2. Беларуска-руская інтэрферэнцыя і прычыны яе ўзнікнення.
Рускай мовай у актыўна валодае большасць беларусаў, што тлумачыцца блізкасцю беларускай і рускай моў, агульнасцю культуры, даўнасцю традыцый. Аднак блізкасць сістэм усходнеславянскіх моў, забяспечваючы носьбіту мовы адносна лёгкае разуменне пісьмовага і вуснага тэксту, не з’яўляецца тоеснасцю. Таму гэты працэс не толькі не садзейнічае, але і перашкаджае авалоданню рускай мовай. Блізкароднасны характар руска-беларукага двухмоўя, з аднаго боку, спрыяе яго пашырэнню, садзейнічае выкарыстанню рускай мовы практычна ўсімі беларускімі носьбітамі ў даволі высокай ступені, а з другога боку, спараджае пэўныя праблемы. У сітуацыі двухмоўя ўзаемадзеянне моў, якія кантактуюць, прыводзіць да інтэрферэнцыі. Пад інтэрферэнцыяй разумеецца адхіленне ад норм у кантактуючых мовах, перанос норм роднай мовы на другую ў працэсе маўлення. Узровень інтэрферэнцыі залежыць ад ступені авалодання другой мовай, ад умення свядома адрозніваць факты розных моў і інш. Блізкароднасны характар беларускай і рускай моў абумоўлівае шматлікасць і ўстойлівасць інтэрферэнцыйных памылак пры маўленні на той ці іншай мове. Аднак яны не ўплываюць на працэс разумення выказванняў як на беларускай, так і на рускай мовах. Таму праблема інтэрферэнцыі для беларуска-рускага двухмоўя стаіць як праблема культуры беларускай і рускай моў ва ўмовах білінгвізму. Такім чынам, для выяўлення інтэрферэнцыі неабходна ведаць нормы (законы, правілы) мовы. Навукоўцы адрозніваюць чатыры прычыны парушэнняў норм (інтэрферэнцыі) сучаснай беларускай літаратурнай мовы:
Няведанне або слабае засваенне літаратурных норм.
Уплыў дыялектнай мовы на літаратурную.
Уплыў суседніх моў на літаратурную мовы – рускай, польскай, украінскай і літоўскай.
Уздзеянне адных літаратурных моў на другія.
Беларуска-руская і руска-беларуская інтэрферэнцыя – з'ява распаўсюджаная і закранае ўсе сферы моўнай сістэмы: фанетыку, акцэнтуацыю, марфалогію, лексіку, сінтаксіс. Таму вылучаюць наступныя віды інтэрферэнцыі: акцэнтная, фанетычная, марфалагічная, сінтаксічная, лексічная, словаўтваральная.
3. Акцэнтная інтэрферэнцыя
Акцэнтная інтэрферэнцыя звязана з разыходжаннямі ў націску ў рускіх і беларускіх лексемах: рус. ольх'а – бел. в'ольха, рус. кишк'а – бел. к'ішка, рус. овсян'ой – бел. аўс'яны, рус. вест'и – бел. в'есці, рус. д'осуха – бел. дас'уха, рус. од'иннадцать – бел. адзін'аццаць, рус. посл'анец – бел. паслан'ец. Кожнае слова мае свой націск, але пры змяненні слова націск можа пераходзіць на іншы склад. У простых словах звычайна адзін націск, складаныя ж словы могуць мець два і больш націскі (напрыклад, у слове а́эрафо́тазды́мак тры націскі, але адзін з іх галоўны; а́нтрапагене́з, во́дазабяспе́чанасць, кля́твапарушэ́нне і інш.)
Як паказвае практыка, пры ўжыванні некаторых слоў націск неабгрунтавана пераносіцца на іншы склад (адзі́наццаць, чаты́рнаццаць, сака́вік, зна́хар замест адзіна́ццаць, чатырна́ццаць, сакаві́к, знаха́р і інш.)
Парушэнне акцэнталагічных нормаў назіраецца ў граматычных формах некаторых слоў:
у дзеясловах прошлага часу множнага ліку (правільна: узялі́, далі́, прынялі́, аддалі́ і інш.);
у дзеясловах 2 асобы множнага ліку цяперашняга і будучага простага часу (правільна: жывяце́ або жывяцё́, гледзяце́ або гледзяцё́ і інш.);
часам памылкі дапускаюцца ў прыслоўях вышэйшай ступені параўнання (правільна: вышэ́й, бліжэ́й, дале́й і інш.).
Разам з тым у мове існуе пэўная група слоў, якія дапускаюць варыянтную пастаноўку націску (ла́скавы і ласкавы́, лі́тасцівы і літасці́вы, на́нава і нано́ва, су́праць і супро́ць, наво́кал і навако́л і інш.)
У некаторых выпадках пэўнае слова можа змяняць свой націск пад уплывам размоўнай, дыялектнай ці прафесійнай лексікі, але гэта не значыць, што ў падобных выпадках словы будуць акцэнталагічнымі варыянтамі (напрыклад, дыялектная форма крапі́ва, у літаратурнай мове - крапіва́)
У мове медыкаў пашыраны прафесійныя акцэнталагічныя варыянты і́нсульт, артапеды́я, каклю'ш (у літаратурнай мове інсу́льт, артапе́дыя, ко́клюш).