5 Podstawowych filarów charakteryzujących gospodarkę rynkową:

1. PRZEDSIĘBIORCA – jest to osoba fizyczna lub prawna zajmująca się działalnością gospodarczą, która odkrywa potencjalne zyskowne możliwości, organizuje i kieruje przedsięwzięciami mającymi produktywny charakter;

^P/_Z – wydajność pracy żywej (P - efekt produkcyjny, Z - wielkość zatrudnienia)

^P/_M – stosunek efektu produkcyjnego do nakładu majątku trwałego (efektu uzyskanego z pewnego potencjału majątku trwałego)

Osoby prywatne są to osoby fizyczne uzyskujące dochód z pracy najemnej i niezarobkowych źródeł.

Osobowość prawna – organizacja (organizacja gospodarcza) – instytucja posiadająca zarejestrowany statut w odpowiednim sądzie. Organizacja gospodarcza ma prawo zawierać transakcje, umowy, które wymienione są w statucie (działalność podstawowa, pomocnicza i uboczna), a także może przyjmować na siebie prawa majątkowe oraz podejmować zobowiązania i odpowiadać za te zobowiązania.

Menedżer to osoba zatrudniona na stanowisku kierowniczym, posiadająca wielostronną wiedzę i umiejętności niezbędne do kierowania ludźmi i zarządzania organizacjami w warunkach niepewności i stałej zmienności otoczenia, w którym te organizacje działają.

Zadaniem menedżera jest (bez względu na wielkość zarządzanej jednostki organizacyjnej):

• kierowanie własnym rozwojem i działaniami, zdobywanie nowych umiejętności i doskonalenie cech osobistych oraz własnej pracy menedżerskiej;

• kierowanie ludźmi poprzez zrozumienie ich potrzeb i oczekiwań oraz właściwe wykorzystanie ich umiejętności i uzdolnień dla dobra przedsiębiorstwa;

• sterowanie przedsiębiorstwem poprzez znajomość jego celów i misji, jego mocnych i słabych stron oraz zagrożeń i szans, jakie stwarza otoczenie;

• rozwiązywanie i podejmowanie problemów oraz podejmowanie decyzji i wprowadzanie ich w życie.

Przedsiębiorczość to zachowanie człowieka lub organizacji polegające na poszukiwaniu i stosowaniu nowych rozwiązań wymagających więcej energii, inicjatywy, pomysłowości oraz umiejętnego oszacowania koniecznych nakładów (czasu, wysiłku, środków) i możliwych do osiągnięcia korzyści w obszarze występujących ograniczeń i możliwości oraz skłonność do brania na siebie ryzyka i odpowiedzialności za swoje decyzje i działania.

2) WŁASNOŚĆ - jest to zbiór uprawnień czy praw, jakimi dany właściciel dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu własności. Składa się ona z dwóch podzbiorów uprawnień:

> korzystania z tego obiektu;

> udziału w podejmowaniu decyzji.

Własność oznacza jednocześnie : prawo użytkowania (usus) oraz prawo do pobierania pożytków z przedmiotu własności (fructus).

Wyróżniamy własność prywatną oraz państwową (czasem także spółdzielczą).

Własność prywatna oznacza prawa osób fizycznych i przedsiębiorstw prywatnych do:

- kupna,

- posiadania,

- użytkowania,

- rozporządzania;

- pozbywania się,

- sprzedaży,

- odstępowania w użytkowanie,

- przekazywania,

- zapisywania w testamencie następujących dóbr: ziemi, kapitału, majątku i innych wartości.

Własność państwowa oznacza posiadanie przez państwo prawo własności do środków produkcji i innych dóbr.

3) KONKURENCJA – jest to proces, w którym uczestnicy rynku dążąc do załatwienia swoich interesów próbują przedstawić oferty korzystniejsze od innych pod względem: ceny, jakości oraz innych charakterystycznych dóbr lub usług, wpływających na decyzję zawarcie transakcji kupna- sprzedaży.

Konkurencja to rywalizacja bądź współzawodnictwo miedzy dwoma lub większą liczbą, bardziej lub mniej dorównującymi sobie, rywalami.

