Алифбо Дарси

1-бўлим Қуръони карим алифбоси

1. Қуръони карим ҳарфлари

1. Ўқилиши Қуръони карим ҳарфлари барчаси 28 та. Улардан 10 ҳарф қалин, 18 ҳарф юмшоқ ўқилади.

28 ҳарфлар (Алоҳида ёзилиши)

1

2. Ёзилиши (калима бошида, ўртасида ва охирида)

ҳарфлар ўзидан	Икки	Ўзидан кейинги	Алоҳида	Ҳарфларнинг
олдинги ҳарфга	тарафдаги	ҳарфга бирикиб	ҳолда	номлари
бирикиб	ҳарфга бирикиб
–	–	–	ء	Ҳамза
اـ	_	–	ا	Алиф
بـ	ـبـ	ـب	ب	Ба (Б)
تـ	ـتـ	ـت	ت	Та	(Т)
ثـ	ـثـ	ـث	ث	Сã	(Ć)
جـ	ـجـ	ـج	ج	Жим (Ж)
حـ	ـحـ	ـح	ح	Ҳо	(Х)
خـ	ـخـ	ـخ	خ	Хо	(א)
دـ	–	–	د	Дал	(Д)
ذـ	–	–	ذ	Зãл (З)
رـ	–	–	ر	Ро	(Р)
زـ	–	–	ز	За	(З)
سـ	ـسـ	ـس	س	Син (С)
شـ	ـشـ	ـش	ش	Шин (Ш)
صـ	ـصـ	ـص	ص	Сод (С)
ضـ	ـضـ	ـض	ض	Зод (З)
طـ	ـطـ	ـط	ط	То	(Т)
ظـ	ـظـ	ـظ	ظ	Зõ (З)
عـ	ـعـ	ـع	ع	Ъоййн (Ъ)
غـ	ـغـ	ـغ	غ	Ғоййн (Ғ)
فـ	ـفـ	ـف	ف	Фа	(Ф)
قـ	ـقـ	ـق	ق	Қоф	(Қ)
كـ	ـكـ	ـك	ك	Каф	(К)
لـ	ـلـ	ـل	ل	Лам	(Л)
مـ	ـمـ	ـم	م	Мим (М)
نـ	ـنـ	ـن	ن	Нÿн (Н)
		2

هـ	ـهـ	ـه	ه	Ҳа	(Ҳ)
وـ	–	–	و	Вав	(В)
يـ	ـيـ	ـي	ي	Йа	(Й)

Ҳарфларнинг махраж (чиқиш) ерлари:

ا ء – Ҳамза, Алиф: (а,о) ҳалқум билан томоқнинг бирлашган жойи (ҳалқумнинг юқориси ва томоқ бўшлиғининг

аввали)дан чиқади. Бу ҳарф ҳаракатли бўлганига “Ҳамза”, ҳаракатсиз бўлганига эса “Алиф” дейилади. Бу ҳарф ўқилаётганда тил танглайга тегмайди. Ингичка, ошкор ва қувват билан ўқилади.

ب – Ба: (б) Бу ҳарф лаблар бир-бирига қувватли ва тез тегиши билан чиқади. Очиқ ва қувватли, ингичка товуш билан ўқилади.

ت – Та: (т) Бу ҳарф тил учи олдинги курак тишларининг ярмисидан юқори қисмига тегиш орқали чиқади.Очиқ, шиддатли, ингичка ва майин товуш билан ўқилади.

ث – Са: (ć) Бу ҳарф тил учининг устки қисмини олдинги курак тишларининг учларига теккизиш ва тил учини бироз ташқарига чиқариш орқали чиқади. Ингичка, палтак, юмшоқ ва майин овоз билан ўқилади.

ج – Жим: (ж) Тилнинг ўрта қисми танглайга қувватли бир шаклда теккизиш орқали чиқади. Қувватли, ингичка ва палтак товуш билан ўқилади.

ح – Хо: (х) бу ҳарф томоқнинг ўртасидан, томоқни бироз сиқиш билан чиқади. Юмшоқ, қалин ва майин овоз билан ўқилади.

خ – Хо: (א) Томоқнинг оғизга яқин бўлган жойидан томоқни бироз хириллатиш орқали чиқади. Қалин ва майин овоз билан ўқилади.

د – Дал: (д) Тил учини олд курак тишларининг милкка яқин жойига теккизиш орқали чиқади. Майин бўлмаган ва ингичка товуш билан ўқилади.

