baigazieva_kasipshilik_umk_kz

11.4-сурет– Мұнай-газ жатындарындағы АК диаграммаларының сипаты.

1 – қатты қабат; 2-4 – сумұнай жəне газға қаныққан коллекторлардың бөлігі.

Шағылған	толқындардың акустикалық		ə.дісі Жоғары	жиілікті
сəулелендіргіш	пен	қабылдағыштарды(0.4-2МГц) қолдану		ұңғыма
қабырғасынан	шағылған	толқындарды тіркеуге	мүмкіндік	. бередіОсы

толқындардың кинематикасын жəне динамикасын зерттеу арқылы ұңғыма

оқпанының	(ұңғымалық	акустикалық		кавернометрия		ҰАК	неме
профилиметрия ҰАП) геометриясы жайлы, шегенделген колонна жағдайы
жайлы жəне ұңғыма қабырғасын (ұңғымалық акустикалық телевизор – ҰАТ)
құрайтын	жыныстардың	каверналық(ойықтың)		жəне	жарықшақтық –
макроқұрылысы жайлы мəліметтер алуға болады.
ҰАК кезінде тербелістердің сəуленену жиілігі 0.5 мГц жуық, ҰАТ кезінде
1,5-2мГц	тең. Ұңғыма	қабырғасына	жеткенде		акустикалық	толқындар
шағылып, қабылдағыштарға тіркеледі. Уақыт бойынша ұңғыма оқпанының
пішінін (формасын) жəне		оның профилін		ұңғыма қабырғасына ,			дейін
акустикалық импульстің таралуы мен кері қайтуын есептеу арқылы анықтайды.

Ұңғымалық акустикалық телевизор қондырғысы аналогты, бірақ ҰАТ-де акустикалық тербелістер жиілігі жоғары. Нəтижесінде қашаудың ізін жəне желобтар, каверналарды, жарықшақты жыныстардың орынын белгілеуге болады.

Шегенделген ұңғымаларда ҰАТ құбырлардың жағдайын(майысуы, ажырауы), перфорациялық тесіктердің орынын жəне санын анықтауға мүмкіндік береді.

Негізгі əдебиет 1 нег. [98-123], [312-319], 2 нег. [173-176], [186-219]

Қосымша əдебиет 2 қос. [207-208] Бақылау сұрақтары:

1.АК кезінде қандай параметрлер өлшенеді?

2.АК-ның негізгі түрлерін атаңыз.

3.База ұзындығы дегеніміз не?

4.Толқын жылдамдығына əсер ететін факторлар.

5.Орташа уақыт теңдеуін жазыңыз.

51

12 дəріс. Ұңғымалық термометрия əдісі. Ұңғымадағы табиғи жəне жасанды жылу өрістері. Геотермиялық зерттеуді жүргізу əдістемесі

Термометрия əдісі ұңғымадағы жəне оны қоршаған тау жыныстарының табиғи жəне жасанды жылу өрістерін зерттеуге негізделген.

Табиғи өріс жердің тереңдік жылу өрісіне немесе жергілікті процесстеге байланысты болуы мүмкін, яғни мысалға ұңғымаға газдың шығуынан немесе жер асты сулардың ағынынан, тұздардың еруінен, радиоактивті элементтердің ыдырауынан, сульфидті рудалардың тотығуынан.

Жасанды өріс ұңғыманың арнайы жылытқыштарынан немесе цемент сақинасының қатуынан, бұрғылау ерітіндісінің жылуының əсерінен туындауы мүмкін. Ұңғымада туындайтын жылу өрістерінің барлығы15.1 суретінде көрсетілген.

Температуралық өлшемдер ұңғымада қалыптасқан немесе қалыптаспаған жылу режимдерінде жүргізілуі мүмкін. Қалыптасқан режим кезінде ұңғыма қабырғасының температурасы бұрғылау ерітіндісінің температурасынан айырмашылығы болмайды, яғни олардың арасындағы жылу алмасу біткен.

Қалыптаспаған режим кезінде тау жынысы жəне бұрғылау ерітіндісі арасындағы жылу алмасу процессі жүреді. Олардың арасындағы температура айырмашылығы төмендегі формула бойынша анықталады:

мұндағы ∆t0 – уақыттың бастапқы кездегі температура айырмашылығы т = 0; d - ұңғыма диаметрі; а - температура өткізгіш коэффициент.

Есептеулер стационарлы (тұрақты) режимді қалыптастыру үшін 100 тəулік (ұңғыма диаметрі 20см болғанда) керек екендігін көрсетеді.