Na rynku występuje konkurencja:

a) bezpośrednia – rywalizacja o klienta na tych samych rynkach i oferujących podobny asortyment towarów lub usług,

b) substytucyjna – rywalizacja między oferentami różnych wyrobów lub usług, ale zaspokajających te same lub podobne potrzeby,

c) potencjalna – możliwe wkroczenie na rynek nowych przedsiębiorstw, które mogą konkurować bezpośrednio lub pośrednio poprzez wyroby lub usługi substytucyjne,

d) monopolistyczna – na rynku występuje wielu sprzedawców produktów zbliżonych, lecz nie identycznych,

e) doskonała – żaden pojedynczy sprzedawca lub nabywca nie jest w stanie wpłynąć na cenę rynkową przez zmianę wielkości produkcji.

(5.11.2004 r.)

Konkurencja zawsze występuje po jednej stronie, np. pomiędzy dwoma producentami rywalizującymi o klienta; konkurencja może występować również po stronie popytowej, czego oznaką są kolejki.

PODSTAWOWE FUNKCJE EKONOMICZNE PAŃSTWA:

1) alokacyjna – polega na podejmowaniu działań stymulujących

a) wzrost gospodarczy w sektorach i regionach, czyli poprzez politykę strukturalną; celem jest optymalna alokacja zasobów; państwo wspiera działalność badawczo-rozwojową (B+R) w wielu gałęziach gospodarki lub poprzez subwencje chroni przedsiębiorstwa przed konkurencją międzynarodową;

b) państwo stymuluje rozwój infrastruktury oraz inwestycji w regionach mało rozwiniętych;

2) stabilizacyjna – w procesach gospodarczych mają miejsce makroekonomiczne zakłócenia równowagi, występują zjawiska inflacji i bezrobocia; państwo poprzez politykę monetarną i fiskalną stara się wpływać na stabilizację procesów gospodarczych oraz pełne zatrudnienie; polityka monetarna (pieniężna) polega na manipulowaniu (regulowaniu) przez bank centralny stopą wzrostu podaży pieniądza. Polityka fiskalna to manipulowanie poziomem podatków i wydatków państwa. Celom stabilizacji służy także polityka kursów walutowych i handlu zagranicznego;

3) redystrybucyjna – służy niwelowaniu nadmiernych nierówności w zakresie majątkowym i dochodowym, obejmuje działania związane z wtórnym podziałem dochodów za pomocą podatków, subwencji oraz świadczeń społecznych;

4) legislacyjna - zapewnia funkcjonowanie gospodarki rynkowej oraz społeczeństwa. Polega na ustanawianiu stabilnych, trwałych instytucji i reguł gry, czyli tworzeniu norm prawnych i instytucji chroniących własność oraz prawa jednostek społeczeństwa jako całości;

5) ochrony zasobów wyższej użyteczności ­– państwo poprzez nakazy i zakazy stara się nie dopuścić, aby dobra i interesy wysokiej użyteczności nie zostały naruszone przez działalność gospodarczą (efekty ujemne tej działalności dla osób trzecich). Obejmują one bezpieczeństwo ludności, bhp, ochronę zdrowia i środowiska naturalnego;

(10.11.2004 r.)

6) popytowa – państwo występuje jako bezpośredni nabywca dóbr i usług w sektorze prywatnym (zakupy na potrzeby armii, policji, służby zdrowia). Państwo wywiera duży wpływ na aktywność gospodarczą, na gałęzie i firmy, które zależne są od zamówień państwowych (publicznych);

7) podażowa – realizowana jest przez przedsiębiorstwa i instytucje sektora publicznego przez przedsiębiorstwa państwowe. Zakres zależy od udziału tego sektora w gospodarce (od kilku do kilkudziesięciu %);

8) stymulowanie i organizowanie przyrostu kapitału ludzkiego – rodzi się kapitalizm bez kapitału dającego się posiadać na własność, czyli kapitał ludzki. Inwestycje zwiększające zasób tego kapitału wymagają dłuższego horyzontu czasowego (kształcenie, edukacja, postęp naukowo-techniczny). Powstaje zadanie dla państwa, instytucji zdolnej zapewnić postęp w dziedzinach o długim horyzoncie czasowym.

