4 Тарау көкжиектің ар жағында не бар?

10-сабақ

Тақырып: «Ғалам — біз өмір сүретін орта»

1-тапсырма

а) Өмірде қандай қиындықтармен бетпе-бет келгендеріңізді еске түсіріңіз. Бүл жағдайда не істедіңіз? Кімнен көмек сүрадыңыз? Қиын-дықты жеңуге нақты көмектескен кім?

б) Өміріңіздің қайсы түстары, қандай оқиғалары сізге жағымсыз әсер қалдырды? Өмірде қандай жағдайлармен бетпе-бет келгенді қаламас едіңіз?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-Тапсырма

Ойды толықтырып жазыңыз.

1. Бақытты болу дегеніміз

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма

Мына үғымдарға анықтама беріңіз:

1 .Әлем

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Дүние

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

З.Туған жер

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4.Жан

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Ой-пікірлерді бірігіп талдаңыздар

Біреудің мінін кешірсең,

Саған да қүдай кешеді.

Бәрін де қылмай есірсең,

Төбеңді әлі-ақ теседі (Шәкәрім).

Мәңгілік нәрсе ғана үлы, ал мәңгілік - әділеттілік қана (Д.Феррари).

Өзін ерекше санамай, барлық адамдар сияқты болу - үлы бақыт (М.М.Пришвин).

Біреу жөбір етсе, сен сабыр ет (халық мақалы).

Бақытсыздық атаулының үлкен-кішілігі оның мөнімен емес, адамның бойынан қандай көрініс тапқанымен өлшенеді (Г.Сенкевич).

Түңілу - дәрменсіздердің қылығы. Түңілушілерге сенбеңдер, олар қашан да жасықтар (Г.Флобер).

Бақытсыздықта тағдыр әрқашан шығар есік қалдырады (М.Сервантес).

Адам өзінің жанын үсақ уайым, болымсыз қам-қарекетгің дертімен былғаудан сақтауы керек (М.Әуезов).

Бақытты кезде өзіңе өзің шамадан тыс сеніп кетпеген жөн де, ал жаманшылықта сенімділікті жоғалтпаған жөн (Клеовул).

Егер жақсылап іздер болса, әрбір жағдайда жүбаныш боларлық бірдеңе табылады (Д. Дефо).

Бақытсыздық қорқақ адамға үқсайды: ол дірілдеп-қалтыраған адамдарды көрсе, соңынан қалмайды, ал өзіне қарай қасқайып қарсы жүргенде түра қашады (А.Л. Жювье).

Хрестоматиядан «Көкжиектің аржағында не бар?» тарауындағы Анушируанның үгіт-насихаттарын оқып шығыңыздар. Ол өмірдің қиындықтарын жеңу жайында қандай ақыл-кеңестер береді?

Өзіндік жүмыс

1. Сіздің ойыңызша адам, қандай жағымсыз қасиеттерден сақ болу керектігін тізіп жазыңыздар.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Адамның өміріндегі қиындықтарды жеңуде ерік-жігер мен мінез маңызды роль атқарады. Төменде сіздің ерік-жігер, қайратты-лығыңызды анықтауға жәрдемдесетін тест берілген.

Тест «Өзіңізді білесіз бе?»

Ғалымдардың айтуынша, егер адам миының оң жарты шары жетекші болып табылса, онда эмоцияның басым болғаны. Ал. егер мидың сол жақ бөлігі жетекшлік роль аткдрса, онда аналитикалық ақыл қабаты басым. Үсынылып отырған тест адамдағы жетекші ми сыңа-рын аныктауға мүмкіндік береді. Және де бүл туа біткен нышан болып табылады, сондай-ақ өмір бойы өзгермейді. Алайда, қатты толқығанда мидың жетекші бөлігі орын ауыстырып, өзгеріске түсуі мүмкін екендігін де ескерген жөн.

1-Нұсқау. Қолыңыздың саусақтарын айқастырыңыз. Сіз бір (оң немесе сол) бас бармақтың ұдайы үстінде түратынын аңғарасыз. Егер, ол сол саусақ болса - сіз тым әсерленгіш адамсыз. Ал, ол оң саусақ болса, онда сізде аналитикалық ойлау басым.

2- Нұсқау Бір нысананы таңдап, оны қалам немесе қарындаш арқылы кездеп көріңіз. Оң көз жетекші роль атқарса, онда сіздің мінезіңіз бірбеткей, табанды болғаны, сол көздің жетекшілігі мінез-құлқыңыздың жұмсақ және көнгіштігі туралы хабардар етеді.

3-Нұсқау. Егер қолдарыңызды кеуде тұсына айқастырғанда сол қол үстінде тұрса, назды қылықтарға бейімсіз, егер, оң қол үстінде тұрса, сізге қарапайымдылық, ақкөңілділік тән.

