- •2.Граматычныя нормы вызначаюць ужыванне форм слова, спалучэнняў слоў у словазлучэннях, сказах. (пайсці ў ягады- пайсці за ягадамі, дзякую вас-дзякую вам і др.)
- •3.Арфаграфічныя нормыпатрабують перадачы вуснай мовы на пісьме ў адпаведнасці з пэўнымі правіламі.
- •4.Арфаэпічныя нормы патрабуюць аднастайнага вымаўлення галосных і зычных гукаў, іх спалучэнняў у словах, правільнай пастаноўкі націску.
- •1.Паводле ўдзелу голасу і шуму адрозніваюць санорныя і шумныя зычныя. Шумныя зычныя падзяляюцца на звонкія і глухія.
- •2.У залежнасці ад перамяшчэння языка ў напрамку ад сярэдняга паднябення зычныя падзяляюцца на цвёрдыя і мяккія.
- •3.Паводле спосабу ўтварэння зычныя падзяляюцца на змычныя(выбухныя), шчылінныя(фрыкатыўныя), змычна-шчылінныя(афрыкаты), змычна-праходныя і дрыжачы(вібрант)
- •1)Правілы перадачы гукаў літарамі ў складзе слоў і марфем
- •1)Напісанне о не пад націскам у канцы іншамоўных слоў пасля галосных, заснаванае на традыцыйным прынцыпе: трыо
1)Правілы перадачы гукаў літарамі ў складзе слоў і марфем
2)правілв аб злітных,паўзлітных і раздзельных напісаннях слоў і іх частак
3)правілы ўжывання вялікай літары
4)правілы пераносу частак слоў з аднаго радка на другі
5)правілы графічнага скарачэння слоў.
Арфаграма-правільнае напісанне, якое патрэбна выбраць з рада магчымых.
Асноўная задача арфаграфіі-выпрацоўка і ўствляванне сістэмы правіл напісання як цэлага слова, так і яго марфем для таго каб адлюстраваць гукавы склад вуснай мовы і адначасова захаваць нязменнасць некаторых марфем слова і выразнасць яго граматычных форм.
Прынцыпы беларускай арфаграфіі.
Фанетычны прынцып арфаграфіі-прынцып згодна з якім напісанне літар супадае з іх літаратурным вымаўленнем. Графічнае адзінства пры гэтым не захоўваецца.(цэны-цана, воды-вада)
Марфалагічны прынцып –гэта такі прынцып пры якім незалежна ад вымаўлення нязменна захоўваецца графічнае адзінства марфемы.(воз-вос;вываз-вывас)
Традыцыйны прынцып- пры якім захоўваецца напісанне, замацаванне традыцыяй, і гэтае напісанне не адпавядае сучаснаму гукавому і марфемнаму складу слова. (дзевяты, дзесяты)
Дыферэнцыйны прынцып выкарыстоўваецца для адрознення слоў або іх форм, якія супадаюць у вымаўленні. (раман і Раман;колас і Колас)
Правапіс галосных о, а, э; е, ё, я. Правапіс спалучэнняў галосных у іншамоўных словах.
Напісанне о,э,а заснавана на фанетычным прынцыпе сучаснай беларускай арфаграфіі: літары о і э пішуцца пад націскам у пачатку, у сярэдзіне і канцы слова пасля цвёрдых і зацвярдзелых зычных: ордэн, моладзь, кіно і інш. У ненаціскной пазіцыі змяняюцца на а: вокны-акно, холад-халады і інш. Літара а пішацца пад націскам і непаднаціскам: галава, наракаць.
Выключэнне з правіла складаюць напісанні о,э:
1)Напісанне о не пад націскам у канцы іншамоўных слоў пасля галосных, заснаванае на традыцыйным прынцыпе: трыо
2) напісанне э не пад націскам у пачатку і у сярэдзіне іншамоўных слоў, заснаванае на традыцыйным прынцыпе: эстэтыка, эвалюцыя.
3)напісанне ы замест э не пад націскам пасля р,л заснаванае на традыцыйным прынцыпе: дровы-дрывасек, бровы-брыво.
Літара ё пішацца толькі пад націскам у пачатку, сярэдзіне і канцы слова пасля мяккіх зычных: ён, галлё.
Літара е пішацца пад націскам у пачатку, сярэдзіне і канцы слова пасля мяккіх зычных: ельнік, прамень. У першым складзе перад націскам замест е,ё пішацца літара я:белы-бялюткі, вясёлы-весяліцца.
Выключэнне складаюць:
1)напісанне літары е у першым складзе перад націскам у іншамоўных словах заснаванае на традыцыйных прынцыпе: перон, метро, берэт.
2)напісанне літары е ў першым складзе перад націскам у словах дзевяты, дзесяты.
3) напісанне літары е ў часціцы не і прыназоўніку без, заснаванае на марфалагічным прынцыпе6 не мог, без слоў.
4)напісанне каранёвай літары я незалежна ад месца націску, заснаванае на марфалагічным прынцыпе: месяц, пояс, тысяча.
Правапіс галосных у складаных словах.
Правапіс літары ў (у нескладовае). Правапіс прыстаўных галосных і зычных.
Правапіс мяккага знака. Правапіс раздзяляльнага мяккага знака і апострафа.
Правапіс вялікай літары.
Лексікалогія як раздзел мовазнаўства. Лексічнае і граматычнае значэнне слова. Тыпы лексічных значэнняў слова.
Мнагазначнасць слова. Прамое і пераноснае значэнні слова. Асноўныя тыпы пераносных значэнняў: метафара, метанімія, сінекдаха.
Амонімы. Тыпы амонімаў. Адрозненне аманіміі ад мнагазначнасці.
Сінонімы, іх тыпы. Шляхі ўзнікнення сінонімаў.
Антонімы, іх разнавіднасці. Стылістычнае выкарыстанне антонімаў. Антытэза і аксюмаран. Паронімы.
Лексіка сучаснай беларускай мовы паводле паходжання. Спрадвечна беларуская і запазычаная лексіка. Прыметы запазычаных слоў.
Лексіка беларускай мовы паводле сферы ўжывання. Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжытку.
Стылістычныя разрады лексікі беларускай мовы.
Актыўная і пасіўная лексіка. Устарэлыя словы, іх выкарыстанне ў мове. Неалагізмы, умовы іх узнікнення.
Фразеалогія як раздзел мовазнаўства. Суадноснасць фразеалагізма з іншымі адзінкамі мовы (словам, свабодным словазлучэннем, сказам).
Прыказкі (прымаўкі). Крылатыя словы, выслоўі і афарызмы. Перыфраза.
Фразеалагізмы як адзінка мовы. Класіфікацыі фразеалагізмаў паводле семантычнай злітнасці, адпаведнасці часцінам мовы, сінтаксічным адзінкам, паводле стылістынчай афарбоўкі.
Лексікаграфія як раздзел мовазнаўства. Энцыклапедычныя і лінгвістычныя слоўнікі, іх тыпы. Будова слоўнікавага артыкула ў энцыклапедычных і лінгвістычных слоўніках.
Марфеміка як вучэнне аб марфемах. Паняцце марфемы. Адметныя адзнакі марфемы. Аснова слова і канчатак. Тыпы асноў.
Корань як абавязковая марфема слова. Свабодныя і звязаныя карані. Словаўтваральныя і формаўтваральныя марфемы. Прыстаўка і суфікс як службовыя марфемы.
Словаўтварэнне, яго прадмет і задачы. Тыпы і спосабы словаўтварэння.