baigazieva_kasipshilik_umk_kz

14 дəріс. Мұнай-газ кен орындарын игерілуін бақылайтын
геофизикалық əдістер
Мұнай газ кен орындарын игеру процессін геофизикалық əдістермен
келесідей мəселелерді шешуге болады:
1. Мұнай-су, газ-мұнай, газ-су жапсарларының	орын ауыстыруын	жəне
алғашқы орналасқан жерін (тереңдігін) анықтау, мұнай мен газды койнауқаттан
сумен ығыстыру кезінде немесе басқа да	тəсілдермен əсер	еткенде
жылжуларын бақылау;

2.Қабатқа айдамаланған судың жылжу фронтын (алдыңғы бағытын) бақылау;

3.Тұщы жəне минерализацияланған сумен өнімді қабаттардың сулануын жəне ұңғымаға судың келген орнын белгілеу;

4.Құбыр сыртындағы кеңістікке немесе мұнай, газ ағынының жəне қабат суының бір қабаттан екінші қабатқа өтуін анықтау;

5.Қабаттың мұнай беру бағасын жəне мұнайды ығыстырудың соңғы коэффициентін анықтау;

6.Қабаттың сіңіру мен беру профилін анықтау;

7.Ұңғыманың дебитін бағалау;

8.Флюидтер құрамын жəне т .б анықтау.

Ұңғыманың дебит көрсеткішін жəне дебит профилін анықтау дебитометрия жəне расходометрия мəліметтері бойынша арнайы ұңғымалық аспаптармен анықталады.

Ұңғымаға түсетін флюидтердің құрамы арнайы аспаптармен анықталады, олардың жұмыс жасау принципі сұйықтықтың электрлік, жылулық жəне тығыздық қасиеттеріне негізделген.

Мұнай жатындарының құрылысы.

Қазіргі кезде қабат көлемдерінің немесе аймақтарының қанығуыннан құралған мұнай жатынының (14.1.сурет) келесі түрін ұсынуға болады: 1) газды тақия (газовой шапки); 2) шекті мұнай қанықтылық; 3) толық қанықпаған; 4) ауыспалы; 5) сулы.

14.1 сурет – Газды тақиямен (газовая шапка) мұнай жатынының құрылысы. Аймақтар: 1 – газды; 2 – шекті мұнай қанықтылық, 3 –толық қанықпаған, 4 – ауыспалы, 5 – сулы, 6 – жатынның сыртқы жиектік бөлігі; 7 – ортасында ауыспалы аймағы бар жатынның

ішкі жиектік бөлігі.

Шекті мұнай қанықтылық аймағы көрсеткіш жағдайынан тəуелді емес, мұнай қанықтылық коэффициентінің Кнкр шектік(критический) мəнімен

61

сипатталады. Осындай жатын бөлігінен сусыз мұнай алынады. Толық қанықпаған аймақта мұнай қанықтылық коэффициенті Кн шекті(критический) көрсеткішінен төмен мəнге ие.

Ауыспалы аймақ қабаттан таза мұнай мен таза су алынатын бөліктерін бөліп тұрады. Бұл аймақта мұнай жəне еркін сулар кездеседі. Ауыспалы аймақ көлемі қабаттың коллекторлық қасиеттерімен жəне мұнайдың реологиялық ерекшеліктерімен шартталған. Оның қалыңдығы 0,3-8 м дейін жəне оданда жоғары болады. Сулы аймақтан сынамалау кезінде таза су алынады.

Ауыспалы жəне толық қанықпаған аймақтарды қосқанда қалыңдықтары 50м жəне одан жоғары болады. Ауыспалы аймақты болуы мұнайды жəне суды дифференциациялау процессі бітпегендігімен түсіндіріледі.

