- •П.С. Лопух
- •Уводзіны
- •1.1. Вада як адзін з кампанентаў геаграфічнага асяроддзя
- •1.2. Дзяржаўны водны кадастр
- •1.3. Гідралогія, прадмет, яе задачы і сувязь з другімі навукамі
- •1.4. Метады вывучэння водных рэсурсаў
- •Глава 2. Фізічныя і хімічныя ўласцівасці прыродных вод
- •2.1. Фізічныя ўласцівасці вады
- •2.2. Хімічныя ўласцівасці
- •2.3. Распаўсюджванне святла і гуку ў вадзе
- •Глава 3 Рух вады ў прыродзе
- •3.1. Сцёк вады ў прыродзе як сусветны працэс
- •3.2. Унутрымацерыковы кругаварот вады
- •3.3. Вадаабмен вадаёмаў
- •Тыпізацыя вадаёмаў па вадаабмену (паволе б.Б.Багаслоўскага)
- •3.4. Механізм руху вады
- •4. Гідралогія рэк
- •4.1. Басэйн ракі і гідраграфічная сетка
- •4.1.1. Гідраграфічная сетка. Вадазбор. Тыпы рэк.
- •4.1.2. Фізіка-геаграфічныя характарыстыкі вадазбору
- •4.1.3. Гідраграфічныя характарыстыкі рачнога басейна
- •4.1.4. Марфаметрычныя характарыстыкі ракі
- •4.1.5. Гідраграфічныя характарыстыкі даліны ракі
- •4.1.6. Марфаметрычныя паказчыкі рэчышча
- •4.1.7. Паўздоўжны профіль рэк
- •4. 2. Хуткасць цячэння і расходы вады рэк, метады іх вызначэння
- •4. 2.1. Хуткасць цячэння і турбулентнае перамешванне вады
- •4.2.2. Размеркаванне хуткасцяў па вертыкалі і жывому сячэнню
- •4.2.3. Вымярэнне хуткасці вады з дапамогай гідраметрычнай вяртушкі. Характарыстыкі сцёку
- •4.2.3. 1. Рачны сцёк. Характарыстыкі сцёку
- •4.3.1. Характэрыстыкі сцёку
- •4.3.2. Водны баланс рачнога вадазбору
- •4.3.3. Расчляненне гідрографаў па тыпам жыўлення
- •4.3.4. Уплыў геаграфічных фактараў на сцёк
- •4.3.5. Размеркаванне сцёку па тэрыторыі
- •4.3.6. Унутрыгадавое размеркаванне сцёку
- •4.3.7. Рух вады ў рэках
- •4.4.1. Рух вады на прамых і закругленых адрэзках
- •4.4.2. Рух вады на прамых і закругленых адрэзках
- •4.4.3. Уплыў цэнтрабежных сіл і адхіляючай сілы кручэння Зямлі.
- •4.5. Работа і наносы рэк. Рэчышчавыя працэсы
- •4.5.2. Наносы рэк і іх характарыстыкі
- •4.5.3. Донныя наносы
- •4.5.4. Рэчышчавыя працэсы
- •4.6. Лядова-тэрмічны рэжым
- •4.6.1. Фактары, якія вызначаюць тэмпературу вады рэк
- •4.6.2. Змяненні тэмпературы вады па часу
- •4.6.3. Лядовы рэжым рэк
- •4.7. Асноўныя рысы гідрахімічнага і гідрабіялагічнага рэжыму рэк
- •4.7.1. Гідрахімічны сцёк
- •4.7.2. Гідрабіялагічны сцёк
- •5. Гідрологія падземных вод
- •5.1. Паходжанне падземных вод
- •5.2. Віды вады ў порах грунтоў і механізм яе руху
- •5.3. Умовы залягання падземных вод
- •5.4. Падземныя напорныя воды
- •5.5. Жыўленне і рэжым грунтовых вод
- •5.6. Узаемадзеянне грунтовых і паверхневых вод
- •5.7. Мінеральныя воды
- •5.8. Раяніраванне грунтовых вод
- •6. Гідралогія азёр
- •6.1. Агульная характарыстыка і гідралагічная роль азёр у прыродзе
- •6.2. Паходжанне азёрных катлавін
- •6.3. Марфалогія і эвалюцыя азёрных катлавін
- •6.4. Марфаметрычныя паказчыкі
- •6.5. Водны баланс
- •6.6. Ваганні ўзроўня вады
- •6.7. Лядовы і тэрмічны рэжым
- •6.8. Цячэнні
- •6.9. Ветравыя хвалі і сейшы
- •6.10. Перамешванне водных мас азёр
- •6.11. Гідрахімічныя асаблівасці
- •6.12. Біялагічныя асаблівасці
- •6.13. Азёрная седыментацыя і донныя адклады
6.4. Марфаметрычныя паказчыкі
Марфаметрычныя паказчыкі азёр – абсалютныя і адносныя колькасныя паказчыкі, якія характэрызуюць памеры, форму азёрнай катлавіны і колькасць вады ў ёй. Асновай для іх вызначэння служыць план возера ў ізабатах, які будуецца па выніках прамераў глыбіняў і шляхам іх інтерпаляцыі. Звычайна марфаметрычныя паказчыкі адносяцца да адпаведнага сярэдняга ўзроўня вады, які вызначаецца па тапаграфічным картам ці шляхамі нівеліравання і прывязкі ўзроўня да дзяржаўнай апорнай геадэзічнай сеткі. Марфаметрычныя паказчыкі вызначаюцца пры адпаведным узроўню вады і змяняюцца разам са зменаў узроўню вады, заіленнем дна, перапрацоўкай берагоў. Марфаметрычныя паказчыкі ўплываюць на гідралагічны рэжым азёр. Так, напрыклад, у мелкаводных азёрах са значнай плошчай акваторыі вада больш перамешваецца ветрам, чым у глыбокім і з меншай плошчай.
