		кристаллокластық, литокластық
			құрылымдарға сипаттама жазу.
10	Сазды, химиялық	тренинг	пелиттік, реликтілік, псевдоморфтық,	3. [101-106]
	және биогендік	т‰рінде µтеді	қабыршақтық, бағдарланған,
	таужыныстардың		шырмалған талшықтық, оолиттік,
	құрылымдары.		пизолиттік, сферолиттік, биоморфтық,
			детритустық құрылымдарға сипаттама
			жазу.
11	Метаморфтыќ	тренинг	Метаморфтыќ таужыныстардыњ	2. [101-105]
	таужыныстардыњ	т‰рінде µтеді	таңдақтық, жолаќтық, шомбал,
	бітімдері.		таќтатастыќ бітімдеріне және олардың
			түрлеріне сипаттама жазу.

79

15-кестесінің жалғасы

Рет	Тапсырма	Өткізілетін	Тапсырламалды орындауына	Беттері
номе		формалары	әдістемелік нұсқаулары	көрсетілген
рлері				ұсынылған
				әдебиеттер
12	Метаморфтық	тренинг	параллель тақтатастық, гнейстік,	3. [102-107]
	таужыныстардың	т‰рінде µтеді	толқын-тақтатастық, тура-
	тақтатастық		тақтатастық, көз тәрізді, линза тәрізді,
	бітімдері.		свильді, будинаж бітімдердің
			суреттерін салу.
13	Метаморфтыќ	тренинг	Метаморфтыќ таужыныстардыњ	2. [108-110]
	таужыныстардыњ	т‰рінде µтеді	брекчиялыќ, керіштік, милониттік
	катаклаздық және		және реликтілік ќ±рылымдарын
	реликтілік		жазып келу.
	ќ±рылымдары.
14	Кристаллобласты	тренинг	Метаморфтық таужыныстардың	2. [110-112]
	қ құрылымдар.	т‰рінде µтеді.	гомеобластық (гранобластық,
			нематобластық, фибробластық,
			лепидобластық) құрылымдарына
			сипаттама жазу.
15	Порфиробластық	тренинг	Метаморфтық таужыныстардың	3. [120]
	құрылымдар.	т‰рінде µтеді.	порфиробластық құрылымдарына
			және олардың арқауының
			құрылымдарына сипаттама жазу.

2.5 Студенттердiњ µздiк ж±мыстары бойынша сабаќ жоспары (С¤Ж)

16-кестесі

Рет	Тапсырма	Тапсырламалды орындауына әдістемелік	Беттері
номе		нұсқаулары	көрсетілген
рлері			ұсынылған
			әдебиеттер
1	Магматиттердіњ	магмалыќ таужыныстардыњ әр т‰рлі	1. [110-114]
	бітімдері мен	бітімдері мен ќ±рылымдарыныњ ‰лгілерініњ
	ќ±рылымдарыныњ	коллекциясы (А-1, А-2 жәшіктері) және
	сипаттамалары	олардыњ ќысќаша аныќтамаларын жазып
		келу.
2	Ультрамафиттердіњ	Ультрамафитті (аса негізді) таужыныстардыњ	2. [3-14]
	сипаттамалары	‰лгілерініњ колекциясы (0-1 – жәшік) мен
		олардыњ ќысќа петрографиялыќ
		сипаттамаларын жазып келу.
3	Негізді және орта	негізді (0-2 – жәшік) Орта таужыныстардыњ	2. [14-33]
	таужыныстардыњ	‰лгілерініњ (0-3 – жәшік) коллекциялар мен
	сипаттамалары	олардыњ ќысќа петрографиялыќ
		сипаттамаларын жазып.