Жатында ауыспалы жəне толық қанықпаған аймағының көлемді болуы, арнайы əдістер бойынша, жатынның шеткі аймақ бөлігінің мұнай қанықтылығы

төмендігін ескеріп қорларды есептеуді іске асыру керектігін білдіреді.
Əдебиеттерде мұнай-су, газ-су	жапсарларының	орынын	анықтаудың
бірдей мəндері көрсетілмеген. М. А.	Жданов СМЖ	ауыспалы	аймақтың

ортасынан белгілеу керектігін ұсынады. Н.Н.Сохранов – ауыспалы аймақтан 1,0-1,5 м жоғары белгілеуді ұсынады. Б. Ю. Вендельштейн СМЖ жəне ГСЖ сынамалау кезінде аздап қабат суымен шыққан мұнай немесе су коллектордан жоғары ауыспалы аймақ тереңдңгңнде деп болжайды. Іс жүзінде СМЖ жəне ГСЖ орынын кей кездері ауыспалы аймақтың жабыны мен табаны бойынша белгілейді

CMЖ жəне ГСЖ жылжуы. Шегенделген ұңғымаларда кен орындарын игеру кезінде СМ Ж жəне ГСЖ жылжуын бірнеше əдістермен белгіленеді.

1. ГСЖ нейтронды гамма каротаж бойынша оларда көрсеткіштері жоғары болады. Егерде, қабат құрамында хлор бар минерализацияланған қабат суымен қаныққан болса ғана СМЖ анықталады, онда НГК қысығында көрсеткіштер жоғары болады (14.4 сурет).

	14.4 сурет –НГК əдісімен СМЖ анықтау.	14.5 сурет –	Суллы коллекторларды		жəне
		МСЖ	нейтрондық	жəне	электрлік
	1 – сулы құмтастар, 2 – мұнайлы құмтастар,

3- саздар

əдістермен анықтау.

1 – мұнайлы құмтастар; 2 – сулы құмтастар; 3 – əктастар; 4 – саздар.

2. ИННК көрсеткіші бойынша –жылу нейтрондарының өмір сүру уақыты жəне диффузия коэффициенті өзгерістерімен анықталады. Стационарлы əдістерінің СМЖ жəне ГСЖ анықтау кезінде олардың өлшеу тереңдігі аз жəне ұңғыма диаметрі, цемент сақинасының қалыңдығы, жуу сұйықтығының құрамы мен

62

қабат cуының минерализациясы əдісің көрсеткішіне біршама əсер етеді, осыған

байланысты	перфорация	жасалған	қабаттар	мен	қабат
минерализициясы төмен болған кезде, стационарлы əдістің тиімділігі төмен.

3. ИНГК (импулъсті нейтронды гамма картаж) перфорацияланған қабаттарда

СМЖ	жағдайын		анықтауға	мүмкіншілігі ,		соныменмол	бірге,	оның
көрсеткіштері		жуу	сұйықтығының		өтуінен	өзгерген. Қабаттың		жақын
аймағының əсері аз.

4. Радиактивті изотоптар əдісінің мəліметтері бойынша қабатқа тоғытылған судың жылжуын бақылау сутекті–трития изотоп көмегімен шешіледі. Тоғытылатын судың құрамына трития қосуы арқылы, тоғытылған судың таралу жылдамдығы мен бағыты жайлы мəлімет аламыз.

14.6 сурет –ИННК жəне жылулық ННК диа-				14.7	сурет	–	Радиохимиялық		əдістер
граммалары бойынша СМЖ анықтау				мəлімет-терімен сулану интервалын, ал
1 –	мұнайлы	құмтастар; 2 –	сулы	ұңғымадағы флюид түрін мен шығару
құмтастар.	Үзік	сызықтармен	бақылаупрофилін - əр				түрлі геофизикалық		əдістер
өлшеулері көрсетілген.				мен	анықтау		мысалы	келтірілген. I, II –
				суланғанға дейінгі жəне кейінгі тіркелген
				ГК қисықтары. 1 – саздар; 2 – құмтастар;
5. Мұнай	жатындарын		игеру		,кезіндерадиогеохимиялық				əдістердің
мəліметтері бойынша мұнайды ығыстыру						кезінде		алдыңғы	(фронтшеп)

