Мемлекет тарихы

Латын Америка елдерінің мемлекеті жəне құқығы

Латын Америка тарихын мемлекеттік режим бойынша кезеңдерге бөлу

1.1492 ж. – 19 ғ. басы. Колониалдық əкімшілік.

2.19 ғ. басы – 21 ғ. Тəуелсіз даму.

1)Испан патшасы жəне оның 4 вице-патшалары, олар мына мемлекеттерді басқарды: 1 – Мексика, Орталық Америка, 2 – Перу, Чили, 3 – Венесуэла, Эквадор, Колумбия, 4 – Боливия, Парагвай, Уругвай и Аргентина.

2)Каудильо (əскери диктаторлар), кейін республика президенттері, хунта басшылары. (Тəуелсіздік алған мемлекеттер өз конституцияларын американдық үлгі бойынша жасады.)

1)Вице-патшалардың аппараты.

2)Президенттің үкіметтері немесе əкімшіліктері.

2)Аумақ провинцияларға немесе штаттарға бөлінді

1)Жер иеленудің екі нысаны болды: асьенда – онда батырақтар (жағдайлары басыбайлы шаруаларға ұқсас) жұмыс істеді, құлиеленушілік плантациялар – онда негр-құлдар жұмыс істеді.

2)Латифундиялар (ірі жер иеліктері)

– пеонаж жүйесімен (басыбайлы тəуелділік жүйесі) бірге.

2)Екіпалаталық парламенттер

Құқықтық жүйе

Құқықтың негізгі қайнар көзі болып метрополий құқығы табылды.

1. Метрополийлардың феодалдары, креолдар

– ақ колонистердің ұрпақтары, пеондар – басыбайлы шаруалар (үндістер, метистер), Африкадан əкелінген құлдар.

Тəуелсіздік алған соң Латын Америкасының көптеген елдері бұрынғы метрополийлердің құқықтық жүйесін жəне басқа да еуропалық елдердің құқықтық жүйелерін негізге алды.

Польшаның мемлекеті мен құқығы

Польшаның мемлекеті мен құқығы тарихының кезеңдері

1 кезең. – Ертефеодалдық монархия (10-12 ғ.ғ.)

2 кезең. – Феодалдық ыдыраушылық (12 ғ. ортасы – 14 ғ. бірінші жартысы)

3кезең. – Сословиелік-өкілдік монархия (14 ғ. – 15 ғ. ортасы)

4кезең. - (15 ғ. екінші жартысы – 18ғ. соңы) екі кезеңнен тұрды: а) щляхеттік демократия; б) ірі магнаттар олигархиясы.

Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым

1	кезең. Патша	1	кезең. Ақсүйектер – можновладцтер – нобилдер, рыцарьлар, дін қызметкерлері, еркін
		шаруалар – смердтар.
2	кезең. Патша (номиналды) жəне князьдар	2	кезең. Ақсүйектер жəне ірі магнаттар – пандар, шляхта, шаруалар – смердтар
3	кезең. Патша	(тəуелді), кметтар – еркін шаруалар.
		3	кезең. Ірімагнаттар – пандар, шляхта, дін қызметкерлері, шаруалар.

1кезең. Патшалық кеңес, оның құрамында

можновладцтар – нобилдер.

2кезең. Патша сарайы, князьдар.

3кезең. Вальдық сейм, екі палатасы: Сенат немесе Патшалық кеңес, елшілік изба.

1 кезең. Ел патша өкілдері басқаратын округтарға бөлінді.

2 кезең. Каштеляндар – облыстар мен қалалардың басында.

3 кезең. Польшада воеводстволар, оларды воеводалар басқарды, Литвада поветтер, оларды каштеляндар басқарды.

1 кезең. Патша жоғарғы сот инстанциясы ретінде.

2 кезең. Патша. Князьдар жоғарғы сот инстанциясы ретінде.