80

16-кестесінің жалғасы

Рет	Тапсырма	Тапсырламалды орындауына әдістемелік		Беттері
номе		нұсқаулары		көрсетілген
рлері				ұсынылған
				әдебиеттер
4	Ќышќыл	ќышќыл магмалыќ таужыныстардыњ	2.	[33-54]
	таужыныстардыњ	‰лгілерініњ коллекциясы (0-4, 0-5 –
	сипаттамалары	жәшіктер) мен олардыњ ќысќа
		петрографиялыќ сипаттамаларын жазып
5	Фоидты және орта	Фоидты (сілтілі) таужыныстардыњ	2.	[54-64]
	(сілтілі)	‰лгілерініњ коллекциясы (№6 – жәшік) мен
	таужыныстардыњ	олардыњ ќысќа петрографиялыќ
	сипаттамалары	сипаттамаларын жазып келу
6	Магмалық	СӨЖ кесте түрінде өтеді	2.	[3-64]
	таужыныстарға толық
	петрографиялық
	сипаттама жасауға
	дайындық
7	Шµгінді таужыныстар	Шµгінді таужыныстардыњ бітімдері мен	3.	[79-106]
	бітімдерімен	ќ±рылымдарыныњ коллекциясымен танысып
	ќ±рылымдарыныњ	олардыњ сипаттамаларын толыќ жазып келу.
	сипаттамалары.	(А-3, А-4 жәшіктері)
8	Сыныќты және сазды	Сынықты (пирокластық, кесекті, ќ±мды,	3.	[106-130]
	таужыныстардыњ	ќ±майтты) және сазды таужыныстардыњ,
	сипаттамалары	‰лгілерініњ коллекциясы
		(№7, №8-жәшіктер) мен олардыњ ќысќа
		петрографиялыќ сипаттамаларын жазып
		келу
9	Аллюминийлі, темірлі,	сазды таужыныстардыњ, ‰лгілерініњ	3.	[130-141,
	марганецті және	коллекциясы (№9-10 – жәшік) мен олардыњ	147-152]
	фосфатты	ќысќа петрографиялыќ сипаттамаларын
	таужыныстардыњ	жазып келу
	сипаттамалары.
10	Кремнийлі, карбонатты	Кремнилі, карбонатты, және т±зды	3.	[141-147,
	және тұз	таужыныстардыњ ‰лгітастарымен (№11,	152-161]
	таужыныстардыњ	№12-жәшіктер) танысып, олардыњ
	сипаттамалары	сипаттамаларын жазу
11	Шөгінді таужыныстарғаС	¤Ж кейс т‰рінде µтеді	3.	[106-161]
	толық петрографиялық
	сипаттама жасауға
	дайындық
12	Метаморфиттердің	метаморфтыќ таужыныстардыњ бiтiмдерi	2.	[101-105]
	бітімдері мен	мен ќ±рылымдарыныњ ‰лгілерініњ
	құрылымдарының	коллекциясы (А-5, А-6 жәшіктері) және
	сипаттамалары	олардыњ ќысќаша сипаттамалары

81

16-кестесінің жалғасы

Рет	Тапсырма	Тапсырламалды орындауына әдістемелік	Беттері
номе		нұсқаулары	көрсетілген
рлері			ұсынылған
			әдебиеттер
13	Катаклаздық, жапсар-	Катаклаздыќ, жапсар-термалыќ және	2. [128-167]
	термалық, аймақтық	аймақтық таужыныстарыныњ ‰лгiлерiнiњ
	метаморфизм	коллекциясы (0-13,14,15 жәшiктер) мен
	таужыныстарының	олардыњ петрографиялыќ сипаттамасын
	сипаттамалары	жазып
14	Метасоматиттердіњ	метасоматиттердіњ ‰лгiлерiнiњ коллекциясы	2. [167-188]
	сипаттамалары	(0- 16 және 0-17 жәшiктер) мен олардыњ
		ќысќа петрографиялыќ сипаттамаларын
		жазып келу
15	Метаморфтық	С¤Ж кейс т‰рінде µтеді (0- 16 және 0-17	2. [128-188]
	таужыныстарға толық	жәшiктер)
	петрографиялық
	сипаттама жасауға
	дайындық

2.6 Дұрыс жауаптардың кілті көрсетілген өздік бақылауға арналған тест тапсырмалары. Дұрыс жауаптары 17 кестеде көрсетілген.

1.Аса негізді таужыныстардаѓы SiO2 мµлшері ? А. 65 %-тен кµп

В. 45-52 %

С. 45 %-тен аз Д. 52-65 %

Е. 78 %-тен кµп

2.Ќандай минералдар магматиттердіњ бастапќы минералдарына жатады ? А. Плагиоклаз, пироксен, серпентин, оливин, калишпат В. пироксен, тальк, горнбленд, хлорит, плагиоклаз С. кварц, плагиоклаз, калишпат, оливин, пироксен Д. Кварц, серицит, оливин, плагиоклаз, пироксен Е. Горнбленд, пироксен, кварц, калишпат, эпидот

3.Минерал т‰йірлері баѓыттас жатќан бітімді ќалай деп атайды ?