I II RYNEK – najczęściej używana kategoria ekonomiczna nie dająca się zmaterializować, ale definiowana jest w różny sposób.

Definicje rynku:

1. w sensie dosłownym – miejsce spotkań, gdzie jedni kupują, a drudzy sprzedają dobra lub usługi;

2. zespół stosunków między sprzedającymi a kupującymi,

3. ogół stosunków wymiennych między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany,

4. zespół warunków, które doprowadzają do kontaktów między kupującymi a sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług,

5. proces, w ramach którego sprzedający i kupujący określają swoje zamiary (co mają zamiar sprzedawać i kupować oraz na jakich warunkach).

RYNEK może być rozpatrywany z różnych punktów widzenia:

>> obszaru – rynek lokalny, regionalny, krajowy, kontynentalny, światowy, globalny;

>> przedmiotu transakcji- rynek dóbr rzeczowych, towarów konsumpcyjnych, spożywczych oraz rynek usług, rynki branżowe, działowe, sektorowe;

>> skali zawieranych transakcji – rynek detaliczny i hurtowy;

>> rynek pieniężno- kredytowy, finansowy, papierów wartościowych;

>> rynek pracy;

>> zakresu kontroli – rynek wolny lub regulowany.

Mechanizm rynkowy – działa poprzez popyt, podaż i ceny.

Rozwiązuje on 3 główne problemy ekonomiczne:

1. Co produkować, a więc jakie rodzaje i ilości dóbr i usług wytwarzać czy świadczyć; o tym decydują konsumenci dokonujący zakupów. Przedsiębiorstwa dążąc do osiągnięcia zysków produkują te dobra, na które jest wysoki popyt.

2. Jak wytwarzać określone dobra, czyli z jakich zasobów i za pomocą jakich technik i technologii; o tym decyduje konkurencja między producentami, w warunkach tej konkurencji cenowej producenci mogą maksymalizować zyski przez obniżkę kosztów.

3. Dla kogo mają być wytwarzane dobra lub usługi oraz jak powinny być rozdzielane, o tym decyduje popyt i podaż na rynkach czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał). Rynki te określają płace, rentę gruntową, zyski, które łącznie stanowią dochody ludności. Podział dochodu między ludzi jest wyznaczony przez liczbę posiadanych czynników produkcji (np. godziny pracy, hektary ziemi) oraz ceny tych czynników (zróżnicowanie stawek płacy, renta gruntowa, itp.).

P OPYT - założona odwrotna relacja między ceną dobra lub usługi a ich ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym przedziale czasu (przy założeniu, że wszystkie inne elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmian – zasada ceteris paribus).

Relacje między ceną i wielkością popytu:

• Gdy cena obniża się (a cena pozostałych dóbr pozostaje bez zmian) siła nabywcza konsumentów rośnie – reakcja konsumenta określana jest efektem dochodowym;

• Gdy cena obniża się (a cena pozostałych dóbr nie zmienia się) dobro staje się względnie tańsze i konsument zastępuje nim inne dobra lub usługi; reakcja konsumenta określana jest mianem reakcji substytucji

Główne czynniki wpływające na popyt:

• gusty lub preferencje konsumentów (moda),

• cena innych dóbr lub usług,

• dochody konsumentów,

• liczba konsumentów,

• oczekiwania dotyczące przyszłych cen i dochodów.

PODAŻ - założona relacja między ilością określonego dobra lub usługi, którą producenci są skłonni oferować w danym przedziale czasu a ceną (przy założeniu, że wszystkie inne zjawiska rynkowe nie ulegną zmianie – zasada ceteris paribus).

Determinanty podaży:

• Zmiany produktywności wywołane zmianą technologii produkcji;

• Zmiany opłacalności produkcji innych dóbr lub usług;

• Zmiany dostępności (rzadkości) różnych zasobów produkcyjnych.

Wzrost podaży to wzrost ilości dobra, którą producenci są skłonni i są w stanie zaoferować przy każdej danej cenie; graficznie – przesunięcie krzywej podaży w prawo.

Spadek podaży – to spadek ilości dobra, którą producenci są skłonni i są w stanie zaoferować przy każdej danej cenie; graficznie – przesunięcie krzywej podaży w lewo.