1 кезең. Патша өкілдері мен сот өкілеттіктерін иеленген патша əкімшілігі.

2кезең. Князьдар.

3кезең. Жергілікті соттар жəне старосталар.

Соғыс болған жағдайды феодалдық қол мен шаруалар қолы жиналды.

Құқықтық жүйе

Құқықтың негізгі қайнар көзі – Польша шындығы, Саксондық зерцало, Магдебургтық қалалық құқық.

Жерге меншік құқығы келесі нысандарда дамыды: дедин, аллодтар, бенефицийлер и осадничество.

Міндеттемелердің негізгі қайнар көзі болып мына шарттар табылды: сату-сатып алу, займ, несие.

Неке-отбасы құқығы шіркеулік құқықпен реттелді.

Қылмыстық құқық қылмыстарды мемлекетке қарсы, жеке тұлғаға қарсы, меншікке қарсы деп бөлді.

Ежелгі Римнің мемлекеті жəне құқығы

Ежелгі Римнің мемлекеті мен құқығы тарихының кезеңдері

1кезең. – (патшалық) алғашқы қауымдық құрылымның ыдырауы жəне құлиеленушілік мемлекеттің құрылуы (б.э.д.

753жылы Рим құрылғаннан бастап б.э.д. 509 жылы соңғы Рекс (патша) Тəккаппар Тарквиний қуылғанға дейін.

2кезең. – Республика кезеңі (б.э.д.509-27 ж.ж.)

3кезең. – Империя (монархия) кезеңі (б.э.д. 27 ж. – б.э. 476 ж.), ол өз ішінде екі кезеңге бөлінді:

а) принципат – (б.э.д. 27 ж. – б.э. 284 ж.)

б) доминат – (б.э. 284 –476 ж.ж.)

Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым

1	кезең. Рекс (патша)	Жоғарғы топты патрицийлер
2	кезең. Халық жиналыстары (центуриаттық,	құрады, олардан кейін
трибуттық, куриаттық комициялар.)		плебейлер тұрды, бөлек топты
3	а) Римді принцепс, басқарады, қалған	шетелдіктер (перегриндер)
органдар формальды түрде қызмет етеді.		құрады, төменгі топты құлдар
3	б) Римді шексіз билікті иеленген император	құрады.

1 кезең. Сенат – 300 рудың ақсақалдар кеңесі, ол патшаның жанындағы кеңесуші орган рөлін атқарды.

2 кезең. Сенат – халық жиналысы қабылдаған заңдарды бекітті, «сенатусконсульт» шешімдерін шығарды.

3 кезең. Императордың жанындағы мемлекеттік кеңес.

1 кезең. Абыздар (авгурлар) алқасы.

1,2 кезеңдер. Рим жаулап алған жерлердің барлығы Римнен тағайындалған магистраттармен басқарылатын.

3 кезең. Империя Шығыс жəне Батыс диоцездерге бөлінді, оларды императоравгустар басқарды, одан кейін преторий префекті басқарған префектуралар, викарийлар басқарған диоцездер, ректорлар басқарған провинциялар тұрды. Төменгі əкімшілік-аумақтық бірлік – қауым

1 кезең. Халық жиналысы – 300 рудың толыққұқылы өкілдерінен тұрды.

2 кезең. Магистратуралар – мемлекеттік басқару мен сот өндірісне бақылау жасады, ординарлық жəне экстраординарлық болып бөлінді.

3 кезең. Императордың жанындағы қаржылық кеңес.

2 кезең. Ординарлық магистратуралардың басында 2 консул тұрды (азаматтық жəне əскери) Магистратуралардың құрамына мыналар енді: преторлар, цензорлар, эдилдар, квесторлар, плебейлік трибуналар, төменгі магистраттар. Римге қауіп төндірген төтенше жағдайларда Сенат консулдарға 6 ай мерзімге диктаторды тағайындауға тапсырма берді, магистратуралар экстраординарлық түрге айналып,

Əскерді мүліктік ценз бойынша 5 топқа бөлінген барлық толыққұқылы азаматтар құрады.