А. шлирлік В. шомбал

С. директивтік Д. кеуектік Е. жолаќтық

4. Аса негізді эффузивке ќандай таужыныс жатады ? А. базальт В. меймечит

С. кимберлит Д. горнблендит

82

Е. дунит

5.Габбро-базальт тобы таужыныстары барлыќ магматиттердіњ ќанша% ќ±райды ?

А. 15-20 % В. 20-25 % С. 30-35 % Д. 25-30 % Е. 35-40 %

6.Андезиттіњ арќауына ќандай ќ±рылым тән ?

А. микролиттік В. интерсерталдыќ С. витрофирлік Д. гиалопилиттік Е. ±саќ т‰йірлі

7.Ќышќыл плутониттерге ќандай таужыныстар жатады ? А. гранодиорит, гранит, аляскит В. гранит, аляскит, диорит С. гранит, диорит, плагиогранит

Д. гранит, гранодиорит, диорит Е. плагиогранит, гранит, сиенит

8.Сілтілі сиенитте ќандай плагиоклаз бар ?

А. лабрадор В. олигоклаз С. битовнит Д. анортит Е. альбит

9. Негізді таужыныстардаѓы SiO2 мµлшері ? А. 78 %-тен кµп В. 45 %-тен аз С. 45-52 % Д. 52-65 % Е. 48-57 %

10.Оливин бойынша дамитын туынды минералдар ? А. серпентин, эпидот, хлорит В. тальк, серицит, актинолит С. тремолит, тальк, серпентин Д. тремолит, серпентин, эпидот Е. серпентин, эпидот, тальк

11.Темірдіњ шµгінді минералдары. А. марказит, гематит, магнетит В. лептохлорит, сидерит, ильменит С. гематит, пирит, арагонит Д. гидрогетит, сидерит, доломит Е. сидерит, марказит, гематит

83

12.Сынықты таужыныстардыњ ќ±рылымдары. А. алевриттік, аморфтыќ, псефиттік В. псефиттік, алевриттік, псаммиттік С. псаммиттік, оолиттік, пелиттік

Д. литокластыќ, псефиттік, сферолиттік Е. пелиттік, биоморфтыќ, витрокластыќ

13.Химиялыќ шµгінді таужыныстардыњ ќ±рылымдары. А. псамиттік, крустификациялыќ, аллотриоморфтыќ В. аллотриоморфтыќ, оолиттік, сферолиттік С. гипидиоморфтыќ, оолиттік, псефиттік Д. идиоморфтыќ, наќыштыќ, пелиттік Е. пелитомофтыќ, пизолиттік, алевриттік 14.Туфтардыњ ќ±рамы.

А. пирокластар – 80 %, шµгінді – 20 % В. литокластар – 60 %, сазды минералдар 40 %

С. кристаллокластар –40 %, витрокластар 30 %, ќ±м т‰йірлері –30 % Д. витрокластар-50%, сазды минералдар-50% Е. витрокластар-50%, кристаллокластар-20%, литокластар-30% 15.Латериттердіњ жаратылысы.

А. пролювийлік В. аллювийлік С. тењіздік Д. эолдыќ Е. элювийлік

16.Лептохлоритті таужыныстардыњ ќ±рылымдары. А. псефиттік, пизолиттік В. псамиттік, оолиттік С. алевриттік, сферолиттік

Д. пизолиттік, кристалл т‰йірлі Е. оолиттік, сферолиттік

17.Фосфориттердіњ ќ±рылымдары. А. оолиттік, биоморфтыќ В. оолиттік, пелиттік С. биоморфтыќ, жолақтық

Д. пизолиттік, конкрециялық Е. фитопелиттік, оолиттік

18.Опоканыњ минералдыќ ќ±рамы. А. кальцит В. каолинит С. халцедон Д. опал Е. глауконит

19.¤зен саздарына тән ќ±рылым.