ذ – Зал: (з) Тил учини олд курак тишларининг учларидан бироз ташқарига чиқариш орқали чиқади. Очиқ, юмшоқ, ингичка ва енгил палтак товуш билан ўқилади.

ر – Ро: (р) Тил учини бироз эгиб, орқа қисмини курак тишларининг милкига теккизиш орқали чиқади. Фатха ва дамма билан келганда қалин, касра билан келганда ингичка ўқилади.

ز – За: (з) Тил учини олдинги пастки икки тишнинг учларига теккизиш орқали чиқади. Юмшоқ, очиқ, ингичка ва кескин товуш билан ўқилади.

س – Син: (с) Тил учини олдинги пастки икки тиш учларининг бироз пастроғига теккизиш орқали чиқади. Майин, ингичка ва кескин товуш билан ўқилади.

ش – Шин: (ш) Тил ўртасини танглайга теккизиш орқали чиқади. Юмшоқ, ингичка ва майин товуш билан ўқилади.

ص – Сод: (č) Тил учини олдинги пастки икки тишнинг ярмидан сал юқорисига теккизиш орқали чиқади. Яширин, юмшоқ ва қалин товуш билан ўқилади.

ض – Дод: (ď) Тилнинг ён тарафи устки озиқ тишларига теккизиш орқали, ўнг ёки чап тарафдан чиқади. Майин, қалин ва чўзилган товуш билан ўқилади.

ط – То: (Ť) Тил учини курак тишларининг милк билан бириккан жойига теккизиш орқали чиқади. Очиқ, қувватли ва

3

қалин товуш билан ўқилади.

ظ – Зо: ( з ) Тил учининг бироз устки томони курак тишларининг учига теккизиш орқали чиқади. Майин ва қалин товуш билан ўқилади.

ع – Айн: (ъ) Ҳалқумнинг ўртасидан томоқ бироз сиқилиш орқали чиқади. Очиқ, ингичка ва ўрта юмшоқликдаги товуш билан ўқилади.

غ – Ғайн: (ғ) Томоқнинг оғиз бўшлигига яқин жойидан, оғиз бўшлигига тўғри чиқади. Очиқ, юмшоқ ва қалин товуш билан ўқилади.

ف – Фа: (ф) Курак тишларининг учи пастки лаб ичига енгил теккизиш орқали чиқади. Юмшоқ, ингичка ва майин товуш билан ўқилади.

ق – Қоф: (қ) Тил тагининг усти билан қаршисидаги танглай орасидан чиқади. Очиқ, қувватли ва қалин товуш билан ўқилади.

ك – Каф: (к) “Қоф” ҳарфининг чиқиш жойидан бироз пастроқдан, яъни тил ўртасига яқинроғи ва танглай орасидан чиқади. Қувватли, ингичка ва майин товуш билан ўқилади.

ل – Лам: (л) Тил учининг икки ёнини устки курак тишларининг милкига теккизиш орқали чиқади. Очиқ, ингичка ва ярим майин товуш билан ўқилади.

م – Мим: (м) Лаб ичларини бир-бирига енгил теккизиш орқали чиқади. Очиқ, ингичка, ярим майин ва бурун бўшлигидан келган товуш билан ўқилади.

ن – Нун: (н) Тил учини олдинги курак тишларига теккизиш орқали чиқади. Очиқ, ингичка, майин ва бурун бўшлигидан келувчи товуш билан ўқилади.

و – Вов: (в) Лаблар бир-бирига тегмасдан, олдинга бироз чўччайтириш орқали чиқади. Очиқ, юмшоқ ва ингичка товуш билан ўқилади.

ه – Ҳа: (ҳ) Ҳалқумнинг кўкрак билан бирлашган жойидан чиқади. Ингичка ва майин товуш билан ўқилади. .

ي – Йа: (й) Тил ўртасини танглайга теккизиш орқали чиқади. Очиқ, юмшоқ ва ингичка товуш билан ўқилади.

3. Қалин ва юмшоқ талаффузли ўқиладиган ҳарфлар

10 та қалин талаффузли ҳарфлар

18 та юмшоқ талаффузли ҳарфлар

Улардан 3 та ҳарф палтак

4

Палтак деб тилимиз курак тишга тегиб, чучук тил билан ўқиладиган ҳарфларга айтилади.