Құқықтық жүйе

12 кесте заңдары – рим құқығының ежелгі қайнар көзі. 3 ғасырдың соңында Грегориан жəне Гармогениан кодекстері. Б.э.д 12 ғасырда император Юстинианның тұсында рим құқығының соңғы жүйеленуі жүзеге асты, ол “Азаматтық құқық ережелері” (Корпус Юрис-

Ц ) б

Меншік құқығы жақсы дамыды жəне тұлғаның мүлікті иелену, билік ету жəне пайдалану құқығы ретінде анықталды. Меншікті иеленудің екі түрі ажыратылды: цивильдік құқыққа (квириттік) негізделген, «хлықтар құқығына» негізделген. Бөтен мүлкіне құқықтың мынадай түрлері дамыды: ипотека, сервитут,

Міндеттемелік құқыққа сəйкес міндеттемелердің екі түрі болды: шарттардан жəне деликтілерден (зиян келтіруден) туындаған.

Неке-отбасылық жəне мұрагерлік құқық: 1 кезең. Отбасы иесінің шексіз билігі. 2 кезең. Əйелдер белгілі бір дербестікті иеленді. 3 кезең. Конкубинат – некеден тыс қатынастар дамыды. Заң бойынша жəне өсиет бойынша

мұрагерлік танылды

Қылмыстық құқық қылмыстарды жеке жəне жариялық сипаттағы (яғни, тұлғаға жəне мемлекетке қарсы) деп бөлді

Сербияның мемлекеті мен құқығы

Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым

Ақсүйектер келесідей бөлінді: 1.Властелдер – олардың Монарх – мемлекет басшысы (сайланбалы ірі феодал) вассалдары властеличтер. 2. Князьдар жəне вельможалар. 3. жəне мемлекет басшысының жанындағы Кеңес (синк- Дін қызметкерлері. Одан кейін шаруалар тұрды, олар былай лит) бөлінді: меропхалар – басыбайлы шаруалар, влахтар – мал

асыраушылар, отроктар – үй шаруашылығы қызметкерлері, себралар – еркін шаруалар жəне қалалықтар.

Собор – патшаның билігін шектейтін ірі жəне ақсүйек феодалдардың съезді.

Еркін адамдар үшін мемлекеттік жəне діни соттар.

Облыстарды		Феодалдық қол жəне соғыс
патша өкілдері		жағдайында себралардың
басқарды.		қолы.

Волостьтарды князьдар, чельниктар жəне

кегралиялар басқарды

Құқықтың негізгі қайнар көздері болып əдет-ғұрыптар танылды, кейін 1349 жылдан бастап негізгі қайнар көз «Стефан Душанның заңы» болды, оның баптарының басым көпшілігі кылмыстық іс жүргізушілік сипатта болды. Бұл қайнар көзбен қатар Византиялық құқық та

жиі қолданылды

Меншік құқығында келесі институттар болды: баштина

– мұрагерлік жер иелену жəне прония – жерді қызмет етуші ақсүйектерге шартты түрде өмір бойға пайдалануға беру.

Қылмыстық құқықта қылмыстар дінге, жеке тұлғаға жəне меншікке қарсы болып нақты ажыратылды. Сот процесі айыптаушылық сипатта болды, алайда тек еркін адамдар үшін. Тəуелді адамдар өз феодалдары арқылы соттасатын.

Ежелгі Спартаның мемлекеті жəне құқығы

Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым.

Б.э.д. 8-7 ғ.ғ. Ежелгі Грецияда, соның ішінде Спартада, құлиеленушілік мемлекеттер қалыптасты.

Үстемдік құрушы тап болып спартиаттар (8 мың адам) табылды, спартиаттардың ұйымдастырылуы рулық сипатты иеленді, олар 3 филге бөлінді, əрбір фил 10 обадан, əрбір оба 10 триакидтан тұрды.