84

А. псефиттік В. псаммиттік С. алевриттік Д. реликтілік

Е. псаммопелиттік 20.М‰жілу µнімдерініњ тасмалдау себепкерлері. А. тасќын, кµл, жел

В. µзен сулары, тењіз, кµл С. аѓын су, жел, жылжымалы м±здыќтар Д. жел, м±здар, толќындар

Е. толќындар, айсбергтер, кµлдер 21.Мәрмәрлер ќандай минералдардан т±рады ? А. кварц В. гипс

С. мусковит Д. кальцит Е. гранат

22.Скарнныњ басты минералдары ? А. плагиоклаз, пироксен В. биотит, калишпат С. кварц, гранат Д. эпидот, плагиоклаз Е. гранат, пироксен

23.Лиственитке тән минерал ? А. серпентин В. биотит С. хлорит Д. фуксит Е. ортоклаз

24.Ультрабазиттер µзгергенде ќандай таужыныс пайда болады ? А. березит В. серпентинит С. скарн Д. грейзен

Е. пропилит 25.Гнейстіњ басты минералдары ? А. кварц В. гранат

С. далашпаттары Д. мусковит Е. горнбленд

26.Аймаќтыќ метаморфизмге ќандай таужыныстар жатады ? А. таќтатастар, роговиктер, гнейстер

85

В. гнейстер, скарндар, кварциттер С. амфиболиттер, мәрмәрлер, березиттер

Д. таќтатастар, гнейстер, амфиболиттер Е. мәрмәрлер, грейзендер, амфиболиттер

27.Катаклаздыќ метаморфизмніњ басты себепкері ќандай ? А. жан-жаќты ќысым В. баѓытталѓан ќысым С. температура Д. ерітінділер

Е. литостатикалыќ ќысым 28.Березиттер кµбінесе ќандай таужыныстар бойынша дамиды ? А. габбролар В. базальттар

С. гранит-порфирлер Д. трахиттер Е. перидотиттер

29.Метабазиттерге ќандай таужыныстар жатады ? А. негізді, орта магматиттер В. липариттер, базальттар С. базальттар, дациттер Д. Әксаз, риолит

Е. андезиттер, гранитоидтар 30.Кристалды таќтатастардыњ басты минералдары ?

А. биотит, плагиоклаз, калишпат В. биотит, мусковит, кварц С. мусковит, кварц, тальк

Д. тремолит, кальцит, доломит Е. кальцит, гранат, серпентин

17-кестесі

Петрография пәні бойынша тестілер жауаптары

С±раќтыњ №	Жауаптыњ	С±раќтыњ	Жауаптыњ	С±раќтыњ №	Жауаптыњ
	коды	№	коды		коды
1	С	11	Е	21	Д
2	С	12	В	22	Е
3	С	13	В	23	Д
4	В	14	Е	24	В
5	В	15	Е	25	С
6	Д	16	Е	26	Д
7	А	17	А	27	В
8	Е	18	Д	28	С
9	С	19	Е	29	А
10	С	20	С	30	В

86

2.7Өткен курс бойынша емтихан сұрақтарының тізімі

1.Таужыныстарын зерттеудегі геологиялыќ, физикалыќ, химиялыќ әдістер. Микроскоптыќ әдістердіњ негіздері.

2.Магмалыќ таужыныстардыњ химиялыќ ќ±рамы.

3.Интрузиялық және эффузиялық таужыныстарды жіктеудіњ ерекшеліктері.

4.Магмалыќ таужыныстардыњ бітімдері.

5.Магмалыќ таужыныстардыњ ќ±рылымдары.

6.Магманыњ ќ±рамы, ќасиеттері және оныњ жаратылысы. Бастапќы магмалар.

7. Магмалыќ	таужыныстардыњ	кµп	т‰рлі	болуыныњ ,	се
дифференциация, ассимиляция.

8.Диасхистік магмалыќ таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

9.Аса негізді таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

10.Габброидтар мен базальтоидтар және олардыњ ќалыптасуы.

11.Диорит пен андезиттер және олардыњ ќалыптасуы.

12.Ќышќыл магмалыќ таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

13.Сиениттер мен трахиттер және олардыњ ќалыптасуы.

14.Фоидты таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

15.Шµгінді таужыныстардыњ химиялыќ және минералдыќ ќ±рамы.

16.Ќабаттастыќтыњ т‰рлері және олардыњ генетикалыќ мәні.

17.Ќабат бетіндегі тањбалар және олардыњ генетикалыќ мәні.

18.Пирокластыќ таужыныстардыњ структуралыќ ерекшеліктері.

19.Сыныќты таужыныстарѓа тән ќ±рылымдар.