4- Нұсқау. Егер сізге оң қолмен шапалақ ұрған ыңғайлырақ болса, онда сізге батылдық тән, ал, сол қолмен шапалақтау ыңғайлырақ болса, онда шешім қабылдар алдында сіздің жиі қобалжитындығыңызды білдіреді.

Әрбір нүсқаудан кейін қайсы қол (ми бөлігі) – оң (О) немесе сол (С) сіз үшін жетекші болып табылатындығын жазыңыз. Сіз төрт әріптен түратын формула алдыңыз. Өзіңізге тән формуланы тауып, мінез-құлық ерекшелігіңізді анықтаңыз.

ОООО - сіздің мінезіңізге кертартпалық тән жалпы қабылданған пікірге (стереотипке) мойынсұнуға бейімсіз. Дау-жанжалды, айтысуды ұнатпайсыз.

ОООС - Сіздің мінезіңізге жасқаншақтық тән.

ООСО - Сізге назданғыштық, бірбеткейлік тән, әзілдеуді ұнатасыз.

Сізбен қарым-қатынас жасау үшін де осы қасиетгер керек. Бүлар тез тіл табысқыш адамдар. Мінездің бүл түрі, әсіресе, әйел адамдарда жиі кездеседі.

ООСС - мінездің сирек үшырасатын түрі, жүмсақтық тән. Алайда, тартыншақтық (сол қолмен шапалақтау) пен қатаң мінез (оң көздің жетекшілік роль атқаруы) арасында қайшылық байқалады. ОСОО - ой оралымдылығы мен мінез жайлылығын біріктіретін мінез-құлық түрі. Бүл мінез «іскер әйелдерде» жиі ұшырасады. Мүндай адамдар өзгелерге баяу үйреніседі, сақ болып келеді, қарым-қатынаста төзімді және салқынқанды.

ОСОС - әлсіз, өте сирек кездесетін мінез түрі. Мүндай мінез-құлык иелері дәрменсіз, түрлі ықпалдарға түскіш. Әйелдер арасында жиі кездесетін мінез.

СООО - мүндай үйлесімділік жиі кездеседі. Оған тұрақсыздықпен ұштасып жататын әсерленгіштік нышандары тән.

СООС - сізге жұмсақтық, аңғалдық тән. «Кішкентай ханшайым» типі өзіңізге ерекше ұқыпты қарым-қатынасты талап етесіз.

ССОО - сізге жылышырайлылық пен қарапайымдылық тән. Қызығушылықтарыңыз шашыраңқы, өз іс-қимылыңызға жиі есеп беріп жүруге бейімсіз.

ССОС - сіздің мінезіңізге қарапайымдылық, кішіпейілділік, сенгіштік тән. Өте сирек кездесетін мінез. Ер адамдарда мүлде кездеспейді деуге болады.

СССО - сіз сезімтал, қимылыңыз ширақ, батыл адамсыз, алайда шешімді асығыс қабылдайсыз. Сіз өзіңізді тежеп ұстауыңыз қажет.

Мүндай мінезді ер адамдардың сезімге берілуі сирек кездеседі.

СССС - сізге тез бейімделгіштік тән. Кез-келген қүбылысқа жаңаша қарауға қабілеттісіз. Сізге әсерленгіштік, өзімшілдік және бірбеткейлік тән. Кейде ол түйықтыққа әкеліп соғады.

СОСО - мінездің ең күшті түрі. Сізді бір нәрсеге иландыру мүмкін емес. Сіз өз көзқарасыңызды тек күшпен өзгертесіз. Ширақсыз, алға қойған мақсатқа жетуде қажырлылық көрсетесіз.

СОСС - сіз қойылған мақсатқа жетуде табандысыз. Мүндай мінезді адамдар ырыққа көнбейді, оларды өз айтқанынан қайтару мүмкін емес. Мұндай адамдар үшін дос табу қиын.

ОССО - сіз икемделгішсіз. Дау-жанжалдан алыс жүресіз, саяхаттағанды ұнатасыз. Дос табу сіз үшін оңай. Алайда, жиі әуестенуге құмарсыз.

ОССС - Сізге тұрақсыздық пен тәуелсіздік тән, бәрін өзіңіз істегіңіз келіп түрады. Талдай білуге бейімділігіңіз арқасында күрделі міндеттерді табысты шешесіз. Әдетте, жүмсақ көрінгенмен, істі аяғына дейін жеткізу қажет болғанда талап қойғыш, тіпті, қатаң да бола аласыз.

3. Хрестоматиядағы «Қүтты біліктен» үзіндіні, Абайдың «Қырық төртінші сөзін» оқып шығыңыз; Бүдабай Қабыловтың «Көңіл» атты өлеңімен танысып, мүндағы айтылған ой-пікірлерге талдау жасаңыздар.

