Паміж Польшчай, Масквой і шведамі. 1-ая Паўночная вайна.

У ліпені 1655 г. войскі швецкага караля Карла Х Густава напалі на Польшчу, зноў імкнучыся авалодаць яе землямі на балтыйскім узбярэжжы. На прымыкаўшыя да Балтыйскага мора жамойцкія землі Вялікага княства Літоўскага ўступіла швецкая армія Магнуса Дэлагардзі. Неўзабаве шведы занялі амаль усе землі Польшчы і Жамойць. Польскія сілы былі адцягнуты ад вайны з Расіяй. У гэтай сітуацыі частка правячай вярхушкі Вялікага Княства на чале з Янушам Радзівілам і ягоным стрыечным братам Багуславам пайшлі на заключэнне пагаднення са Швецыяй. Першы яго варыянт быў прапанаваны ўжо ў жніўні, але большасць магнатаў і шляхты не была задаволена яго ўмовамі. Быў падрыхтаваны новы праект і 20 кастрычніка 1655 г. была заключана Кейданская унія, якая прызнавала Карла Х Густава вялікім князем літоўскам. Ён быў абавязаны гарантаваць шляхецкія свабоды і прывілеі, а таксама апекаваць каталіцкі касцёл. Мясцовае насельніцтва абавязавалася пастаўляць правіянт і фураж для швецкай арміі, якая займала землі Вялікага княства Літоўскага, у тым ліку і шэраг беларускіх тэрыторый разам з Іказню, Друяй і Браславам. У студзені 1656 г. саюз са Швецыяй заключыў брандэнбургскі курфюрст і прускі герцаг Фрыдрых Вільгельм.

Жорсткія дзеянні шведскіх войскаў падчас правядзення рэквізіцый выклікалі рэзкі адпор з боку шляхты і сялянства, якія ў шэрагу выпадкаў адказвалі на гэта пераходам да партызанскай барацьбы. На працягу 1656 г. змаглі дабіцца значных поспехаў і польскія войскі. Пасля гэтага Карл Х Густаў прапанаваў падзел Рэчы Паспалітай, уключаючы землі Вялікага княства Літоўскага, паміж Швецыяй, Брандэнбургам, Трансільваніяй, украінскімі казакамі і Багуславам Радзівілам. Была заключана дамова, якая прадугледжвала перадачу швецкаму каралю Віленскага і Трокскага ваяводстваў, Б.Хмяльніцкаму – паўднёвай і усходняй Беларусі, трансільванскаму князю Ракочы – Берасцейшчыны. Акрамя таго, Ракочы атрымоўваў, разам з шэрагам тэрыторый у Польшчы і Украіне, тытул польскага караля. Для Багуслава Радзівіла, які пасля смерці ў снежні 1655 г. свайго стрыечнага брата Януша ўзначаліў прашведскую партыю ў ВКЛ, планавалася стварыць незалежнае спадчыннае княства, якое б уключала Наваградскае ваяводства і некаторыя радавыя радзівілаўскія ўладанні. Аднак Радзівіл прэтэндаваў таксама на Берасцейшчыну і польскае Падляшша, якія павінны былі быць перададзены Ракочы. У лістападзе 1655 г. шляхта ВКЛ арганізавала паўстанне супраць шведаў, якое ўзначаліў Павел Сапега.

На пачатку 1657 г. шведы былі выціснуты з тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага, аднак ужо летам таго самага года сумесна з сіламі трансільванскага князя на нейкі час авалодалі Берасцем. Шведскія войскі падчас баявых дзеянняў атрымоўвалі падтрымку з боку казакаў. Гэта адбывалася не без ведама Б.Хмяльніцкага, які сімпатызаваў Багуславу Радзівілу. Па просьбе гэтага князя казакі кантралявалі таксама слуцкія ўладанні Радзівіла і не пускалі туды расійскія і польскія войскі. У выніку прашвецкай палітыкі украінскага казацтва шэраг беларускіх тэрыторый лічыўся швецкай зонай акупацыі.

Прашвецкая палітыка князя Багуслава сутыкнулася з непрыманем яе шырокімі коламі грамадства. Значная частка шляхты Вялікага княства Літоўскага заставалася вернай польскаму каралю. Знаходзіліся таксама прыхільнікі прызнання ўлады цара Аляксея Міхайлавіча. Апошні, рыхтуючыся да вайны са Швецыяй, заключыў 24 кастрычніка 1656 г. у Вільні перамір’е з Рэччу Паспалітай. Паводле ягоных умоў варагуючыя бакі прыпынялі ваенныя дзеянні паміж сабой і аб’ядновываліся для барацьбы са шведамі. У маі наступнага года супраць Швецыі выступіла Аўстрыя, а ў чэрвені – Данія. Увосень на бок Рэчы Паспалітай перайшоў курфюрст Брандэнбурга. Швецкія войскі паступова выцясняліся з захопленых зямель