20.Сазды таужыныстардыњ ќ±рылымдары.

21.Химиялыќ шµгінді таужыныстарѓа тән ќ±рылымдар.

22.Физикалыќ, химиялыќ мору және оныњ себепкерлері.

23.Мору µнімдерініњ		тасымалдануы		және	олардыњ	механикалыќ	жән
	химиялыќ дифференциациясы.
24.	Шµгінділердіњ	диагенезі	және		катагенез	сатысындаѓы	шµ
таужыныстардыњ ныѓыздалу және минерал т‰зілу процестері.
25. Жанартаулыќ-шµгінді таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.
26.	Шөгінді-сыныќты таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

27.Ќ±мды және ќ±майтты таужыныстар, олардыњ ќалыптасуы.

28.Сазды таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

29.Алюминийлі шµгінді таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

30.Темірлі шµгінді таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

31.Марганецті шµгінді таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

32.Кремнийлі шµгінді таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

33.Фосфатты шµгінді таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

34.Карбонатты таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

35.Т±здар және олардыњ ќалыптасуы.

87

36.Метаморфизмніњ себепкерлері және олардыњ метаморфизм процесіндегі рөлі.

37.Метаморфизм т‰рлері және олардыњ сипаттамалары.

38.Метаморфтыќ таужыныстардыњ минералдыќ және химилыќ ќ±рамы.

39.Метаморфтыќ таужыныстардыњ бітімдері.

40.Катаклаздыќ және реликтілік ќ±рылымдар, олардыњ сипаттамасы.

41.Кристаллобластыќ ќ±рылымдар, олардыњ сипаттамасы.

42.Катаклаздық метаморфізм таужыныстары, олардың түрлері және петрографиялық сипаттамалары.

43.Жапсар-термалық таужынысытардың жіктемесі 44.Жапсар-термалық метапелитік мүйізтастар, олардың түрлері және

петрографиялық сипаттамалары.

45.Жапсар-термалық метабазиттік мүйізтастар, олардың түрлері және петрографиялық сипаттамалары

46.Аймақтық метаморфізм таужыныстарының жіктемесі.

47.Метапелиттік аймақтық метаморфізм таужыныстары, олардың түрлері және петрографиялық сипаттамалары.

48.Метабазиттік аймақтық метаморфізм таужыныстары, олардың түрлері және петрографиялық сипаттамалары.

49.Жапсар-термалық және аймақтық метаморфизм мәрмәрләрі, олардың петрографиялық сипаттамалары.

50.Жапсар-термалық және аймақтық метаморфизм кварцитттері, олардың петрографиялық сипаттамалары.

51.Жоғарғы қысым таужыныстары, эклогиттер және олардың петрографиялық сипаттамалары.

52. Метасоматоз, оның түрлері және сипаттамалары.

53.Метасоматиттердің ерекшеліктері.

54.Скарндар олардың түрлері және олардың петрографиялық сипаттамалары.

55.Грейзендер мен березиттер жәнеолардың петрографиялық сипаттамалары.

56.Туынды кварцитттер мен пропилиттер және олардың петрографиялық сипаттамалары.

57.Серпентиниттер	мен	листвениттер	және	олардың	петрография
сипаттамалары.

58.Магмалыќ таужыныстардыњ петрогендік элементтері ?

59.Кремнийдіњ мµлшері бойынша магмалыќ таужыныстардыњ жіктемесі?

60.Бастапќы минералдар деген не?

61.Магмалыќ таужыныстардаѓы туынды минералдар деген не?

62.Магмалыќ таужыныстардаѓы ќосымша минералдар деген не?

63.Фемалыќ минералдар деген не?

64.Орта плагиоклаздар бойынша ќандай туынды минералдар дамиды?

65.SiO2-ніњ ультранегізді таужыныстардаѓы мµлшері (%)?

66.SiO2-ніњ негізді магмалыќ таужыныстардаѓы мµлшері(%)?

67.SiO2-ніњ ќышќыл магмалыќ таужыныстардаѓы мµлшері(%)?

88

68.Шµгінді таужыныстарда магмалыќтарѓа ќараѓанда басым келетін химиялыќ элементтер?

69.Ќабат беті бітімдерін атап шыќ?

70.Конгломераттыќ ќ±рылым деген не?

71.Жанартаулыќ-сынықты таужыныстарды атап шыќ?