4. Қазіргі адамдар сақтанулары қажет және күшті ерік-жігер көрсетпеген жағдайда қүлдырауға алып келетін еліктіргіш нәрселердің тізімін дәптерге жазып қойыңыз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

11-сабақ

Тақырып: «Еліктіргіш нәрселерден қалай сақтану керек?» «Есінегенге де еліктейтіндер табылады» (М.Әлімбаев).

1-тапсырма

«Еліктіргіш нәрселер» деп нені айтар едіңіз?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бүл заттардың қай түрінің сізге тікелей қатысы бар?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Қалай ойлайсыз, адамның қиыншылықтарын шешетін ерекшеліктер бола ма?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма

Хрестоматияны ашып («Көкжиектің аржағында не бар?» тарауы) Әбу

Насыр әл Фарабидің «Бақыт жолын сілтеу» трактатынан үзіндімен танысыңыз.

Талдау. Еліктіргіш заттардан алған әсерді басқа зиянсыз өуесқойлықпен алмастыруға бола ма? Мысалы:

• Спорт

• Дос-жаран

• Музыка

• Медитация

• Ермек

• Үйірмелер т.б.

Өзіндік жүмыс

Өзіңізді тестен еткізіңіз. Тест: «Сіздің жүйке жүйеңіз қандай жағдайда?»

Сізге он сұрақ беріледі. Әрбір сұрақтың үш жауабы бар. Олардың ішінен сізге жақынын тандап алыңыз. Дұрыс немесе дұрыс емес жауаптар жоқ. Тез, ойланбай жауап беріңіз.

1 Кезекке тұрар ма едіңіз?

а) оған уақыт кетіру қажет емес;

б) қажет затты сатып алу керек болғандықтан кезекке тұрудан басқа амал жоқ;

в) қашық болса да мүмкіндік болса өзге дүкенге баруға тура келеді.

2. Телефон шылдырынан шошынасыз ба?

а) сіздің оған үйренгеніңіз соншалық, дыбысты елемейсіз;

б)иә;

в) жоқ.

3. Егер сіз өзге қалаға жол жүретін болсаңыз вокзалға поезд жүруден

қанша уақыт бүрын келесіз?

а) поезд жүрерден бір сағат бұрын;

б) он бес минут бүрын;

в) жарты сағат қалғанда.

4. Егер әлде бір нәрсеге ренжіп, қиналып тұрған адаммен бірге бола

қалсаңыз, ол көңіл-күй сізге беріле ме?

а) егер ол жақын адамым болса, онда міндетті түрде беріледі;

б) қол үшын бермегенмен оған ең болмаса басу айтар едім;

в) ол көңіл-күй қайткенде де беріледі.

5. Бір нәрсені уайымдасаңыз сіздің көңіл-күйіңіз нашарлай ма? (Мәселен, қызуыңыз көтеріледі, басыңыз ауырады немесе айналады)

а) жоқ;

б) болып түрады;

в) өзіңізді күні бойы ауру адамдай сезінесіз.

6. «Ерте ме, кеш пе, бәрі өз орнына келеді»-дейтін нақыл сөз, сіздің

ойыңызша, қаншалықты әділ айтылған?

а) толығымен қүптаймын;

б) егер солай болса жақсы ғой, бірақ, оған сену қиын;

в) ол үшін адамның өзі күш жүмсауы керек.

7. Егер сіз сабаққа немесе жиналысқа кешігіп қалсаңыз, өзіңізді қалай

сезінесіз?

а) өзгелер де кешігеді ғой деп ойлайсыз;

б) мүндай жағдайда дүрысы көзге түспеген;

в) әрине, өзіңізді ыңғайсыз сезінесіз.

8. Сіздің жүмысыңыз қай жағдайда қарқынмен алға жылжиды, атқаратын түрлі істер көбейген кезде ме, әлде, керісінше, олар аз болған жағдайда ма?

а) атқаратын іс көбейген жағдайда сізге қанат біткен сияқты оларды бірінен соң бірін тындыра бересіз;

б) жүмыстың көптігі сіздің еңсеңізді басады, сондықтан оларды атқару сізге оңайға түспейді;

в) сіз қашан да бір қарқынмен жүмыс істейсіз.

9. Сіз көпшілікті үнатасыз ба?

а) кейде-иә, кейде-жоқ;

б) үнатпайсыз, тіпті жүйкеңіз қозады;

в) олардың сізге ешқандай кедергісі жоқ.

10. Сіз жаңа, бөтен жерде ұйықтай аласыз ба?

а) егер ыңғайлы жағдай болса ұйықтай бересіз;

б) сіз үшін үйқыға кету аса қиын;

в) ұйқы қандыру үшін сіз күй талғамайсыз.