12.1 сурет – Ұңғымадағы жылу өрістерінің шығу тегінің классификациясы.

Əдістің физикалық негізі. Теорияға сəйкес, ортаның жылу өрістерінің таралуы жылу өткізгіштің дифференциалды теңдеуімен(Фурье теңдеуі) сипатталады, ол бір текті изотропты орта үшін төмендегідей болады:

52

¶t

= aD2t,

(12.1)

¶t

мұндағы,

D2t - Лаплас

операторы.

Тік

бұрышты

координаталарда

2

¶2t

¶2t

¶2t

t -температура;

t - уақыт; a -

жылу өткізгіш коэффициенті

D t =

+

+

,

¶x 2

¶y 2

¶z 2

аталатын

кешенді

параметр( ì 2 / c ), ол ортаның

жылу алмасу жəне жылудың

берілу

жылдамдығын

сипаттайды

немесеa =

l

;

l - жылу

өткізгіштік,

s × ñ

Âò / Ê × ì ;

ñ - меншікті жылу сыйымдылық,

Äæ / êã × Ê ; s - тығыздық, êã / ì 3

Кері

көрсеткіш λ,

меншікті

жылулық

кедергі

деп аталадыx =

1

,

l

Ê × ì / Âò

12.1 кесте. Тау жыныстарының меншікті жылу кедергісі мен жылу

өткізгіштік коэффициенті (Г.А. Череменский бойынша, 1972ж.)

	№	Тау жыныстары	Жылу өткізгіштік коэффициенті	Меншікті жылу
				кедергісі	x ,
			l , Âò / Ê × ì
				Ê × ì / Âò
	1.	Гранит	2,3-4,1	0,24-4,3
	2.	Габбро	1,7-2,9	0,34-5,9
	3.	Дунит	3,1-5,0	0,20-5,0
	4.	Саз	0,17-1,7	0,58-5,8
	5.	Құм	0,35-3,5	0,29-2,9
	6.	Құмтас	0,7-5,8	0,17-1,43
	7.	Əктас	0,8-4,1	0,24-1,25
	8.	Тас тұзы	6,2		0,16
	9.	Су	0,6		1,67
	10.	Мұнай	0,14		7,15
	11.	Ауа	0,024		41,6

Осылайша əртүрлі тау жыныстарының меншікті кедергілері бірнеше ретке өзгереді. Олардың көрсеткіштері жыныстың кеуектілігі мен ылғалдылығына байланысты. (Соңғы фактор шөгінді жыныстардың жылу кедергілерінің өзгеру диапазоны үлкен екенімен түсіндіріледі).

Жылулық қасиеттерін жаңа зерттеулер, оптикалық сканерлеу əдісімен жүргізілген мəліметтері бойынша тау жыныстарының жылу кедергілері5-10м интервал арасында өзгермелі, кей-кезде 7-20см ұзындықтағы тасбаған аймағы 70-100% өзгеруі мүмкін. Электрлік кедергі сияқты бір немесе бірнеше тау жыныстарының жылулық қасиеттері мейлінше үлкен.

Геотермограмма теңдеуіне қорытынды

Бұл теңдеуге қорытынды профессор А.К. Козырин бойынша берілді.

Біреуінің температурасы бар екі жартылай кеңістіктің арасындағы жылу алмасу қалыптасқан жағдай үшін Лаплас теңдеуін қарастырсақ. Мұндай процесс қосымша жылу көзі жоқ жəне олардың көлденең жатысы кезінде байқалады (15.2сурет).

Берілген аймақ	үшін t0 температура соңғы орташа	жылдық көрсеткішіне
тең, мерзімдік жəне	тəуліктік өлшеулердің дəлдігінен	аспайтын, «нейтралды

53

қатпар» аталатын шегіне координата басын орналастырамыз. Х жəне у өстерін нейтралды қатпар кеңістігіне орнатамыз, ал z өсін төмен қарай тік бағыттаймыз. Осылайша жылу өрісінің таралуы х жəне у координаталарынан

тəуелді болмайды, өстік		симметрия	болады, ал		Лаплас	теңдеуі
қысқарады	артынша	жəне		, мұндағы с1 жəне с2мəндерін
анықтау керек тұрақты. Мейлінше			,	біздің есепте температура z өсінің
бағытына қарай өсуде, с1=Г деп			есертеуге болады. Нейтралды қатпар
кеңістігінде	кезінде, c2=t0, жəне			есептің	шешуі	мына өрнекпен

есептелінеді:

12.2 сурет – Геотермограмма теңдеуіне қорытынды.