Əлеуметтік жəне мемлекеттік құрылымның төменгі сатысында илоттар – жаулап алынған аумақтардың тұрғындары жəне периэктер – жеке бостандыққа ие, алайда, спартиаттарға салық төлеуші тұрғындар тұрды.

Құқықтық жүйе

Құқықтың негізгі қайнар көзі болып ретралар

– Спарта заңдары табылды. Спартаның негізін қалған деп саналатын Ликург патша «Ликург ретрасы» деп аталған заңдар жинағын қабылдады.

Спартада мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары болып мыналар табылды: апелла – халық жиналысы, Герусия – 30 геронттан тұрған ақсақалдар кеңесі, геронттардың құрамына 2 патша базилевстер (архагет) де кірді, олар Герусияның келісімінсіз шешім қабылдай алмайтын. .

Эфорат – Герусия мен архагеттерді бақылайтын 5 адамнан құралған комиссия.

Ортағасырлық Қытайдың мемлекеті жəне құқығы

Ортағасырлық Қытайдың тарихын билік етуші династиялар бойынша кезеңдерге бөлу

Құқықтық жүйе

1) Цзинь династиясы (265-420 ж.ж.) – Қытайдың бірігуі.

2 ) Тобилық Солтүстік Вэй династиясы (5ғ. соңы) Солтүстік Қытай.

3 ) Суй династиясы (581-618 ж.ж.) – Солтүстік жəне Оңтүстік Қытай қайта біріктірілді.

4) Тан династиясы (618-907 ж.ж.) 907-960 ж.ж. ауыспалы кезең, (көптеген мемлекеттерге жəне иеліктерге ыдырау).

5) Сунн династиясы (960-1271 ж.ж.).

6) Монғолдық Юань династиясы (1271-1368 ж.ж.).

7) Мин династиясы (1368-1644 ж.ж.).

Құқықтың негізгі қайнар көзі болып Конфуций ілімі табылды, бұл ілім жоғарыға бағынуды уағыздады жəне сипаты бойынша этатистік ілім болып табылды.

7ғ.-да «Қылмыстық құқықтағы қылмыстар тізімі» атты қылмыстық құқық жинағы жасалды. Қылмыстардың басым көпшілігі өлім жазасымен жазаланды. Себебі, конфуцизм дене жазаларына тыйым салған болатын.

1)	Барлық династияларда мемлекет басында	Феодалдар, əртүрлі кезеңдерде ақсүйектер жаулап
император, ыдыраушылық кезеңінде князьдар тұрды.
2)	Императордың жанынан жоғарғы шенеуніктердің	алушылардың құрамынан пайда болды; шаруалар,
үш палатасы құрылды.		қолөнершілер, саудагерлер, құлдар.
3)	Император жəне 2 цзайсян.

Алғашқы екі кезеңде басқаруды император сарайының шенеуніктері жүзеге асырды.

3)6 ведомство (шендер, қаржылық, рəсімдер, сот жəне жазалау, қоғамдық жұмыстар).

4)үш палата (заңшығарушылық, атқарушы жəне салтанат өткізуші) жəне 6 ведомство.

5)мемлекеттік құрылым өзгермеді.

6)Монғолдар бұрынғы əкімшілік жүйені сақтап қалды.

Басқа династияларда мемлекеттік құрылым өзгермеді

Аумақ губернаторлар (князьдар) басқарған		Соттар əкімшіліктен бөлінбеді, жергілікті
провинцияларға бөлінді.		жерлерде сот өкілеттіктерін облыс
		басшылары жүзеге асырды.

Ортағасырлық Германияның мемлекеті мен құқығы

Ортағасырлық Германияның тарихының кезеңдері

1 кезең. – Герман ұлтының Қасиетті рим империясының ертефеодалдық монархиясының құрылуы (10-13 ғ.ғ.)