2. Ҳаракатлар

1. Ҳаракат исмлари
Фатха ---------------		/ Танвин фатха -----------------
Касра ---------------	/	Танвин касра -----------------
Дамма --------------	/	Танвин дамма -----------------
Сукун --------------	/	Шадда ----------------
Мад белгиси --------------	/ Тик фатха --------------
Тик касра --------------

2.Фатха-дамма-касранинг қисқа ўқилиши Фатха қалин талаффузли ҳарфлар билан келганда (о), юмшоқ талаффузли

ҳарфлар билан келганда (а) товушини беради.

אосафа хосада дарожа дарока Касра қалин талаффузли ҳарфлар билан келганда (ы), юмшоқ талаффузли ҳарфлар билан келганда (и) товушини беради.

бақыйа родыйа азина арима Дамма қалин талаффузли ҳарфлар билан келганда (у), юмшоқ талаффузли ҳарфлар билан келганда (ÿ) товушини беради.

(у)- ҳарфи «Ур» ва (ÿ)- ҳарфи «Уй» деган гапдаги бош ҳарф талаффузлари.

5

אулиқо

ғурифа

вÿзина

рузиқо

3.Фатха-дамма-касранинг икки маротаба чўзилиши.

1.Хар қандай фатхали ҳарфдан кейин, ҳаракатсиз алиф () келса, фатха икки маротаба узатилади. Қалин талаффузли ҳарфларга о-о, юмшоқ талаффузли ҳарфларга а-о товушини беради.

қо-ола

ла-о ۞ ла

вама-о

ма-о ۞ ма

2. Ҳар қандай касрали ҳарфдан кейин ҳаракатсиз йа ( ) келса, касра икки маротаба узатилади. Қалин талаффузли ҳарфларга ы-ы, юмшоқ талаффузли ҳарфларга и-и товушини беради.

йуқы-ыму йуши-иру ли-и ۞ ли ми-и ۞ ми 3. Ҳар қандай даммали ҳарфдан кейин харакатсиз вов ) келса, дамма икки

маротаба узатилади. Қалин талаффузли ҳарфларга у-у, юмшоқ талаффузли ҳарфларга ÿ-ÿ товушини беради.

ла-а йÿқы-ыму-уна ла-айÿши-иру-уна

к ÿ-ÿ ۞ кÿ

му-у ۞ мÿ

8 дона юмшоқ талаффузли ҳарфлар борки, улар даммали узатилишда қалин талаффузли ҳарфлар узатилгандек қалин узатилади.

8 дона юмшоқ талаффузли ҳарфлар:

Мисол:

йу-у ҳу-у ву-у му-у фу-у шу-у жу-у бу-у

4. Сукун (Жазм деб ҳам аталади).

6

Сукун ўзидан олдинги ҳаракатли ҳарфни ўзи турган ҳарфга боғлайди ва тўхталади. Сукунли ҳарф аниқ ўқилади.

за-ро-а-кÿм

ла-кÿм

кÿм

ҳÿм

қул

5.Танвинлар

1.Танвин дамма қалин талаффузли ҳарфлар билан келса (ун), юмшоқ талаффузли

ҳарфлар

билан

келса

(ÿн)

товушини

беради. ғо-фу-у-рун о-ли-и-мÿн са-ми-и ъун čо-ма-дÿн а-хо-дÿн 2. Танвин фатха қалин талаффузли ҳарфлар билан келса (он), юмшоқ талаффузли

ҳарфлар билан келса (ан) товушини беради.

о-за-а-бан	ғо-да-қон	қи-да-дан	ка-зи-бан	а-хо-дан
ЭСЛАТМА: Уч	мад ҳарфлар (	ا ) ( و ) ( ى )	ва алиф лом (	) ҳаракатсиз келса,

умуман ўқилмайди.

3. Танвин касра қалин талаффузли ҳарфлар билан келса (ын), юмшоқ талаффузли ҳарфлар билан келса (ин) товушини беради.

ма-х-

фу-у-зын

ва-на-ҳа-рин ка-ро-мин

ма-са-дин

хо-са-дин

6.Шадда (Ташдид деб хам аталади).

Шадда икки ҳарфни бир-бирига боғлайди тутилиб ва ўзи турган ҳарфни икки маротаба такрорлайди.

кÿн-на

сÿм-ма

мар-ро

жал-ла

ан-на

7

йа-а жи-ба-а-лÿ ав-ви-би-и ма-ъо-ҳÿ ваŤ Ťой-ро

3. Алоҳида мавзулар

1. Домир.

Домир деб сўзликдан бўлмасдан кейин хосил бўлган қўшимча ингичка ( ) талаффузли ҳарфига айтилади.