CENA RÓWNOWAGI – to cena, w kierunku której będzie zmierzał rynek konkurencyjny i na poziomie której będzie pozostawał po jej osiągnięciu, przy założeniu, że nic w otoczeniu nie ulegnie zmianie; cena przy której rynek ulegnie „oczyszczeniu”, przy której wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów.

ILOŚĆ RÓWNOWAGI – poziom wilekości produkcji (sprzedaży), do której rynek będzie zmierzał i na poziomie której pozostanie, gdy ją osiągnie, jeżeli w otoczeniu nic się nie zmieni. Osiągana jest wtedy, gdy wielkość popytu zrównoważy się z wielkością podaży (przy cenie równowagi).

RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA- taka kombinacja ceny i ilości, która będzie istnieć tak długo, jak producenci nie będą mieli czasu na zmianę swoich urządzeń produkcyjnych (lub jakiegoś innego zasobu, którego ilość w krótkim czasie jest stała).

RÓWNOWAGA DŁUGOOKRESOWA – taki układ ilości i ceny, który wystąpi, gdy przedsiębiorstwa będą miały dość czasu na przekształcenia swoich urządzeń produkcyjnych.

MODELE RYNKU

W zależności od intensywności konkurencji na rynkach wyróżnia się 4 modele rynku:

1) konkurencja doskonała (czysta) – to konkurencja między przedsiębiorstwami prowadząca do ulepszenia metod produkcji i napływu do danej gałęzi nowych przedsiębiorstw. Aby zaistniał ten typ konkurencji, muszą być spełnione warunki:

- wszystkie przedsiębiorstwa w branży muszą wytwarzać identyczny produkt;

- liczba przedsiębiorstw musi być tak duża, żeby produkcja pojedynczego przedsiębiorstwa nie mogła odegrać większej roli;

- żaden producent nie może decydować o zmianie ceny rynkowej;

- musi występować idealna podzielność czynników produkcji.

2) czysty monopol – tj. rynek, na którym występuje jedyny producent określonego dobra lub usługi; monopol to porozumienie, zrzeszenie, związek przedsiębiorstw albo jedno przedsiębiorstwo skupiające całą lub znaczną część produkcji, dzięki czemu może ustalać korzystne dla siebie warunki produkcji i ceny oraz osiągać wysokie zyski;

3) konkurencja monopolistyczna – na rynku występuje wielu producentów, przy czym każdy z nich wytwarza stosunkowo małą część całkowitej produkcji;

4) oligopol – rynek, na którym działa niewielu producentów, producentów każdy z nich zdaje sobie sprawę, że osiągana przez niego cena nie zależy od wielkości produkcji przez niego realizowanej, ale od zachowań konkurentów.

(19.11.2004)

ZASADA RACJONALNEGO POSTĘPOWANIA

Użyteczność: jest to satysfakcja, którą dana osoba uzyskuje ze spożycia jakiegoś dobra lub usługi lub też z udziału w jakimś rodzaju działalności.

Postępowanie racjonalne: jest to takie wewnętrznie spójne postępowanie które umożliwia jednostce maksymalizację satysfakcji. Opiera się ono o 3 założenia:

1. Jednostka ma preferencje i potrafi w pewnych granicach określać swoje chęci

2. Jednostka zdolna jest uporządkować swe chęci w sposób wewnętrznie spójny, od najbardziej intensywnie przeżywanych do najmniej

3. Jednostka będzie dokonywać wewnętrznie spójnych wyborów w celu maksymalizacji swojego zadowolenia

Z założenia o racjonalnym działaniu wypływa szereg wniosków:

1. Poszczególne jednostki dokonują wyborów spośród wachlarza alternatyw

2. Przy dokonywaniu każdego wyboru każdy musi zrezygnować z jednego lub więcej wariantów alternatyw. Wszelkie racjonalne zachowanie wiąże się z kosztem, który stanowi wartość najbardziej preferowaną ,a nie wybieraną alternatywę

3. Dążąc do maksymalizacji dobrobytu, dana jednostka będzie podejmować działania przynoszące więcej korzyści niż kosztów.

P-K>=0 P/K>=1