10.4. Гідралагічныя асаблівасці

Водны баланс. Ураўненне воднага балансу кар’ерных вадаёмаў у агульным выглядзе мае выгляд:

W_рп + W_пп + W_о – W_и – W_по – W_ро = W ± W_н ,

дзе W_рп, W_пп –адпаведна прыток рачных (паверхневых) і падземных вод у вадаём; W_о – атмасферныя ападкі на паверхню вады; W_и – выпарэнне с паверхні вадаёма; W_по, W_ро – адпаведна адток паверхневых і падземных вод; W – змяненні запасаў вады ў вадаёме; W_н – невязка воднага балансу, якая ўключае неулічаныя кампаненты воднага балансу і недакладнсці разлікаў.

Разліковая забяспечанасць для большасці вадаёмаў прынята р = 75 % (малаводны год), а для асобных вадаёмаў, якія маюць вялікае экалагічнае ці гаспадарчае значэнне р = 95 % (вельмі малаводны год). Для параўнання мэтазгодна мець звесткі па воднаму балансу для сярэдняга па воднасці года (р = 50 %) (табл. 10.1).

Вадаабмен. Для вырашэння практычных задач разлічваецца каэфіцыент умоўнага вадаабмена (к):

к  ( W_рп + W_пп + W_о ) / W,

дзе: W – аб’ём вады ў вадаёме, тыс. м³.

Таблица 10.1

Водны баланс некаторых кар’ерных вадаёмаў Беларусі, тыс. М3 / год

Wрп	Wпп***	Wо	Wи	Wпо***	Wро	W
Смаргонь. Сярэдні год (р=50 %)
21940**	193,0	884	700	0	22317*	0
Смаргонь. Маловодны год (р=50 %)
18500**	193,0	656	756	0	18593*	0
Вярхоўе. Сярэдні год (р=50 %)
3390	45,1	751	554	3290,10	0	342*
Вярхоўе. Маловодны год (р=50 %)
2530	45,1	530	599	3290,1	0	–784*
Крычаў. Сярэдні год (р=50 %)
370	172,5	285	224	651,5	0	–48*
Крычаў. Малаводны год (р=50 %)
210	172,5	182	242	651,5	0	–329*
Гайдукоўка. Сярэдні год (р=50 %)
26,5	13,7	91,4	66,7	53,8	0	–11,1*
Гайдукоўка. Малаводны год (р=50 %)
16,2	13,7	64,9	72,1	53,8	0	–31,1*

Па разлікам воднага балансу даследаваныя вадаёмы адносяцца да трох тыпаў: з добрым, здавальняючым і слабым вадаабменам, што адлюстроўвае іх умоўны вадаабмен і характар жыўлення.

Воднае жыўленне кар'ерных вадаемаў адбываецца грунтовымі водамі, якія былі выкрыты пры здабычы карысных выкапняў, а таксама водамі паверхневага сцеку і атмасфернымі ападкамі. Грунтовае жыўленне забяспечвае адносна стабільны і ўстойлівы ўзровень вады. Аднак ў кар'ерных вадаемах, якія звязаны з рачнымі сістэмамі, галоўнай крыніцай жыўлення з'яўляецца рачны сцек («Верхоўе» – р. Зах. Дзвіна; «Смаргонь» – р. Вілія і г.д.).

Адсутнасць неабходнасці ў рэгуляванні ўзроўня падкрэслівае падабенства кар'ерных вадаемаў з азерамі. Кар'ерным вадаемам, як і прыродным лімнічным сістэмам, характэрны запаволены водаабмен. Як вынік гэтай акалічнасці – працэс даволі хуткай трансфармацыі паступаючых водаў, акумуляцыя алахтонных і аўтахтонных рэчываў.

Вадаабмен значна павялічваецца ў тых вадаемаў, якія маюць пратокі і сувязь з ракой («Смаргонь») – пастаянная гідралагічная сувязь. Сязонная гідралагічная сувязь назіраецца на вадаеме «Вярхоўе» ў басейне р. Зах. Дзвіна.