2. У чым вы бачыце асаблівасці эканамічнага развіцця беларускіх зямель ў XVI-XVIII стст.?

2.1 Стан эканомікі, гандаль.

У XVI-XVIII стст. асноўнымі галінамі эканомікі Беларусі былі земляробства і жывёлагадоўля, рамесная вытворчасць, рознага роду здабычы. У цэлым узровень развіцця эканомікі ў гэты час абумоўліваўся прыродна-кліматычнымі ўмовамі, а таксама колькасцю насельніцтва, якое, па некаторых дадзеных, складала (разам з Літвой) у 1700 г. 1,6 млн чалавек.

Урад Вялікага княства Літоўскага прадпрымаў меры па развіцці новых кірункаў у сельскай гаспадарцы. У сярэдзіне XVI у. фінансавае ведамства прыняло "уставу", у якой рэкамендавалася ўтрымліваць сялян на зямлі, будаваць дарогі, млыны, развіваць лясныя працы, распрацоўваць карысныя руды. У вёсках меркавалася развіваць рамёствы. Землеўладальнік станавіўся не толькі зборшчыкам падаткаў, але і гаспадаром, гандляром сельскагаспадарчымі і ляснымі прадуктамі. У дзелях статутах 60-х гадоў таксама меліся згадванні аб паляпшэнні гаспадарання, рацыянальным выкарыстанні вялікіх садоў, якія мелі прамысловае значэнне. У мэтах удасканалення лясной гаспадаркі ў 1567 г. была прынятая "Лясная устава", дзе вызначаліся правілы эксплуатацыі лясоў і нагляду за імі. Што дакранаецца жывёлагадоўлі, то адмысловая ўвага надавалася першым чынам стану конскага пагалоўя. "Ординация статкавая" утрымоўвала падрабязныя інструкцыі на гэты конт.

Меры, якія прадпрымаліся, спрыялі павелічэнню прыбыткаў гаспадарак. У канцы XVI у. прыбытак Кобрынскага стараства складаў каля 11 тыс. злотых, а ў 1630-х гадах - ужо 17 тыс. У Брэсцкім старастве прыбытак за 20 гадоў, з 1568 па 1588 г., павялічыўся ў 7 раз. Шмат у чым прыбытак забяспечваўся ўнутраным гандлем. Значны прыбытак прыносілі карчмы, працавалыя ў мястэчках, сёлах, на вялікіх дарогах. Карчма ставілася так, каб яе нельга было, як гаворыцца, ні абыйсці, ні аб'ехаць: уезд і выезд на дарогу былі толькі праз яе каўняра. Пры карчмах заводзілі і бровары. Сустракаліся прамысловыя вытворчасці – невялікія цагельні, а ў маёнтку Вайнілавічаў у Котлове працавала папяровая фабрыка. У сёлах XVIII ст. даволі шырока была распаўсюджана замкавая рамесная вытворчасць, на якой працавалі ткачы, краўцы, цясляры, кавалі, гарбары, слесары.

У XVII і асабліва ў XVIII ст. назіраецца працэс станаўлення мануфактурнай вытворчасці. Прычым манаполія цэхаў на гарадскіх рынках абумовіла размяшчэнне мануфактур у малых гарадах і мястэчках, якія ўваходзілі ў магнацкія валадарствы. У 30-е гады XVIII ст. стала працаваць мануфактура па вытворчасці шкляных вырабаў у мястэчку Уречча Бабруйскага павета, парцалянавая - у мястэчку Свержень. Княгіня Ганна Радзівіл у першай палове XVIII ст. пабудавала ў сваім маёнтку некалькі фабрык. У Налібоках яна заснавала шкляны завод і люстраную фабрыку, у Смольгове - фабрыку керамічных вырабаў, у Королевичах -абіўную. У 1751 і 1753 гг. былі заснаваныя мануфактуры па вытворчасці шаўковых паясоў і суконных тканін у Слуцку. У другой палове XVIII ст. мануфактуры ў Беларусі атрымалі даволі шырокае распаўсюджванне. На 53 мануфактурах у гэты час працавалі некалькі тысяч працоўных, пераважна з прыгонных сялян.

Вялікія высілкі па развіцці прамысловасці распачаў подскарбій Вялікага княства Літоўскага А. Тизенгауз. Атрымаўшы ад Станіслава Аўгуста багатую Гарадзенскую эканомію, подскарбій вырашыў ператварыць Гародню ў прамысловы цэнтр. Неўзабаве тут з'явіліся суконныя фабрыкі. Усяго ў 1777-1780 гг. ён пабудаваў 23 фабрычных установы па вытворчасці златотканых вырабаў, сталовай бялізны, карунак, ігральных карт. На прадпрыемствах Тызенгауза працавалі 3 тысячы чалавек. Падканцлер І. Храптович у 1790 г. наладзіў у сваім маёнтку Вішнёва першую на Беларусі даменную печ. 3 фабрыкі - суконную, папяровую і палатняную - адкрылі браты Сапегі.