бөлігінде, концентрациясы жоғары радий өрісі туындайды жəне ыдырауырадиогеохимиялық эффект болып табылады. Тоғытылатын судың құрмындағы жоғары концентрациялы радиоактивті элементтер ұңғыма түбіне жəне цемент тасының бетіне радиоактивті тұздардың жиналуынан, суланған қабат бөлігінде табиғи радиоактивтілік жоғары аномалиялармен бірге .жүредіСуланған

интервалды	анықтау үшін, суланғанға	дейінгі	жəне	кейінгінің	табиғи
радиоактивтілік қарқындылығын өлшеу		арқылы	іске асады. Суланған қабат

бөлігінің табиғи радиоактивтілігі жоғарлайды, ал мұнайлы бөлігінің гамма активтілігі өзгермейді. Минерализациясы əртүрлі сумен мұнайды ығыстыру

кезінде ұңғымадарадиогеохимиялық эффект байқалады.
Өнімді	қабаттардың тұщы сулармен	суланған	бөлігін анықтау.
Мұнай ұңғымаларын игерудің белгілі бір сатысында, қ баттар			тоғытылған
тұщы сумен сулана бастайды. Қабаттардың тұщы сулармен суланғанын, келесі
əдістермен	анықтауға болады: шегенделмеген	жəне полимерден жасалған

63

арнайы	құбырлармен	қоршалған		ұңғымаларында			электрлік; болатəдіс
құбырлармен шегенделген			ұңғымаларда		радиометрия			жəне	термометрия
əдістері.
Шегенделмеген		ұңғымаларда		минерализацияланған					сумен	өнімді
қабаттың сулануын көрінерлік кедергі жəне индукциялық əдістер көмегімен
анықтайды, оларда су түсіп жатқан интервалдағы қабаттың меншікті кедергісі
біршама	төмендейді.	Қабат	тұщы		сумен	суланған			кезде	суланға
интервалдарды анықтау кедергі əдісімен шешілмейді. Қабаттың тұщы сумен
сулануын	өзіндік поляризация		əдісінің	қисығымен		анықтауға		болады. Өнімді

қабаттың суланған бөлігін саздарда «нолдік сызықтың» Ucn потенциалдарының көрсеткіштерінің теріс жағына жəне тұщы сумен суланған интервалында потенциалдар шамасының Ucn көрсеткіші оң жағына ауытқуы бойынша белгіленеді (14.8 сурет).

14.8 сурет– тұщы	сумен	суланған14.9 сурет – активтелген сұйықтықты тоғытқаннан
қабаттарды бөлу.		кейін IgH өлшеу арқылы суланған қабатты табу.

Өнімді қабаттардың тоғытылған тұщы сумен суланған бөліктерін, келесі əдістер көмегімен анықтайды:

1. Изотоптар əдісінде, қабаттың мұнайлы жəне сулы бөлігіне таңдап кіретін сұйықтық тоғытылады. Бұл құрамында калций жəне магний иондары бар сұйықтықты, қабатқа тоғыту кезінде сумен реакцияласу нəтижелерінде

ерітіндіден	коллекторлар	қуыстарын	бітейтін	нафтенді	қышқылдардың
калцийлік	жəне магнилік	тұздары пайда	болады. Осының арқасында сулы

қабатқа активтелген ерітіндінің өтуі терең болмайды. Қабаттың мұнайлы бөлігіне активтелген сұйықтық көп мөлшерде жəне тереңірек өтеді, өйткені су құрамында калций жəне магний иондары көп емес(14.9-сурет). Активтелген су қабаттың суланған бөлігіне қарқынды өтеді, алактивтелген мұнай қабаттың мұнайлы бөлігіне өтеді. Активтелген суды тоғыту кезінде гамма-белсенділіктің жоғары көрсеткіштерімен сулы қабаттар, ал активті мұнай тоғытылған кездеқабаттың мұнайлы бөлігі көрсетіледі.