72.Керіштелмеген псефиттердіњ т‰рлері ќандай?

73.Метаморфизм деген не?

74.Метаморфизмніњ ќандай т‰рлерініњ таужыныстарына тањдаќты бітім тән? 75.Метасоматоз деген не?

76.Метаморфизмніњ себепкерлерін ата?

77.Тектоникалыќ брекчиялар?

78.Ќ±мтастарѓа ќандай ќ±рылым тән?

79.Сазды таужыныстардыњ басты минералдары?

80.Аллиттердіњ басты минералдары?

81.Темірлі шµгінді таужыныстардыњ басты минералдары?

82.Манганолиттердіњ басты минералдары?

83.Катаклаздыќ метаморфизм?

84.Жапсар – термалыќ метаморфизм?

85.Аймаќтыќ метаморфизм?

86.Метаморфтыќ таужыныстарѓа ќандай бітімдер тән?

87.Метаморфизмніњ ќандай т‰рлерініњ таужыныстарына шомбал бітім тән?

88.Аса негізді таужыныстар және олардыњ ќалыптасуы.

89.Габброидтар мен базальтоидтар және олардыњ ќалыптасуы.

90.Диорит пен андезиттер және олардыњ ќалыптасуы.

89

ГЛОССАРИЙ

1-модуль Андезит – фенокристары орта плагиоклаз, горнбленд, пироксеннен, кейде

биотиттен т±ратын, арќауы афанитттік орта плагиоклаз бен жанартаулыќ

шыныдан т±ратын орта эффузиялық таужыныс.
Аплиттер – сиалдыќ минералдардан т±ратын ±саќ т‰йірлі гипабиссал магмалыќ
таужыныстар.
Базальт – құрылымы порфирлік немесе афирлік негізді плагиоклаз, пироксен,
оливин және жанартаулыќ шыныдан не оныњµзгеру µнімдерінен т±ратын
эффузиялық таужыныс.
Габбро – негізді плагиоклаз бен				моноклиндік пироксеннен				т±ратын орта-ірі
т‰йірлі интрузивтік таужыныс.
Гранит – кварцтан (25-30%), калишпаттан (30-35%), ќышќыл								плагиоклаздан
(25-30%) және	биотиттен (5-10%), кейде				горнблендтен, мусковиттен				т±ратын
орта-ірі т‰йірлі ќышќыл плутонит.
Гранитоидтар – ќышќыл плутониттердіњ жалпылама аты.
Диабаз – долериттіњ µзгерген т‰рі.
Диорит – орта	плагиоклаз бен фемалыќ минералдан(негізінен							горнблендтен)
т±ратын орта-ірі т‰йірлі интрузиялық таужыныс.
Долерит- ќ±рылымы офиттік ±саќ-орта т‰йірлі габбро типтес гипабиссал және
эффузиялық таужыныс.
Дунит – ±саќ-орта		т‰йірлі, негізінен			оливиннен	т±ратын, шомбал бітімді
ультрафиттік интрузиялық таужыныс, акцессор минерал хромит, шпинель.
Лабрадорит – анортозитттіњ лабрадордан т±ратын т‰рі.
Липарит – риолиттіњ синонимі.
Нефелинді сиенит – ќ±рамында нефелині басым фоид – сиениттіњ т‰рі.
Обсидиан – ќ±рамында суы 1%-дан аз жанартаулыќ шыны.
Оливинит – негізінен оливиннен т±ратын±саќ-орта т‰йірлі ультрамафиттік
интрузиялық таужыныс. Акцессор минерал магнетит.
Пемза – кеуекті жењіл жанартаулыќ шыны.
Перидодит –	оливин		мен	пироксендерден			т±ратын		орта-ірі	т‰йі
ультрамафиттік	интурзиялық таужыныс.
Перлит – дµњгелек жарыќшаќты жанартаулыќ шыны.
Пироксениттер	–	пироксендерден		т±ратын		ірі	т‰йірлі		ультрамафиттік
интрузиялық таужыныс.
Трахит - негізінен сілтілі далашпаттан т±ратын жанартаулыќ таужыныс.

Трахитоид – ќ±рамы жаѓынан трахитке жататын эффузиялық таужыныстардыњ жалпылама атауы.

Фоидтар фельдшпатоидтардыњ синонимі.

Фонолит – негізінен сілтілі далашпат пен фоидтардан т±ратын жанартаулыќ таужыныс.