Домирдан аввалги ҳарф сукунли ёки харакатсиз ва тик устунли бўлса, домир ҳаракати узатилмайди.

ар-сал-на-а-ҳÿ	ан-зал-на-а-ҳÿ	фи-и-ҳи	ъон-ҳÿ
Домирдан аввалги ҳарф харакати (			) бўлиб келса, домир харакати икки
баробар узатилди.

ва-ру-су-ли-ҳи-и	ва-ку-ту-би-ҳи-и	би-роб-би-ҳи-и за-ка-ро-ҳÿ-ÿ
2.Лафзатуллоҳ. ( Аллоҳ)	калимаси.

Лафзатуллоҳдан аввалги ҳарф ҳаракати фатха ( ) ёки дамма ( ) бўлса, лафзатуллоҳнинг шадда устидаги тик фатха (о-о) деб, қалин талаффуз этилади.

лан йан-čу-ро-ҳÿл-ло-о-ҳÿ

ва йад-ри-бÿл-ло-о-ҳÿ

вал-ло-о-хи

Лафзатуллоҳдан аввалги ҳарф ҳаракати касра ( ) бўлса, лафзатуллоҳнинг шадда устидаги тик фатха (а-о) деб, юмшоқ талаффуз этилади.

ал-хом-дÿ-лил-ла-а-ҳи ро-сÿ-ÿ-лил-ла-а-ҳи а-ай-а-тил-ла-а-ҳи

бис-мил-ла-а-ҳи

3. Тик устун.

Тик устун деб тик фатхага айтилади.

Тик фатха ўзи икки баробар узатилиб ўқилади. Юмшоқ талаффузли ҳарфлар билан келса (а-о), қалин талаффузли ҳарфлар билан келса (о-о) товуши билан узатилади. Мад ҳарфлари ўқилмайди.

8

су-лай-ма-о-на

за-ка-о-тан

хо-йа-о-тан

та-ро-о

а-ро-о

2-бўлим

Тажвид қоидалари

1.Мад мавзуси

Сабаби мад деганимиз нима?

Сабаби мад: Хамза, Сукуни лозим, Сукуни орзлардир.

Хамза деб: Ҳаракатли икки алифга айтилади:

Сукуни лозим деб: Шадда () ёки сукунга ( ) айтилади.

Сукуни орз деб: Тўхтаганда юзага келадиган, давом этилганда йўқ

.	бўладиган сукунга айтилади.
	Ўқилиши	Ёзилиши

Мад ҳарфлари: Харакатсиз (алиф) (вов) (йа) харфларига мад ҳарфлари дейилади.

( ا ) ( و ) ( ى ).

Ҳарфи мад: Узатиладиган ҳарфларга айтиладиҳарфи мад дейилади. Ҳарфларнинг ҳаракатини ўқиётганда узатилишига керак бўлади.

му-у

ми-и

ма-о

Мадди тоби: Ҳарфи мад бўлган ( ا ) ( و ) ( ى ) бириси келиб сабаби мад бўлган хамза ва сукундан бириси бўлмаса у вақтда Мадди тоби бўлади.

9

Мисол: нинг си каби

1. Мадди муттасил

Ҳарфи маддан кейин сабаби мад ҳамза бўлиб, иккиси бир калимада келса, маддимуттасил бўлади. Маддимуттасилни тўрт баробар узатиш вожиб.

барииии-ан

асмааоо-и-ҳии

малааоо-и-катан

ÿ-лааоо-и-ка йашааоо-ÿ

2. Мадди мунфасил

Ҳарфи Маддан кейин сабаби мад ҳамза бўлиб, иккиси алоҳида-алоҳида калимада келса, маддимунфасил бўлади. Маддимунфасилни тўрт баробар узатиш жоиз.

мин ылмиҳииии-илла-бимао қоолуууу-иннамао камааоо-аомана

3. Мадди лозим

Ҳарфи Маддан кейин сабаби мад сукуни лозим бўлса, маддилозим бўлади. Маддилозимни тўрт баробар узатиш вожиб.

. ўқилиши ёзилиши

йаасиииин

сооооф-фаатин

лароооод-дÿка

аааал-аана

4. Мадди орз

Ҳарфи маддан кейин сукуни орз келса, Мадди орз бўлади. Мадди орзни 4 маротаба узатиш жоиз. Калима охиридаги ҳарф ҳаракати ўқилмай, ўрнига сукун қўйилади. Бу сукунга сукуни орз дейилади.

10