Магманы жабатын барлық қатпарлардың жылулық көрсеткіші бірдей болатын болса, бұл шешім дұрыс болар еді. Бірақта олар əртүрлі. Сондықтан жалпы шешімнің түрі былай болады:

мұндағы		,-	i қатпарының қалыңдығы.
Бұл	сызықтық		теңдеу, сынған геотермограмма деп аталады. Бір i- теңдеуі
геотермограмма звеносы:					Бұдан:
Бұл	көрсеткіш		аз, сондықтан тəжірибеде геотермиялық				градиент	аталатын
			ірі	көрсеткіштерге	сүйенеді. Барлық жер үшін			орташа
көрсеткіш				, кейде əр жерде	көрсеткіші 0,2		ден 20	ге
дейін	өзгереді.		Сонымен қатар – геотермиялық			баспалдақ аталатын кері
көрсеткішті қолданады.
								(12.2)
Геотермиялық				градиент өзгерісін	жəне	геотермограмма		зерттеулерін

Жердің табиғи жылу өрісі əдісі құрайды.

Ұңғыма мен оларды қоршаған жыныстар арасындағы қалыптасқан жылу алмасының болуы (q = const), яғни бұрғылау ерітіндісімен тау жыныстары

54

арасындағы температураның теңдігі ұңғымадан геотермограмманы алудың қажетті шарты.

Геологиялық қималар кеңістігінде геотермиялық зерттеулер нəтижелері t = f(H) ұңғыма геотермограммасы сияқты, жылу кедергілері əр түрлі қабаттар шекарасына қарсы сынған сызықтар болып көрсетіледі(12.3сурет). Бұл

графиктер температуралық градиентте немесе ом заңы бойынша жылулық кедергісінде қайта есептелуі мүмкін, яғни q = const, онда iГ-ға пропорционалды. Сонымен қатар геоизотерма профилін тұрғызады (12.4сурет).

12.3 сурет – Геотермиялық градиент	жəне 12.4 сурет – Тұз үсті күмбезінің үстіндегі
геотермограмма графиктерінің түрі.	геоизотерма.
Геотермиялық зерттеулер	нəтижелерінің жоспарында изотермиялық

беткейдің немесе геоизотермия рельефінің картасы12.5 а жəне б суретінде көрсетілгендей бейнеленеді.

Ұңғымадағы жылу өлшеудің техникасы

Ұңғымалық өлшеулер үшін электрлік жəне электронды термометрлер

қолданылады.	Температура		датчигі	ретінде	металды	терморезисто
қолданылады.
ЗТемпературадан		металды	өткізгіш кедергісінің тəуелділігі, сызықтық
емес, бірақта	бірнеше	ондық	градус	диапазонында	температура	сызықтық
заңмен өзгері мүмкін:

12.5 сурет– Геоизотерма (а) жəне геоизотерма рельефінің картасы t=30" (б)

55

, мұндағы - кезіндегі өткізгіш кедергісі, ал α — температуралық коэффициент, 1-градус. Таза металдарда температуралық коэффициенті оң, оның көрсеткіші 0,0035 тен 0,0068 1- градус, жартылай өткізгіштерде бірнеше рет үлкен, бірақ ол температурадан тəуелді.

Электрлік термометрлерде 12.6 суретте көрсетілгендей сезгіш элементтің кедергіге ауысуы көпірлік сұлбаның көмегімен өлшенеді.

12.6 сурет –Электрлік термометриямен өлшеу сұлбасы.

Техникалық жəне геологиялық мəселелерді шешу үшін ұңғымалық термометрияның қолданылуы

Терең емес ұңғымалардың да табиғи жылу өрісін өлшеу тереңді геологиялық құрылысы жайлы белгілі бір қорытынды жасауға көмектеседі.

Мысалы, теригенді шөгінді жыныстарға қарағанда, тас тұзының жылулық кедергісі төмен, жылу ағынының тығыздығы шетіне қарағанда тұзды күмбез үстінде жоғары, сондықтан күмбездің ортасында тереңдеген сайын температура өседі (12.6, а сурет).

Антиклиналды қатпарлардағы сурет (12.6, б сурет).

12.6 сурет – Тұзды күмбез (а) жəне антиклиналды қатпар (б) үстіндегі жылу ағынының тығыздығы.