2кезең. – Герман князьдықтарындағы сословиелік-өкілдік монархиялар жəне курфюрсттердің олигархиясының орнауы (14-16 ғ.ғ.)

3кезең. – Герман князьдықтарында князьдық абсолютизмнің орнығуы (17ғ. –19 ғ. басы).

Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым

1	кезең. Патша, ірі феодалдар оның билігін шектеді.	1	кезең. Феодалдар, қалалықтар (саудагерлер жəне қолөнершілер),
2	кезең. Императордың билігі 7 курфюрстпен шектелді.	шаруалар.
3	кезең. Номиналдыи мператор жəне өз державалары бар князьдар	2	кезең. Феодалдар, дін қызметкерлері, қалалықтар, шаруалар.
(Пруссияда патша).		3	кезең. Феодалдар, дін қызметкерлері, қалалықтар, шаруалар.

1 кезең. Ірі феодалдар – графтар.

2 кезең. Рейхстаг – империялық сейм 3 кезең. Рейхстагтың

номиналды рөлі (Пруссияда

Қ)

1 кезең. Графқа бағынған феодалдар.

2 кезең. Князьдықтардан бөлектенген қалалар, өз ландтагтары бар рыцарьлық иеліктер.

3 кезең. Князьдықтардан бөлектенген қалалар, өз ландтагтары бар жекелеген князьдықтар (Пруссияда дворяндық өзін-өзі басқару).

1 кезең. Сот иерархиясының басында патша, ірі феодалдар. 2 кезең. Империялық сот.

3 кезең. Империялық сарайлық сот (Пруссияда Əділет департаменті).

1 кезең. Ірі феодалдар өз иеліктерінде сот ретінде, сословилік соттар.

2 кезең. Жергілікті аумақтық бірліктердің соттары.

3 кезең. Князьдықтардың жекелеген сот жүйелері.

Құқықтық жүйе

Құқықтың негізгі қайнар көздері болып германдықтардың əдет құқығы нормаларының жазбалары – Саксон зерцалосы, Шваб зерцалосы табылды. Қалалық құқық пен канондық құқық қатар əрекет етті. Сонымен қатар, рим құқығын қолданудың да ерекше маңызы болды.

Қылмыстық жəне қылмыстық іс жүргізушілік құқықтың негізгі қайнар көзі болып 1532 ж. жалпыгермандық «Каролина» ережесі табылды, ол қылмыстардың құрамын нақты ажырата отырып реттеген.

1, 2 кезеңдер. Шаруалар қолымен біріккен рыцарьлық отрядтар. 3 кезең. Князьдықтардың тұрақты əскерлері.

Ортағасырлық жəне жаңа дəуірдегі Италия

Италияның мемлекеті мен құқығы тарихының кезеңдері

1 кезең. 476 ж. – 17 ғ. Саяси ыдыраған мемлекет.

2 кезең. 18 ғ. соңы – 1870 ж. Біртұтас мемлекеттің қалыптасуы. 3 кезең. 1870 ж.- 20 ғ. басы. Конституциялық монархия.

Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым

1кезең. Жеке басқарушылар.

2кезең. Сардин патшалығының жанына бірігу, оның басында патша тұрды.

3кезең. Патша.

1 кезең. Мемлекеттердің жекелеген заңшығарушы органдары.

2 кезең. Сардин паатшалығының парламенті.

3 кезең. Екі палатадан тұратын парламент: Сенат жəне Депутаттар палатасы.

1кезең. Феодалдар, католиктік дін қызметкерлері, саудагерлер, қалалықтар, шаруалар.

2кезең. Жоғарыдағыға ұқсас əлеуметтік құрылым жəне кейбір кезеңдерде – жаулап алушылардың əскери əкімшілігі.

3кезең. Ұқсас əлеуметтік құрылым.

1 кезең. Жекелеген мемлекеттердің үкіметтері, кейбір кезеңдерде – жаулап алушылардың əскери əкімшілігі.

