Гісторыка-культурная спадчына і ідэнтычнасць

Як адзначалася ў раздзеле, прысвечаным станаўленню культу спадчыны, трыяда “помнік-спадчына-каштоўнасць” цесна звязана з узнікненнем нацыянальнай дзяржавы, а адпаведна і нацыянальнай ідэнтычнасці (глядзі пытанне 3 дадзенай тэмы). Даследчыкі звяртаюць увагу на тое, што свядомы пошук стабільнай ідэнтычнасці асабліва ўзмацніўся ў XIX ст. ў кантэксце нацыянальнага адраджэнне. Цікава, што да пачатку XIX ст. ні еўрапейцы, ні амерыканцы амаль не звязвалі сваю ідэнтычнасць з матэрыяльным спадчынай, і толькі праз паўстагоддзя большасць гэтых краін актыўна і мэтанакіравана занялося яго аховай.

Здзіўляе адзначаны тэарэтыкам нацыяналізму Бенедыктам Андэрсанам парадокс: “аб'ектыўны мадэрнізм нацый з пункту гледжання гісторыкаў сумяшчаецца з іх суб'ектыўнай старасцю ў гледжаннях нацыяналістаў”. Тут праяўляецца тое, што другі тэарэтак нацыябудавання Эрык Хобсбаўм назваў «вынаходствам традыцыі».

Для абгрунтавання старажытнасці нацыі неабходна была даўняя традыцыя. Матэрыяльным яе праяўленнем маглі стаць помнікі гісторыі і культуры. Для фарміравання нацыянальнай самасвядомасці, якая абапіраецца на грамадскую ідэнтычнасць, патрабавалася моцная аснова. Ёю сталі нацыянальная ідэалогія і міфалогія, якія суправаджаюцца сваімі эмблемамі, героямі, легендамі і выдатнымі гістарычнымі помнікамі, якія, атрымаўшы каштоўнасць канструяваных сімвалаў, былі выкарыстаны у мэтах дзяржаўнай рэпрэзентацыі. Такім чынам, нацыянальная ідэнтычнасць і нацыянальнае спадчына надоўга сталі кампанентамі грамадзянскай самасвядомасці.

Нацыянальная дзяржава апынулася, па сутнасці, не толькі галоўным захавальнікам спадчыны, паколькі ўзяла ў свае рукі сакральную (рэлігійную) спадчыну і спадчыну эліты, але і сварміравала афіцыйную версію гісторыі. Гэтая логіка не чужая і сучасным формам нацыяналізму. Напрыклад, баявыя часткі былой Югаславіі ў час вайны 1992-1995 г. бамбардзіравалі гістарычныя помнікі, якія не мелі стратэгічнага значэння, але важныя для нацыянальнай ідэнтычнасці суперніка. Тое ж можна убачыць у дзеяннях эстонскіх нацыяналістаў у адносінах да Помніка Вызваліцелям ад фашызму ў Таліне.

Акрамя таго існуе тэндэнцыя да запаўнення гістарычных прабелаў для узмацнення ідэнтычнасці. Гэта праяўляецца ў спробе ліквідаваць прабелы ў “каталогу знакаў і знакаў нацыянальнай ідэнтычнасці”. Для гэтага зніклыя, але значныя для таго ці іншага народа помнікі аднаўляюць. Прыкладам апошняга можа стаць аднаўленьне Дома чорнагаловых ў Рызе, Палаца кіраўнікоў Ніжняга замка ў Вільні. Аднаўленне разбуранай у час Другой Сусветнай вайны Варшавы.

Аднак калі нацыяналістычная ідэалогія актыўна заахвочвала імкненне да пабудовы гамагеннага сацыяльнага дыскурсу і адзінай «нацыянальнай спадчыны», выказваючы інтарэсы грамадства, ствараецца на аснове дамінуючай - тытульнай - нацыі, то сёння ў многіх краінах Захаду мы бачым хутчэй супрацьлеглы тэндэнцыю. Яна праяўляецца ў жаданні выявіць і падкрэсліць разнастайнасць і культурныя адрозненні ў тым ліку ў культурнай спадчыне. У грамадствах краін Захаду змяняюцца суадносін палітыка-эканоміка-сацыяльных сіл, гэта значыць, раней дыскрымінаваныя групы (ніжэйшыя пласты грамадства, нешматлікія рэлігійныя абшчыны, этнічныя і сэксуальныя меншасці, жанчыны, інваліды) пачынаюць аспрэчваць традыцыйна склалўшаюся ролю эліты і патрабаваць увагі да сваіх інтарэсаў і патрэб. Для стварэння і падтрымкі ідэнтычнасці гэтых грамадскіх фарміраванняў значным і аўтэнтычным з'яўляецца кампанент актуалізацыі іх асобнай “гісторыі-памяці-спадчыны”, якая уключана ў мультыкультурную спадчыну новых еўрапейскіх ідэалагем.

Гэта яскрава выявілася ў рэпрэзентацыі культуры сялянства (этнакультур) і працоўных (індустрыяльная спадчына) у дзяржавах Старой Еўропы, дзе раней вобраз «нацыянальнага спадчыны», па сутнасці, абмяжоўваўся культурай эліты. Цяпер гэтыя культуры збліжаліся і зліваліся ў адно рэчышча.

Крыху іншая сітуацыя была ў тых народаў Еўропы, дзе ўласнай эліты па тых ці іншых прычынах не было (украінцы, беларусы, славакі і г.д.). Там нацыянальная культура доўгі час намаганнямі так званых “нацыянальных будзіцеляў” зводзілася толькі да культуры сялянства.

Тым самым, паняцці “спадчына” і “ідэнтычнасць” з’яўляюцца прадуктамі мадэрна і цесна звязаны паміж сабой.