Бірақта геологиялық құрылымдарды іздеу үшін жер асты су алмасудың жылу өрісіне əсерінің жоғары болуына байланысты термометрия əдісі кеңінен қолданылмайды. Мысалы, осы себепке байланысты геотермиялық градиент

56

Новогрознен антиклиналының солтүстік қанатында 0,1330 С/м, ал оңтүстігінде - тек 0,0970 С/м тең.

Негізгі əдебиет 1 нег. [214-231], 2 нег. [173-176], [186-219]

Қосымша əдебиет 2 қос. [207-208] Бақылау сұрақтары

1.Ұңғымадағы жылу өрісінің аномалиясын тудыратын себептерді атаңыз.

2.Жылу өткізгіштің дифференциалды теңдеуін жазыңыз.

3.Температура өткізгіштік дегеніміз не?

4.Тау жыныстарының меншікті жылулық кедергісі неге байланысты?

13 дəріс. Ұңғыманың техникалық жағдайын бақылау əдістері
Қазіргі кезде геофизикалық əдістерінің көмегімен келесі: кеңістіктегі
ұңғыма бағанының жағдайын бақылау(инклинометрия); ұңғыма бағанының
профилін жəне диаметрін өлшеу(каверномер жəне профилимер); шегенделген
колонна сыртындағы цементтің сапасын тексеру; шегенделген колонналар
жағдайларын бақылау; жұту жəне ағын көздерінің орнынын анықтау; құбыр
сыртындағы циркуляцияны анықтау; ұңғымадағы бұрғылау аспабтарының
қысылып қалған орынын анықтауға; жасанды забой отырғызатын жерлерді,
ұңғымадағы мұнай жəне судың деңгейлерін анықтауда; қабаттың									сумен
жарылған (гидроразрыв) аймақтарын					анықтау,	ұңғымадағы темір		заттардың
орналасуын анықтау; цемент көпірлерін салуды жəне т.б. осындай мəселелерді
шешуге болады.
Геофизикалық		əдістердің			көмегімен		ұңғымалардың			техникалы
жағдайлары жайлы алынған мəліметтер
Ұңғыманың техникалық				жағдайы жайлы			геофизикалық			əдістермен
алынған мəліметтер, ұңғыма құрлысын жəне көтеріп-түсіру жұмыстарын сəтті
аяқтау үшін; кен орындарын игеруді бақылау үшін; эксплуатациялық жəне су
айдау ұңғымаларында жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін керек.
Инклинометрия. Бұрғылау жоспарында ұңғымалардың бұрғылануы тік
немесе берілген бағыт бойынша қарастырылады. Қаттылығы								əр		түрлі
қабаттарды	ашуға	жəне		тік	ұңғыманы		бұрғылау		кезінде		бұрғ
трубаларының	қисаюынан		тік		оқпандардың		ауытқуы туындайды, бұн
ұңғыманың қисаюы деп атайды. Инклиномермен оқпанының									көлденең
жазықтыққа	қатысы	бойынша		қисаюдың		құлау бұрышын			жəне		магнит
азимутын анықтайды. Оқпанының қисаюы жайлы мəліметтер									ең	бірінші
ұңғыма түбінің орнын, оның тереңдігін жəне қабаттардың орнын анықтау үшін
керек.
Кавернометрия. Бұрғылау кезінде ұңғыма диаметрі тұрақты болып
қалмайды, ол	тереңдікпен		жəне		уақытпен		өзгереді. Ұңғыма		диаметрі

номиналды (тұрақты) болуы, яғни долото диаметрімен сай келуі де немесе одан кіші болуы да мүмкін. Диаметр өзгерісін тау жыныстарының литология-

петрографиялық	құрамына	жəне	бұрғылау	технологиясына	байланысты
анықтайды.

57

Номиналды диаметр dH қатты (тығыз) өткізгіш емес тау жыныстарында

сақталады. Диаметрдің		үлкеюі dc>dH саздарды, аргелиттерді, тас тұздарды,
жарықшақты	жəне	каверналы	ізбестастарды	бұрғылауда	. байқала
Номиналды диаметрмен салыстырғанда ұңғыма диаметрінің кішіреюі өткізгіш
қабаттарға	бұрғылау	сұйықтығының	, өтуіфильтрленуі	жəне	ұңғыма

қабырғасына сазды қабыршақтың пайда болуынан болады. Тұз жəне аргелиттер қабаттарына қарсы каверна пайда болуын жəне сазды қабыршақтың ,өсуін шартты жағдайда бұрғылау сұйықтығымен анықталады. Ұңғыма ешқашанда бірқалыпты тік (вертикалды) болмайды. Сондықтан бұрғылау аспаптарын түсіріп-көтеру кезіндегі операциялар əрқашанда сол бұрғыланған ұңғыма қабырғасымен жəне біртіндеп жылжып отырады. Осындай жағдайда құлыпты