2. Ультра		дыбыс		мəліметтері	бойынша, мұнайлы		жəне	сулы
коллекторларда		қабат	сұйықтығының			минерализациясына		қарамастан,
акустикалық	параметрлерінің			көрсеткіштері		бір-бірінен	ерекшеленетінін

64

бекітті. Қабаттың қанығу сипатын бағалау кезінде негізгі параметрлері болып амплетуда түріндегі сигналдардың басылуы немесе қабат бойынша екі базалы өлшеуде тіркелген, бойлық толқынның энергиясы есептелінеді. Көбінесе төменгі жиілікті əдістер қолайлы.

3.Қышқылдар енгізілген əдістер бойынша. Қабаттың сулы жəне мұнайлы бөлігінде қышқыл мен сутек мөлшері əр түрлі жəне бұл əр түрлілік 15-17% құрайды. Қабаттың қышқыл енгізілген бөлі, гаммаі-сəулелену диаграммаларында теріс аномалиялармен ерекшеленеді.

4.Қабатты сынамалау бойынша. Қабаттың қаныққан бөлігінің түрін,

сұйықтықтан	алынған үлгілерді көмірсутекті газдардың кешенді құрамы
бойынша анықтайды. Тұщы сумен суланған коллекторлар құрамында метан
мөлшері65%, ал мұнайлы коллекторларда-60% төмен.
5. Сезгіштігі жоғары		термометрия	əдісі. Мұнайды	сумен	ығыстыру
кезінде	тоғытылатын	жəне	қабаттық	су	температур

айырмашылығынан қабаттың температурасы өзгереді.

Əдетте, тоғытылатын су температурасы қабаттан төмен, сондықтан суланған қабат термограммасын геотермиямен салыстыру кезінде, олардың аномалиялары теріс болады (14.10 сурет).

14.10 сурет – Термометрия əдісімен суланған				14.11сурет – Шегенделген ұңғымадағы
қабаттарды анықтау.					Термометрия əдісі.
1 – сулы құмтас; 2 – саздар,			h – тоғытылған
сумен суланған қабат бөлігі; Г –
геотермиялық градиент қисығы
Жұмыс жасап тұрған жəне тоқтатылған ұңғымаларда сулы, мұнайлы,
газды интервалдарды бөлу үшін, сезгіштігі жоғары термометрия əдісінде
дроссельдік эффект (Джоуль томсон эффетісі) тиімді. Бұл эффект кезінде
температура	t келесі өрнекпен анықталады:				t = ξt p,	мұнда	р = рп - р3 –
қабатқа депрессия;		рп,	р3 – қабат жəне забой(ұңғыма түбі)				қысымы; ξt –
Джоуль – Томсон коэффициенті, ұңғыма түбіндегі температураны (t'3 мен t"3)
жəне қабаттың екі			режимде жұмыс жасау кезіндегі қысымды өлшеуг
негізделген,	келесі	формуламен есептелген ξt=(t'3 — t"3)/(p'3—p"з). Қабаттың
қанығу	сипатын		анықтауға	негізделген		қабат	сұйықтықтарыныңt
коэффициентері əр түрлі:			су үшін 0,0235-10 -5,		мұнай үшін (0,01-0,06) 10-5, газ

65

үшін [(-0,25)-0,4) 10-5° С/Па. Есептеулер қабатқа 2*10-6 Па депрессия жасау кезіндедросселдік эффект əсерінен температура мұнай-газ жапсарында 5,8 ден 9,2 0С, су-мұнай жапсарында 0,33тен 0,730С жəне газ-су жапсарында5,47 ден 8,470С өзгереді. Ұңғыманы тоқтатқанға дейінгі жұмыс жасайтын қабаттарда температуралық аномалияның қалыптасуы, тоқтатылған ұңғымаларда мұнайлы жəне сулы қабаттарды бөлуге мүмкіндік береді. Геотермиялық градиентке қатысты температураның оң аномалиялары бойынша-мұнайлы интервал, теріс аномалиялары бойынша–сулы интервалдарды анықтауға болады. Мұнайлы жəне сулы қабаттарға қарсы максималды температуралық эффект алу үшін, сезгіштігі жоғары термометрия əдісіменұңғыманы тоқтатқаннан кейін 2-3 тəуліктен асырмай зерттеу жүргізу керек. Сезгіштігі жоғары термометрия кезінде сезгіштігі 0,020С термометр қолданады.