2-модуль Аллиттер – алюминийлі шµгінді таужыныстар.

90

Ангидритит – ангидриттен т±ратын шµгінді таужыныс.

Антрацит – таскµмірдіњ жоѓарѓы дәрежеде µзгеруінен ќалыптасќан, ќ±рамында 92-97% кµміртегі бар жањѓыш таужыныс.

Аркоздар – кварц, далашпаттар мен слюдалардан, яѓни граниттер мен гнейстердіњ б±зылу µнімдерінен т±ратын ќ±мды таужыныстар.

Әксаз – карбонат пен сазды минералдардан т±ратын шµгінді таужыныстар. Боксит – негізінен гиббсит, бемит, диаспордан т±ратын алюминийлі шµгінді

таужыныстар.
Брекчия – керіштелген, ірілігі 10 мм-ден ‰лкен				ќырлы сыныќтардан	т±ратын
керіштелген шµгінді таужыныстар.
Гейзерит	–	жанартаулармен байланысты атќылап шыќќан ыстыќ			сулардан
т±нѓан опалдан т±ратын силициттер.
Гипсит – гипстен т±ратын шµгінді таужыныс.
Гравелит –		керіштелген, ірілігі 2-10 мм	ж±мырланѓан сыныќтардан		т±ратын
керіштелген шµгінді таужыныстар.
Граувак	-	әр т‰рлі таужыныстар	мен	минерал т‰йірлерінен, (кµбінесе

далашпаттар мен кварцтан) т±ратын ќ±мды таужыныс.

Диатомит – опалмен керіштелген диатом балдырларынан т±ратын силициттер.

Жанѓыш	таќтатастар –	ќ±рамында 20-60%органикалыќ заттары бар сазды
немесе әкті таужыныстар.
Игнимбрит – ќ±рамында сыныќтары бар жолаќ-аѓынды			бітімді ќышќыл
таужыныс.
Карбонатолиттер – карбонатты шµгінді таужыныстардыњ синонимі.
Каустобиолиттер – жанѓыш органикалыќ шµгінді таужыныстар.
Конгломерат –ірілігі 10		мм-ден ‰лкен ж±мырланѓан сыныќтардан т±ратын
керіштелген шµгінді таужыныстар.
Лесс -	50% кварцтыњ	сыныќтары, 20% сазды минералдар	мен20-30%

кальциттен т±ратын болбыр ќ±майтты таужыныс.

Опока – керіштелген опалдан т±ратын кеуекті, ќатты силицит.

Радиолярит – опалмен керіштелген радиоляриялардыњ ќањќаларынан т±ратын силициттер.

Саздаќ – ќ±рамыныњ 50%-дайы сазды минералдардан, ќалѓандары ќ±м мен ќ±майт т‰йірлерінен т±ратын болбыр таужыныс.

Силициттер – кремнийлі шµгінді таужыныстар.

Спонголиттер – опалмен керіштелген губкалардыњ спикулаларынан т±ратын силицит.

Сильвинит – сильвин мен галиттен т±ратын шµгінді таужыныс.

Тас кµмір – ќоњыр кµмірдіњ одан әрі метаморфталуынанµзгерген, ќ±рамында 75-92% кµміртегі бар жанѓыш таужыныс.

Таст±з – галиттен т±ратын шµгінді таужыныс.

Туфогендік жыныстар – ќ±рамында 10%-дан 50%-ѓа дейін пирокластары бар ќ±мды, ќ±майтты, сазды шµгінді таужыныстар.

Ферролиттер – темірлі шµгінді таужыныстар.

91

Фосфориттер – негізінен кальцит фосфаттарынан(апатиттерден, даллиттен, курскиттен, штафеллиттен, коллофаннан) т±ратын шµгінді таужыныстар. Шаќпаќтастар – халцедоннан, кейде опал-халцедоннан, кварц-халцедоннан т±ратын тасберіштер.

Шымтезек – каустобиолиттерге жататын µсімдік ќалдыќтарыныњ ќазба кµмірге айналуыныњ алѓашќы сатысына сәйкес келетін жанѓыш таужыныс. Эвапориттер – галогенидтер мен сульфаттардан т±ратын шµгінді таужыныстар. 3-модуль Амфиболиттер – негізінен горнбленд пен орта плагиоклаздан т±ратын аймаќтыќ

метаморфизм таужыныстары.