қосылыстар тау жыныстарын соғып, оларды бұзады, желобтар пайда						болады
жəне ұңғыма диаметрін ассиметриялы өсіреді.
	Ұңғыма диаметрінің нақты (фактический) өзгерісін өлшеу кавернометрия
деп	аталады. Бұл	өлшеулер	арнайы	кавернометр	жəне	профилиметр
аспаптарымен жүргізіледі. Каверномерлер, кавернограмма деп аталатын
тереңдік бойынша		орташа диаметрлерді үздіксіз жазады. Профилимерлер екі

немесе бірнеше жазықтықтағы диаметрлердің немесе ұңғыма радиусының өзгерісін өлшейді. Мұндай өлшеулерді үзіліссіз ұңғыма бағанының бойымен жүргізеді жəне осыдан алған диаграмманы профилеграмма деп атайды, олар жеке нүктелер үшін де орындалады.

Өлшеу элементтерінің құрылысына байланысты барлық ұңғымалық

аспаптар циркульды, фонарлы, ромбылы болып бөлінеді.
Ұңғыма	оқпанының	қимасының	пішінін(формасын)	зерттеу
профилиметрия деп аталады жəне профилимер аспабымен орындалады.
Профилиметрия мəліметтері технологиялық операцияларды жоспарлау үшін,
яғни ұңғыманы шегендеу жəне оның өтуін(проходка) тексеру.				Ұңғыма
қимасында желобтар профилимерлер көмегімен			анықталады. Бір жазықтықта

орналасқан бұл аспаптың каверномерлерден ерекшелігі əр жұп рычагтың көрсеткіштері бөлек тіркеледі. Желобтардың барлығын анықтағаннан кейін ұңғыманың көлденең қимасын бөлшектеп қарастырады. Бұл мақсатты орындау үшін өлшеу -сегіз өлшеуші рычагы бар профилимер-радиусты СПР аспабын қолданылады. Ұңғымада өлшеулер дискретті нүктелер бойынша жүргізіледі. Аспапты өлшеу жүргізілетін интервалға орналастырады жəне əр сегіз өлшеуші рычагтан кезек-кезек көрсеткіштерін алады. Азимут бойынша келтірілген

өлшеулер, ұңғыманың	көлденең	қимасының	диаграммасын	тұрғызуға
мүмкіндік береді.

Цементтелу сапасын бақылауды құбыр сыртындағы кеңістікте цементтің орнын, цемент тасындағы ақауларды,жыныс-цемент арасындағы байланыстық нашар бөліктерін анықтау мақсатында жүргізіледі.

Қабаттық наклонометрия. Ұңғымамен қиылысқан қабаттардың құлау бұрышы мен азимутын анықтайды. Қабаттық наклонометрияның ұңғымалық аспабы 3-датчиктен тұрады, бір-біріне 1200 бұрышпен орналасқан көлденең жазықтықта диаграммаларды жазуға негізделген.

58

Шегендеуші құбыр тізбегінің дефектометриясы(ШҚТ) шегендеуші құбыр тізбек жағдайын қадағалауды жəне одан ақау табуды мақсат. етеді Ұңғымаға түсірілген ШҚТ-нің сипаттамаларына, мыналар жатады: тізбектің ішкі диаметрі, қабырға қалыңдығы, перфорация нəтижесіндегі муфтты жалғасыдың орналасуы жəне құбырдың түзулігінің бұзылу бөлігі, жарылым жəне коррозия, құбырды тау жыныстарымен "ұстаудың" орналасуы.

ШҚТ жағдайын қадағалау үшін механикалық, радиоактивті, индуктивті жəне оптикалық əдістерді қолданады.

Ұңғымалық расходометрия жəне дебитометрия

Ұңғыма оқпанында айналатын сұйық немесе газ көлемдері, тереңдікті расходометрия мен дебитометрия арқылы жазылып алынады. Расходометрия əдісімен ұңғымаға айдалатын су шығынын есептейді. Ал дебитометрия əдісімен

–мұнай мен газ жəне олардың сумен араласу ағынын есептейді. Расходомердің

расходомерден	айырмашылығы	ондағы	тереңдік	аспаптың	корпусының
диметрінде. Дебитомерге қарағанда расходомерд ол үлкен, себебі, біріншісі
айдамалау ұңғымаларда үлкен көлемді сұйықты өлшеу үшін арналған, яғни
2000-нан 5000 /сут. Расходометр		мен	дебитометр	механикалық жəне

термокондуктивті болып екіге бөлінеді.