2кезең. Сардин патшалығының парламенті.

3кезең. Премьер-министр басқаратын Үкімет.

1, 2 кезең. Жекелеген мемлекеттердің жергілікті əкімшіліктері.

3 кезең. Провинциялардың басында префекттер, əкімшілік джунтамен, ұсақ аумақтық бірліктер – коммуналарда мэрлерді сайлаған.

Құқық жүйесі

1 кезең. Құқықтың өз жүйелері.

2 кезең. Францияның азаматтық жəне қылмыстық құқығы, Альбертин статуты. 3 кезең. Унификацияланған азаматтық, қылмыстық (қоғамдық қауіпсіздік туралы заңмен толықтырылған) жəне қылмыстық іс жүргізушілік құқық. Əкмшілікті қайта құруға байланысты заңдар (патша

Ортағасырлық Францияның мемлекеті жəне құқығы

Францияның мемлекеті мен құқығы тарихын кезеңдендіру

1кезең – феодалдық бытыраңшылдық (19-12 ғ.ғ.).

2кезең – сословиялық өкілдік монархия (14-15 ғ.ғ.).

3кезең – 16-18 ғасырлардағы абсолюттік монархия.

Францияның мемлекеттік жəне қоғамдық құрылысы

1	кезең. Король жəне кейде Ұлы курия (корольдік	1	кезең. Феодалдар, шаруалар феодалдықтəуелді
кеңес) Корольдік курия жоғарғы сот бап саналды.		сервтер жəне ерікті вилландарға бөлінді.
2	кезең. Король, Бас штаттар, Париж парламенті	2	кезең. Үш сословие: дворяндық, дінбасылары,
(Жоғарғы аппеляциялық саты).		“үшінші сословие”. Сервтер орнына –
3	кезең. Король, Қаржылардың Бас бақылаушысы	цензитаршиілер.
жəне 4 Мемлекеттік хатшы Кіші корольдік кеңес		3	кезең. Буржуазия пайда болды, шаруалар “үшінші
құрды.		сословиеге” кіргізілді.

					Құқықтық жүйе
1	кезең. Министериалдар король атынан		1 кезең. Жергілікті жерлердегі		1 кезең. Құқықтың негізгі көздері кутюмдер
мемлекетті басқаруды жүргізді.			сеньорлық əділет басқармалары.		саналды.
2	кезең. Мемлекеттік кеңес, есептік палата.		2 кезең. Соттық өкілеттігі бар прево.		2 кезең. Кутюмдердің “Қасиетті Людовик
3	кезең. Мемлекеттік кеңес, Қаржылар кеңесі,		3 кезең. Соттардың əр алуан түрлері;		мекемелері” жинағы.
Қаржылардың Бас бақылаушысы жəне əр			қалалық, сеньорлық, шіркеулік.		3 кезең. Корольдік актілер.
түрлі салалар бойынша 4 мемлекеттік Хатшы
б
					Жерге мемелекеттік құқығы аллодтар
					(кейінірек феодалдар) бенефицишілер түрінде
					рəсімделді. Пайдаланылған келісім шарттар:
					сатыпалу-сату, жерді, жалға алу, қарыз беру,
1	кезең. Прево мен бірге Превотаждар
					сыйға тарту.
басқарма басында.
2	кезең. Бальямдармен бірге бальямдар
басқарды.
					Некелік-отбасылық құқық канондық жəне
3	кезең. Интенданттар – корольдің уəкілдері.
					ақсүйектік құқықпен реттелді мұрагерлік заң
					жəне өсиет бойынша жүргізілді.

Қылмыстық құқық жəке адамға, өкіметке, дінге қарсы қылмыстарды олардың тиісті жазалау ауырлықтары бойынша дəл жіктенбөлді. Процесс екі сатылы болды: құпия іздестіру жəне көпшілік алдында соттар.