Жауаптарға сәйкес ұпайла

Сұрақ-жауап	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
а	0	6	3	4	8	10	8	6	6	6
б	6	0	9	6	5	3	0	0	1	1
в	3	8	0	1	1	6	6	10	9	10

Нәтижелер:

35 үпайдан аз болса. Сіз сезімтал адамсыз, жүйке жүйеңіз қалпында, кейде қиналатындығыз сондықтан. Аса секемшілсіз, өзіңізге сеніміңіз аз, күрделі жағдайларда жиі абыржисыз.

36-дан 65 ұпайға дейін. Сіз байыпты, сабырлы және байқампазсыз. Көңіл-күйіңіз шектен шықпайды. Іс-әрекеттеріңізді сезім емес, ниетіңіз анықтайды. Сізді негізсіз қалыпты жағдайдан шығару мүмкін емес. Байыптылығыңыздың арқасында заттардың мәнін дүрыс бағалайсыз. Күтпеген жағдайға тап болғанда оған жүйкеңізді шаршатып әуре болмайсыз, бірден проблеманы шешуге кірісесіз. үпайдан жоғары. Сіздің жүйкеңіз мықты. Тіпті сіздің аса сабыр-лылығыңыз айналадағылардың шыдамын тауысады. Жағымсыз болса да сіз өзіңізге қатысты оқиғаларға да мән бермейсіз. Егер шын мәнінде осылай болса, сізге өмір сүру жеңілірек.

Өзіндік жүмыс

1-Қандай әдеттерден арылып, қандай әдеттерге ие болғыңыз келеді? Кестені толтырыңыз

№	Менің жақсы өдеттерім	Менің жаман әдеттерім	Маған қажетті әдеттер
1
2
3
4
5
6
7
9
10

2. Хрестоматияның «Көкжиектің ар жағында не бар?» тарауындағы Әбу Насыр әл Фарабидің «Бақыт жолын сілтеу» трактатынан үзіндіш, Шал ақынның айтқандарын; Абайдың «Он бесінші сөзш», Қ.Мырзалиевтің өлеңдерін оқып шығып, талдаңыздар.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12-сабақ

Тақырып: «Өмірді алдын ала болжауға бола ма?»

1- тапсырма

Айтылған ойларға түсініктеме беріңіз:

• Жаманға бақыт қонса,

Қонғанын сезбей,

Ушқанын бір-ақ сезеді (Б.Момышүлы).

• Өзінен-өзі оза алмаған,

Өзгеден де оза алмас (М.Әлімбаев).

• Әрбір сүрінгеніңді бақытсыздық деп санама. Бәлкім, сенің шын бақытың сол жерден басталар (Лев Толстой).

• Тіршіліктің иірімі неге мүнша көп еді,

Арың өлсе, тәнің қатар өледі?!

Бір қасиет бар әлемде қаққан жүмбақ қанатын,

Артық кетсең, қатал қолмен төубаңды еске салатын.

Әрбір оғаш қылығыңды үмытпаған, кетпеген,

Ол-табиғат заңдылығы ғылым әлі шешпеген.

Сәл көңіліме желік енсе, қасиетті сол заңға

Қайшы келіп қалам ба деп сескенем (М.Шаханов).

• Алдай алмайтын адамды азат адам деп атауға болады (А.Камю).

• Еркіндік-бүл жауапкершілік. Одан қорқатынымыз сондықтан (Б.Шоу).

• Көңіл жақсы болғаны-

Өмір жақсы болғаны (халық мақалы).

• Өзен ағысын бөгеуге болады,

Өмір ағысын бөгеуге болмайды (халық мақалы).

• Жетекке ергенді тағдыр жетелейді, Қүлықсызды сүйрейді (Сенека).

• Бақытты өзіміз жасамаған болсақ, онда оны қолдануға қүқымыз жоқ (Б.Шоу).

«Өмірдің мәні» деген үғымға анықтама беріңіз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Мәнді өмір сүру үшін адамға керек қасиеттер:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-Тапсырма

Егер адам тағдыры өз қолында деп ойласақ, болашағыңызды қалай

жоспарлар едіңіз?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Үй тапсырмасы

Абайдың «Отыз жетінші сөзін» оқып шығып үнаған ойларды дәптерге жазып алыңыз; М.Шахановтың «Алтын, күміс және қалайы» өлеңін, Саиф Сараи шығармаларынан үзіндіні, Әбілхасан Рудакидің «Өмір маған ақыл айтты», М.Мақатаевтың «Өмір жайлы» өлеңдерін; Жетес бидің өз ғүмыры жайлы айтқан ой-толғамдарын оқып танысып, алған әсерлеріңізбен бөлісіңіздер.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5 –ТАРАУ