Негізгі əдебиет 1 нег. [336-363] Бақылау сұрақтары:

1.Мұнай қанықтылық коэффициентіне анықтама беріңіз.

2.Мұнайға қаныққан коэффициенті қандай аралықта өзгеруі мүмкін?

3.Суға қаныққан коэффициенті қандай аралықта өзгеруі мүмкін?

4.Қабат құрамындағы мұнайды, сандық түрде МЭК бойынша анықтауға болады?

5.Кедергінің жоғарлау коэффициенті дегеніміз не?

15 дəріс. Ұңғымада жүргізілетін ату-жару жұмыстары. ҰГЗ-бақылау мəліметтерін талдау мен өңдеудің автоматтық жүйесі. Қазіргі уақыттағы өңдеу кешені

Ұңғымаладағы ату-жару жұмыстарына жыныстан үлгі (ұңғымаалу қабырғасынан), шегенделген құбырды тесу, торпедалау жəне т.б. кіреді.

Жыныстан үлгі алу. Геологтар бұрғыланған ұңғыманың геологиялық қимасы жайлы мəліметтерді бұрғылау кезінде алынған тасбағанды зерттеу арқылы алады жəне каротаж бойынша нақтылайды. Бұл мəліметтер жеткіліксіз немесе қарама-қайшылық тудырған кездерінде, геологиялық қиманың құрылысын «грунтонос» көмегімен ұңғыма қабырғасынан алынған үлгілермен нақтылайды. Үлгі алу жұмыстары геофизиктердің көмегімен көтеріп-түсіргіш каротаж станция жабдықтарымен жəне кабелдерімен іске асады. Бүйірден атылатын «грунтоносты» қолдану кеңінен тараған (15.1 сурет).

66

15.1 сурет-Бүйірден атылатын	15.2 суретДискілі «грунтонос»
«грунтонос» сұлбасы.	сұлбасы (Р.Дебранд бойынша)
Мұндай «грунтонос» оқпаны бірнеше	қуыстары бар көлемді корпустан

тұрады. Əрбір қуыстардың артында оқ-дəрі салынған қалыптар орналасқан. Оқдəрі қалыптарында электрлік тұтандырғыш бар. «Грунтонос» кабелге жалғанып керекті тереңдікке дейін түсіріледі. Электрлік тұтандырғыш арқылы электр тоғын жібереді, ол оқ-дəрісі бар қалыпты жандырады. Жарылыс болып оқпанна шаппа (боек) ұшып шығып ұңғыма қабырғасына қадалады, оның іші тау жыныстарымен толады. Шаппа жынысқа терең кірмейтіндей(тау жыныстарының қатталағына байланысты0,5÷6гр оқ-дəрі қолданады) бəрі

есептелінеді. Жарылыстан	кейін кабелді лебедкаға орайды«грунтонос»
көтеріліп шаппаны ұңғыма	қабырғасынан суырып алады. Бір «грунтонос»

оқпанында 10-нан 30-ға дейін қуыстар болады. Осындай атылатын «грунтонос» түрлерінен басқа атылмайтын (сверлящие и фрезерующие) түрлері де болады.

Мұнай жəне газ ұңғымаларында ұңғыма қабырғасынан алынған үлгілер

бойынша геофизикалық мəліметтерді		талдауды нақтылайды, қабаттардың
мұнай қанықтылық жəне олардың коллекторлық қасиеттері жайлы нəтижелерді
тексереді.
Шегенделген	колонаны	перфорациялауҰңғымаға	қабаттан
флюидтердің түсуін	қамтамасыз ету	үшін жəне мұнайлы	немесе газды