Даўжыня возера (L, км) – самая кароткая адлегласць паміж двумя найбольш аддаленымі кропкамі берагавой лініі, вызначаная па яго паверхні па сярэдняй лініі не выходзячы за межы акваторыі. Шырыня возера (В, км) – сярэдняя шырыня (Вср, км) – суадносіны паміж плошчай і даўжынёй возера (f0). Максімальная шырыня (Вмак) – найбольшая адлегласць паміж берагамі перпендыкулярна даўжыні возера. Даўжыня берагавой лініі (l, км) – даўжыня нулявой ізабаты (па ўрэзу). Для раўнінных вадасховішчаў вызначаецца па праваму і леавму берагам і агульная даўжыня. Звілістасць (зрэзаннасць, ці развіццё) берагавой лініі (Кз) вызначаецца як адносіны даўжыні берагавой лініі (l, км) да даўжыні акружнасці круга (l1, км), які мае плошчу. Роўную плошчы возера:
Кз = l/ l1.
Плошча паверхні (люстэрка) возера (f0) і яго плошчы, абмежаваныя адпаведнымі ізабатамі (l1, l2,… ln), вызначаюцца па батыметрычнай карце, км2. Плошча літаралі і прафундалі возера вызначаецца ў км2 і %. Глыбіня максімальная вызначаецца шляхам прамераў у час здымкі возера ў палявых умовах, сярэдняя – дзяленнем аб’ёма (V, км3, млн м3) возера на яго плошчу (f0).
Аб’ём вады ў возеры вызначаецца як для ўсяго возера, так і для асобных слаёў, якія заключаны паміж пласкасцямі адпаведных ізабат. Яго можна вызначыць графічна па батыграфічнай крывой і аналітычным метадам. Аналітычным метадам паслядоўна вызначаецца аб’ём слаёў (V1, V2, …, Vn) паміж адпаведнымі пласкасцямі ізабат (f0, f2, …, fn), якія прыпаўноўваюцца да правільных геаметрычных фігур цел па формулам: прызмы (сярэдняга арыфметрычнага):
V = h (h1 + h2) / 2
і усеченага конуса:
V = h/3 (f1 + f2 + √ f0 f2),
дзе h – сячэнне ізабат.
Пры вызначэнні аб’ёма, які заключаны паміж плошчай апошняй ізабаты і максімальнай глыбінёй (∆V) карыстаюцца формулай^
∆V = h/3 fn (hmax - h n),
дзе hmax – максімальная глыбіня возеря ў м, h n – глыбіня, абмежаваная апошняй ізабатай у м, fn – плошча, абмежаваная апошняй ізабатай, м2. Агульны аб’ём вызначаецца шляхам паслядоўнага сумавання аб’ёмаў слаёў.
Залежнасць плошчы люстэрка і аб’ёма возера ад гыбіні (адзнакі ўзроўня) графічна адлюстроўвае батыграфічная і аб’ёмная крывые. Па вертыкалі адкладваецца глыбіня ці адзнака ўзроўня возера, па гарызанталі – плошчы абмежаваныя ізабатамі і аб’ёмы, якія размяшчаюцца пад пласкасцямі ізабат па ўбыванню.
Батыграфічная і аб’ёмная крывые адлюстроўваюць форму азёрнай катлавіны. С другога боку, па батыграфічнай крывой шляхам планіметрыравання плошчы памж крывой і васямі каардынат можна вызначыць аб’ём вадаёма. Батыграфічная і аб’ёмная крывые будуются на адным рысунку і маюць агульную шкалу глыбіняў. Для разліку колькасці цяпла, растовораных у вадзе хімічных элементаў, завіслых наносаў у вадаёме карыстаюцца аб’ёмнай крывой. Плошча паміж восямі каардынат і крывой размеркавання разлічваемага элемента па глыбіні прадстаўляюць у маштабе агульную колькасць дадзенага элемента ў вадаёме. Аналагічна праводзіцца і разлік для кожнага слоя вады.
Паказчык формы азёрных катлавін (Сф) разлічваецца па формуле:
Сф = Нср /Нмах.
Для цыліндра Сф роўны 1, для паўэліпсоіда – 2/3, для парабалоіда – ½, для конуса – 1/3. Форма катлавіны адлюстроўвае уплыў на ўнутрывадаёмныя працэсы: перамешванне воднай масы, гідралагічны рэжым.
Суадносіны паміж памерамі возера і яго вадазбора іграе важную ролю ў фарміраванні яго гідралагічнага рэжыму. У якасці паказчыка гэтых суадносін выкарыстоўваецца удзельны вадазбор – адносіны плошчы вадазбора (F) да плошчы люстэрка возера (f0):
∆F = F /f0.
Чым большя плошча вадазбора ў параўнанні з плошчай люстэрка возера, г.зн. чым большы удзельны вадазбор, тым большы ўплыў вадазбора на яго рэжым.