Березиттер – негізінен кварцтан, серициттен, карбонаттан (анкерит немесе кальцит), пириттен т±ратын метасоматит.

Грейзендер – негізінен кварц пен мусковиттен, шамалы мµлшерде топаздан, турмалиннен, лепидолиттен, флюориттен, касситериттен, вольфрамиттен, молибдениттен т±ратын метасоматиттер.

Жасыл таќтатастар – негізінен хлориттен, актинолиттен, эпидоттан, альбиттен т±ратын аймаќтыќ метаморфизм таужыныстары.

Кварциттер – негізінен кварцтан т±ратын жапсар-термалыќ және аймаќтыќ метаморфизмде силициттер бойынша ќалыптасатын метаморфит.

Кµзді гнейстер – кварц-далашпатты псевдопорфирлі катаклаздыќ метаморфит.

Кристалды	таќтатастар –	негізінен		мусковит	пен биотит, шамалы мµлшерде
кварцтан,	кордиериттен,		гранаттан,		ставролиттен,	андалузиттен,
силлиманиттен, кианиттен т±ратын аймаќтыќ метаморфизм таужыныстары.
Ќышќыл	гранулиттер –	негізінен		ортоклаздан, плагиоклаздан, кварцтан,

шамалы мµлшерде гранаттан, гиперстен мен диопсидтен т±ратын аймаќтыќ метаморфизм таужыныстары.

Листвениттер – негізінен кварц пен карбонаттан(брейнериттен), аздап серициттен (фукситтен) т±ратын метасоматиттер.

Мәрмәрлер – жапсар-термалыќ және аймаќтыќ метаморфизмде ќалыптасып,

карбонаттардан т±ратын метаморфиттер.
Метаморфиттер		– метаморфизм процесінде ќалыптасатын таужыныстардыњ
жалпылама атауы.
Метасоматиттер		– метасоматоз процесінде		ќалыптасќан таужыныстардыњ
жалпылама атауы.
М‰йізтастар	–	жапсар-термалыќ метаморфизмде силикатты таужыныстар
бойынша ќалыптасатын шомбал бітімді, ±саќ т‰йірлі метаморфиттер.
Пропилиттер	–	негізінен	альбиттен, хлориттен,		кальциттен, эпидоттан,
адулярдан, серициттен, актинолиттен, прениттен,					цеолиттерден	т±ратын
метасоматиттер.
Серпентинит – негізінен серпентинен т±ратын метасоматит.
Скарндар –	негізінен кальций-магний-темір			силикаттарынан(волластонит,
гранаттар, пироксендерден) т±ратын метасоматиттер.

92

Тектоникалыќ		брекчиялар – ірілігі		әрќилы		сыныќтардан		т±ратын
метаморфиттер.
Филлиттер	–	негізінен	серициттен	т±ратын		аймаќтыќ	метаморфиз
таужыныстары.
Эклогиттер	–	негізінен	омфацит	пен	альмандин-пироптан			т±рат
метаморфиттер.

93

Өзгертулерді енгізу парағы

Өзгертудің	Құжаттың	Өзгерту	Хабарлама	Өзгерту енгізілді
реттік	бөлімі,	түрлері	нөмірі
нөмірі	пункт	(ауыстыру,	және күні	Күні	Аты, жөні,
		алып			қолы,
		тастау,			қызметі
		қосу)

94

Анарбек Туркпенович Бекботаев Гүлімшат Сатыбалдиевна Шакирова

Петрография Пəннің оқу-əдістемелік кешені

(5В070600 – Пайдалы қазбалар кенорындарының геологиясы және барлау мамандықтары үшін)

Редактор Техн. Редактор

«Жалпы геология, минералогия
және петрография» кафедрасының
мәжіліс хаттамасы		№ ___	«___ »	_____________ 20
Қ.Тұрысов атындағы Геологиялық
барлау институтының ҒӘК
мәжіліс хаттамасы		№____	«___»	______________ 20	ж.
		20 ж. басуға қол қойылған.
Таралымы	дана. Пішімі 60х84 1/16. Кітап-журнал бағасы.

Көлемі 6 б.т. Тапсырыс № Келісілген баға

Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ техникалық университетінің баспасы Ғылыми-техникалық баспа орталығы

Алматы қ., Ладыгин көшесі 32

95