қабаттарды ашу үшін шегенделген колоннаны перфорациялау (тес) керек. Оқты перфораторлардың жұмыс жасау принципі бүйірден атылатын«грунтонос» сияқты, тек олар шегенделген колоннаны, цемент тасын тесіп жəне қабатқа3040см дейін кіретін болат оқтармен зарядталған. Оқты перфораторлар жұмыс істеуі біруақытты жəне селективті болып бөлінеді. Біруақытта жұмыс істейтін перфораторлардың оқтары біруақытта атылады, ал селективтіде бірінен соң бірі, бірбірлеп атылады. Ұңғымалардағы перфорация жұмыстарының ең көп

тарағаны	куммулятивті		перфорация. Оның	конструкциясы		мынандай
бөліктерден тұрады: жарылыс затынан (гексоген) детонатор, темір воронкадан,
қоршаушы	корпустан.	Кумулятивті зарядоқсыз		кіші	өлшемді	қуыстарды
атқылауда	өте үлкен	нəтиже	береді. Мұндай зарядтың		жарылуы	барысында

кумулятивті қуыстың (выемка) бетінде түзілген толқындар металл воронканы жоғары қысыммен сығады. Осы кезде воронка іш жағынан ериді де, жарылыс

нəтижесінде кумулятивті заряд осі			бойымен жылдамдығы өте жоғары(8-10
мың	м\сек) жартылай	сұйық	металлдың	жіңішке	ағысы	атқылайды.
		3	ағыс құбырда	жəне цемент сақинасында
Жылдамдығы 300 мың кг\см бұл
едəуір тереңдікке дейін қуыс түзеді. Кумулятивті заряд қалыңдығы 24 мм болат
пластинаны жəне бүтіндей		цементтелген колоннаны300 мм			дейін тесіп	өтіп,

10-12 мм диаметрлік қуыс беру мүмкіндігі бар. Зарядтарды герметизациялау бойынша куммулятивті перфораторлар екі топқа бөлінеді: 1) корпусты; 2) корпуссыз.

1) Корпусты куммулятивті перфораторлары қолданыс уақытына қарай, көп ретті жəне бір реттіболып бөлінеді. Корпусты куммулятивті перфораторда

заряд детонацияланбайтын жарылыс патроны герметизацияланған болатты

67

корпустың ішінде орналасады. Көп ретті куммулятивті перфоратор10-50рет атуға дейін шыдайды. Ал, бір реттік, мысалы: ПКО жəне ПКОС типтілері бір рет қолданылады. Атылған кезде корпусы толығымен сынып бітеді.

15.3. суретОқты перфораторлар		15.4. суреткуммулятивті перфоратордың
қондырғысының құрылысы.		жұмыс жасауы.
2) Корпуссыз куммулятивті		перфоратордың ленталық	айта	кететін
болсақ, оның жұқа темір лентаның ішінде герметизацияланған				зарядтар
орналасады. Детонациялайтын	бау	алюминді, ал жарылыс патроны жəне
шойын жүгі, шыны ішіне бекітілген. Бұл перфораторлар жарылыс кезінде
толығымен қиратылады, бірақ корпуссыз перфораторлардың тесу қабілеті,
корпусты перфораторларға қарағанда өте жоғары болады.
Ұңғыманы торпедалау.	Торпедалау деп - ұңғымадағы		жарылысты

айтамыз. Торпедалауды бұрғылау процессі кезіндегі əртүрлі қиыншылықтарды, яғни қатты тау жынысы, темір заттар немесе қашаудың қысылып қалуы жəне

фильтрлерді тазалау, ескі мұнай-газ кен орындарын қайта жандандыру сияқты
жұмыстарда қолданады. Ядролық жарылыс кезінде тау жыныстарында миллион
атмосфера қысым тудырады. Тау жыныстарының жартысы газға айналады. Тау
жыныстарында көп деген 100м ге дейін ұзындыққа өтетін жіңішке жарылымдар
пайда	болады.		Нəтижесінде		тау	жыныстарының өткізгіштігі жоғарлап,
ұңғымада мұнай жəне газ дебиті артады.
Бірақта		ұңғымада		ядролық жұмыстар жасаудың жақсы нəтижелерінен
басқа	да, жер		асты	суларын	радиоактивті		элементтермен улайтын	теріс
залалдары бар
ҰГЗ-бақылау мəліметтерін талдау мен өңдеудің автоматтық жүйесі.
Ұңғымада геофизикалық зерттеулер арнайы құрылғылар көмегімен жүргізіледі.
Оларға бір-бірімен байланыс каналыгеофизикалық кабельмен қосылған жер
бетіндегі жəне жер астындағы (ұңғыма ішінде) аппаратуралары, сонымен бірге,
жабдықтардың ұңғыма бойымен қозғалуын қамтамасыз ететін көтеріп-түсіргіш
механизмі		жатады. Бұл		құрылғылар		автоматты	каротаж станциялары	деп
аталады.