-тіркеу тəсілі бойынша-автоматты(сигналдарды тіркеу қондырғы ішінде жүзеге асырылады) жəне дистанциялық (тіркеуші сигналдар жер бетіне сызықтық байланыс арқылы беріледі),

-өлшеу шарты бойынша-пакерлі жəне пакерсіз Термокондуктивті расходомер мен дебитомер жұмысы жылу санын

анықтауға негізделген, ол жылынған денеге үздіксіз жылу береді, сонымен қатар ол сұйық пен газ ағымында орналасады. Көлемдік сұйық шығымына байланысты берілген жылу саны арқылы сызықты ағын жылдамдығын көреді.

Пакерлер өлшенетін сұйық немесе газ ағынының аспаптың айналу ағымы арқылы бағытталуына арналған. Пакерленген қондырғы пакердің өзінен жəне пакерді ашып, жабу үшін қолданылатын жетектеуіштен тұрады. Пакерлердің келесі түрлері қолданылады.

1)Гидравликалық, насос көмегімен ашылатын;

2)Механикалық, қозғалтқыштар жəне реле арқылы ашылатын;

3)Манжетті, басқарусыз.

Пакерлердің əр түрі ұңғыма оқпанының толықтай немесе жартылай жабылуын қамтамасыз етеді, сондықтан қондырғының теңселмелі каналы арқылы барлық ағын немесе ағынның бір бөлігі ғана өтеді.

Жер бетінде басқару арқылы бірнеше рет ашылатын жəне жабылатын көбіне механикалық пакер аспаптары кең таралған. Пакерлі аспаптың құрылымымен ерекшеленетін механикалық расходомердің жəне дебитомердің бірнеше трубина түрлері жасалынған.

59

13.1сурет – Тереңдік мехеникалық дебитомер (расходометр) сұлбасы (а) тұйықталған жəне (б) тұйықталмаған.

Механикалық дебитомер (расходомер) сұйық жəне газдың жылдамдық ағымын тахометриялық шығарушы ретінде көрсетеді. Жылжымалы флюид ағымымен айналатын трубина, сезімтал элемент ретінде қолданылады.

Трубинаның айналу жылдамдығы электрлік сигналдары токтың магниттік ажыратушысы арқылы жасалынады (13.1 сурет). Ось айналысында шайқалатын

6, магнитты стрелкамен өзара əсерлесетін2, трубина	роторына сақиналы
магнит жалғанған 3. Уақытты көбейту үшін, электрлік	тізбек жабық болған

кезде, уақытты көбейту үшін қосымша магнит қолданады4. Егер тізбек тұйықталып қалса, сызық байлынысына токтың электрлік импульсі түседі. Трубинаның айналу жылдамдығы сұйық немесе газдың өлшенетін дебит көлеміне тура пропорционал.

Соған сəйкес, дебит болған сайын импульс бірлік уақытында өлшенген каналға тез жетеді. Тоқты ажыратудың магниттік байланысы, трубинаның айналу жылдамдығы 3000 обор/мин қа дейін аспаптың тұрақты жұмыс жасауын қамтамасыз етеді.

Жер бетіне сызықтық байланыс бойымен келетін импульстардың жиілігі жиілік өлшеуіш блок арқылы пайда болады жəнетіркеуші құрал арқылы тіркеледі. Дебитомер мен расходомердің келесі түрлері бар: РГТ – 1, ДГД-6Б, РГД-2М, РГД-3, РГД-4, РГД-6Г. Бұл құрылғылардың жұмыс істеу əдісі бірдей, бірақ олар пакерлеуші қондырғылардың құрылымы мен олардың қолдану тəсілдерімен ерекшеленеді.

Негізгі əдебиет 1 нег. [98-123], [312-319], 2 нег. [173-176], [186-219]

Қосымша əдебиет 2 қос. [207-208] Бақылау сұрақтары:

1.Кавернометр əдісі не үшін керек?

2.Инклинометр əдісімен шешілетін мəселелер.

3. Ұңғыманың	техникалық	жағдайын	бақылау	үшін	қандай	əдіст
қолданылады?

4.Каверномердің құрылысын айтыңыз.

5.Ұңғымалық профилеметрияның қолданылуы.

60