У XVI-XVII стст. паступова павялічваўся знешні гандаль. На захад, пераважна ў Люблін, з Беларусі вывозіліся воск, мяхі (выдра, куніца, ліса, рысь, воўк, норка, гарнастай, чорны бабёр, вавёрка), бабровая бруя, гарбарныя вырабы: аброці, крылы сёдлаў, рамяні, рукавіцы і іншыя тавары. Магілёў, Віцебск, Полацк гандлявалі праз Рыгу. На беларускі рынак паступалі металічныя і тэкстыльныя вырабы, галантарэя і прадметы раскошы.

Але ўжо ў XVII ст. у знешнім гандлі сталі назірацца цяжкасці, звязаныя з тым, што такія традыцыйныя для Вялікага княства Літоўскага тавары, як мяхі і воск, перасталі дамінаваць на знешнім рынку. Караблебудаванне, рост гарадоў у Заходняй Еўропе выклікалі падвышаны попыт на збожжа, лесаматэрыялы, пяньку, лён - прадукцыю магнацка-шляхоцкіх маёнткаў, і феадалы, карыстаючыся сваімі прывілеямі, дамагліся права бязмытнага вывазу гэтых тавараў.

Гандаль жа мяшчан абмяжоўваўся. У другой палове XVII ст. у Вялікім княстве дзейнічала правіла, паводле якога адсотак прыбытку вызначаўся ў залежнасці ад паходжання купца. Габрэі мелі права браць толькі 3 % прыбытку, іншагароднія - 5, мясцовыя - 7 %. Гандлёвае саслоўе вылучалася сярод мяшчан і ніжайшага пласта шляхты сваім дастаткам і нават багаццем. У гэтым сэнсе шляхта з зайздрасцю глядзела на гандляроў. У першай палове XVII ст. мяшчанам, разбагацелым на гандлі, нават забаранялася насіць шаўковую адзежу, дарагія мяхі.

У XVII ст. практыка дзяржаўнага рэгулявання коштаў тармазіла гандаль і развіццё эканомікі ў цэлым. Віленскія купцы ў сувязі з гэтым жаліліся радзе, што такая эканамічная палітыка руйнуе горад і гандаль, што людзі ў гэтых умовах павінны ператварыцца ў гунаў, вандалаў або эміграваць, або пайсці ў казакі. Квітнелі рабаванні. Па гэтым чынніку ў 1698 г. магілёўскія купцы прынялі рашэнне на год спыніць гандаль з Прусіяй і Расеяй. Развіццё гандлю стрымлівалася адсутнасцю добрых шляхоў паведамлення. Напрыклад, на пераезд з Брэста ў Люблін патрабавалася дзва тыдня.

Цэнтральная ўлада ў XVIII ст. прадпрымала меры па выпраўленні сітуацыі. У 1764 г. сойм даручыў фінансавым камісіям клопату аб гандлі, мануфактурах, мерах, вэксалях. З 1766 г. на ўсёй тэрыторыі дзяржавы ўсталёўвалася адзінства мер і ваг. У гэтым жа годзе ўрад Рэчы паспалітай увёў абавязковыя для ўсіх саслоўяў, у тым ліку і шляхты, і духавенства, адзіныя пошліны. Пры гэтым адмяняліся ўнутраныя пошліны.

Яшчэ ў пачатку XVII ст. нарадзіліся планы значнага паляпшэння шляхоў паведамлення. У прыватнасці, у 30-е гады разглядаліся праекты злучэння Балтыйскага і Чорнага мароў праз Вілію - Бярэзіну і праз Мухавец - Прыпяць. Аднак увасабляцца ў жыццё гэтыя планы сталі толькі ў другой палове XVIII ст. У 1778-1784 гг. на грошы гетмана М. Агінскага будаваліся два добраўпарадкаваных гасцінца: адзін ад Слоніма да Пінска праз Логишин, другі - з Пінска на Валынь. Першы з іх практычна злучаў Вільню і Менск з Брэстам і Варшавай. Затым Агінскім быў пракладзены канал, які спалучыў Шчару з Ясельдай, а праз іх - Днепр з Нёманам. Навуковец ксёндз Ф. Нервой па даручэнні фінансавай камісіі на працягу трох гадоў праводзіў ачыстку рэчышча Нёмана. Ужо падчас падзелаў Рэчы паспалітай быў завершаны Дняпроўска-Бугский канал, які спалучыў Піну з Мухавцом - прытокам Буга. У 1784 г. па гэтым шляху ў Варшаву і Гданьск мінуў першы караван суднаў.