Жер бетіндегі аппаратуракаротаж станциясының лабораториясы деп аталады. Мұнда өлшеушіион аппараттары, қорек көздері, бақылау жабдықтары орналасқан. Жер астылық геофизикалық аппараттарға ұңғымадағы əртүрлі физикалық параметрлерді анықтауға арналған өлшеуіш құрылғылар

68

құрамасы жатады. Мəліметтер ұңғымалық жабдықтан жоғарыға геофизикалық

диаграмма болып шығады. Мəліметтердің тереңдігі тіркелген аралыққа сəйкес

болып, сол аралықтың геофизикалық параметрін көрсетеді.

Кешенделген

жəне

жинақталған

ұңғыма

жабдығы

көп

каналд

телеөлшеуші

жүйені

қолданудың арқасында, аспапты бір түсіріп-көтеру

арқылы бірнеше физикалық параметрлерді тіркеуге мүмкіндік береді.

Ұңғыма жабдықтары жоғары қысымда(120 МПа дейін), температурада

(250º),

ішкі

ортаның

химиялық

агрессивтігінде(

тұздардың,

мұнай

мен

газ

ерітіндісінде) жұмыс істейді. Ұңғыма бойымен қозғалғанда олар механикалық

қозғалысқа ұшырайды. Ұңғыма жабдықтарын ұңғыма сағасына көтеріптүсіру

подъемниктің, кабельдің, ілінген

жəне бағыттаушы

роликтердің

көмегімен

жүргізіледі.

Кабельдің түрі

мен ұзындығына қарай мөлшері мен конструкциясы

əртүрлі

лебедкалы

полъемникті қолданады. Лебедка подъениктің арнайы

металл кузовында орналасқан, ол өздігінен қозғалатын құрылғы. Кабельді

көтеріп-түсіру лебедканың көмегімен іске асады. Лебедканың барабаны

тежеуішпен

қамтамасыз

етілген. Қозғаушыдан

барабанға

келетін

беріліс

кабельдің көтеру жылдамдығын40-1000 м/сағ диапазонында өзгертуге жəне кабельді баяу түсіруге мүмкіндік береді. Подъемниктің лебедканы басқаруға, оның кабелін түсіріп-көтеруге мүмкіндігі бар жəне онда кабельдің қозғалу

жылдамдығын, түскен			тереңдңгң	мен	ауырлығын		өлшеуші	жабдықтар
орналасқан. Сонымен бірге, жарықтық сигнализация мен екі жақты байланыс
(бұрғылау	мен	лаборатория		аралығында), кузов		пен	ұңғыма	сағасын
жарықтандыратын құрылғы жəне т.бгеофизикалық						зерттеудегі монтаждық
жұмыстарды	жүргізу		үшін əртүрлі жабдықтар			орналасқан. Геофизикалық

зерттеулер процесінде аспаптың тереңдігі, оның ұңғыма бойымен қозғалу жылдамдығы мен кабельдің ауырлығы туралы мəлімет белгілі болуы керек.

Одан басқа, ұңғыма бойымен қозғалған аспаптың	тереңдігі, өлшенген
геофизикалық параметрлердің қисығы диаграммаға сəйкес келуі керек.
Бұл бағыттаушы жəне ілінген роликтердің	тереңдікті, ауырлықты
көрсететін құрылғын қабылдау арқылы іске асырылады.

Блок-баланс кабельді ұңғымаға бағыттаушы жəне ілінген роликтен тұрады. Олар ұңғыма сағасының үстіне жəне бұрғы жабдығымен ротор столына қыстырылған құрылғы.

Каротаж станцияларындағы кабельдің қозғалуын бақылаушы барлық аспаптар арнайы бақылау панелінде орналасқан. Олардың негізгі элементтері төмендегіше:

1.тереңдік санағышондық нумератор;

2.кабель қозғалысының жылдамдығын көрсеткіш- сельсин-қабылдағыштың валына орналасқан фотодиодты беріліс.

3.кабельдің ауырлығын көрсеткішауырлық беріліс.

Геофизикалық кабельдер зерттеулерді, ату-жару жұмыстарын жəне əр тығыздықта, əр құрамда, əр температурада, əр қысымда сұйықпен не газбен

69

толған ұңғымадан тау жыныстарынң үлгісін алу жұмыстарында аспаптарды

көтеріп-түсіруге арналған.
Кабель	арқылы	ұңғыма	аспабына	қорек беріледі	жəне өлшенге
сигналдар жер бетіндегі қабылдаушы аспаптарға беріліп, олар сонда тіркеледі.
Сонымен бірге, кабельді ұңғымадағы аспаптың тереңдігін анықтау құралы
ретінде қолданылады.
Геофизикалық		параметрлерді		-тіркеуөлшенген	өлшемдерді
материалдық	түрге келтіріп, сақтау		үшін жүргізілетін символдық мəлімет. Ол

аналогты жəне цифрлі тіркеу болып бөлінеді. Аналогты тіркеу өлшенген
өлшемдердің өзгерісін график түрінде(қисық, геометриялық жатыс не кескін
түрінде) көрсетеді. Мұның дəл өлшеуге, бөгеттерді ұстаудағы əлсіздігіне жəне
алынған мəліметтерді өңдеп-талдау үшін компьютерге енгізуге байланысты
кемшілігі өте көп. Осы кемшіліктердің орнын цифрлі тіркеу толтырады. Цифрлі
тіркеу өлшенген өлшемдердің физикалық белгілерінсандар				не əріптер
кодымен (қағаз, магнит лентасы не проволка) көрсетеді. Бұл əдістің үлкен
артықшылығы-	мəліметтерді	компьютерге	енгізу	өте ,	ыңға
автоматизацияны толық қамтып, жұмыс өнімділігін арттырады.

Негізгі əдебиет 1 нег. [308-324], 2 нег. [215-220]

Бақылау сұрақтары:

1.Қабаттан үлгі алу қандай мəселелерді шешеді?

2.Бүйірден атылатын «грунтонос» құрылысын айтыңыз

3.Ұңғымада перфорация жұмыстары не үшін жүргізіледі?

4.Куммулятивті перфораторлар құрылысын айтыңыз

5.Ұңғымадан алынған параметрлерді тіркеу қондырғылары?

2.3. Тəжірбиелік сабақтардың жоспары

№1 Тəжірбиелік жұмыс. Ұңғымаларды геофизикалық əдістермен
зерттеу
Жұмыстың мақсаты: Кəсіптік		геофизиканың аппаратураларымен жəне
жабдықтарымен,	ұңғымадағы	геофизикалық	əдістерді	жүр

технологиясымен, геофизикалық парметрлерді өлшеу мен тіркеу əдістерімен танысу.

Тапсырма

1.Кəсіпшілік геофизика аспаптарымен жəне жабдықтарымен танысу.

2.ұңғымадағы геофизикалық зерттеу жүргізу технологиясын қарастыру.

Негізгі əдебиет 1 нег. [141-172], 2 нег. [9-34] Қосымша əдебиет 2 нег. [209-213]

Бақылау сұрақтары

1.ҰГЗ əдістері не үшін қолданылады?

2.Автоматты каротаж станциясы дегеніміз не?

3.Ұңғымалық геофизика аспаптары ны ң атқаратын міндеттері?

4.Геофизикалық кафелдердің қасиеті.

5.ҰГЗ жүргізудің технологиясы.

70